ترس از مکان های بسته یا کلاستروفوبیا

به طور کلی فوبیا به ترس افراطی، غیر منطقی و مداوم نسبت به یک شی یا وضعیت خاص گفته می‌شود. افرادی که به کلاستروفوبیا مبتلا هستند از آسانسور، دستگاه ام آر آی، تونل‌ها و یا اتاق پرو نیز اجتناب می‌کنند. حتی فکر بودن در جایی بسته نیز در این افراد باعث اضطراب شدیدی می‌شود و علائمی مانند افزایش ضربان قلب، تعریق شدید، مشکل در تنفس و... را ایجاد می‌کند. کلاستروفوبیا و آگورافوبیا به طور همزمان نیز ممکن است فرد را دچار خود کنند، هر دوی این اختلالات در طبقه اختلالات اضطرابی قرار می‌گیرد.1

سه بعد اساسی مطرح در کلاستروفوبیا

ترس از مکان های بسته، شامل سه بعد شناختی، هیجانی و جسمانی است که می‌تواند به طور همزمان و یا به صورت علائم جداگانه در فرد رخ دهند.

1- بعد شناختی

یعنی تفکراتی که فرد در مورد مکان های بسته دارد؛ مانند گیر کردن و راه نجات نداشتن، تمام شدن اکسیژن و...

2- بعد هیجانی

حس ترس و اضطراب شدید و گاها غیر قابل کنترل.

3- بعد جسمانی

مانند بالا رفتن ضربان قلب، تعریق شدید، مشکل در تنفس، لرزش دست و پا و...1

تشخیص کلاستروفوبیا

پیش از هر چیز روان‌شناس یا روان‌درمانگر دربارۀ نشانه‌ها و علائمی سؤال می‌کند که فرد مبتلا به کلاستروفوبیا تجربه می‌کند. در برخی موارد هم ممکن است فرد به خاطر اختلال اضطراب دیگری به جلسۀ مشاوره رفته باشد و در حین صحبت کردن مشخص شود که از کلاستروفوبیا هم رنج می‌برد.

به طور کلی روان‌شناس در مرحلۀ تشخیص ابتدا از فرد می‌خواهد توضیحاتی دربارۀ نشانه‌های بیماری خود و عوامل تحریک‌کنندۀ آن ارائه کند. پس از آن شدت این نشانه‌ها توسط روان‌شناس مشخص می‌شود و در نهایت بررسی کاملی برای تشخیص دیگر اختلال‌های اضطرابی که فرد احتمال دارد به آن‌ها مبتلا شده باشد انجام می‌گیرد.

برای مشخص شدن جزئیات اختلال، روان‌شناس ابتدا از پرسشنامۀ کلاستروفوبیا به منظور پی بردن به علت (یا علل) احتمالی آن استفاده می‌کند و سپس با استفاده از مقیاس مخصوص کلاستروفوبیا اقدام به مشخص کردن سطوح مختلف آن می‌کند.

شاخص‌هایی وجود دارند که روان‌شناس با استفاده از آن‌ها می‌تواند بیماری را تشخیص دهد. این شاخص‌ها عبارتند از:

قرار گرفتن فرد در موقعیتی بخصوص (یا انتظار قرار گرفتن در موقعیتی بخصوص) و تجربۀ ترسی دائمی، غیر منطقی و بیش از اندازه به خاطر آن.

مضطرب شدن فرد با قرار گرفتن در معرض محرک‌های بخصوص. این اضطراب در افراد بالغ خود را به شکل وحشت‌زدگی نشان می‌دهد و در کودکان به شکل اوقات تلخی، گریه کردن و دیگر واکنش‌های این‌چنینی.

تشخیص این مسئله که ترسیدن فرد بالغ از تهدید یا خطری بخصوص، بیش از اندازۀ معمول است.

معطوف شدن تلاش فرد برای دوری از موقعیت یا چیزی بخصوص که از آن می‌ترسد؛ متقاعد شدن فرد برای مقابله با موقعیت یاد شده، درحالی که احساس ناراحتی و اضطراب دارد.

ادامه‌دار بودن خصوصیات یاد شده برای مدت شش ماه یا بیشتر.

نشانه‌های مشاهده شده در فرد را نتوان به دیگر اختلالات ذهنی نسبت داد؛ اختلالاتی چون وسواس یا اضطراب پس از حادثه.2

دلایل و علت ها

اطلاعات زیادی دربارۀ دلایل بروز کلاستروفوبیا در دسترس نیست. عوامل محیطی ممکن است نقش مهمی را در این زمینه ایفا کنند. این نوع فوبیا معمولا از در دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می شود.

کلاستروفوبیا ممکن است با اختلال عملکرد آمیگدال (amygdala) یا بادامه مغز مرتبط باشد؛ یعنی بخشی که فرآیند ترس را کنترل می‌کند. این هراس همچنین می‌تواند ناشی از آسیب‌های یک ضربه یا حادثه از جمله موارد زیر باشد:

گیر افتادن در یک فضای تنگ یا شلوغ برای مدت زمان طولانی

تجربه تکان‌های هواپیما در حین پرواز

تنبیه و حبس شدن در فضای کوچکی مثل حمام

گیر افتادن در وسایل نقلیه عمومی شلوغ

رها شدن در یک فضای تنگ مثل کمد به صورت تصادفی یا اتفاقی

همچنین اگر دارای سابقه خانوادگی این نوع فوبیا باشید، شانش شما برای ابتلا به آن بیشتر است. زمانی که کودک مشاهده می کند که والدین یا یکی از اعضای خانواده خود از فضای بسته یا شلوغ ترس و واهمه دارد، او نیز این ترس را یاد می گیرد و از آن پس در چنین موقعیت هایی، واکنش مشابه نشان می دهد.3

علائم و نشانه های ترس از مکان های بسته ( کلاستروفوبیا )

شدت علائم تنگنا هراسی در افراد مبتلا متفاوت است. در موارد خفیف، فرد در مکان های بسته احساس تنش می‌کند و تمایل به خروج از آن مکان را دارد و در موارد شدیدتر حتی تصور بودن در مکان بسته، نشانه‌های شدید اضطراب را در فرد ایجاد می‌کند. اصلی ترین علائم کلاستروفوبیا شامل موارد زیر هستند.

اضطراب افراطی در هنگام مواجهه با مکان های بسته

ایجاد علائم جسمانی و روانی ترس (مانند بالا رفتن ضربان قلب و احساس دلهره شدید و...) بلافاصله بعد از مواجه شدن با مکان بسته

تلاش بسیار زیاد برای اجتناب از مکان های بسته

این علائم بیشتر از 6 ماه در فرد ادامه دارند و بر عملکرد وی در زندگی اجتماعی، روابط بین فردی و شغلی تاثیر منفی می‌گذارد.1

درمان کلاستروفو‍بیا

پس از نهایی شدن تشخیص روان‌شناس، او بسته به صلاح‌دید خود یکی از روش‌های درمانی زیر را پیشنهاد خواهد کرد:

درمان رفتاری-شناختی

در این شیوۀ درمانی، هدف، بازسازی ذهنیات بیمار به گونه‌ای است که دیگر با قرار گرفتن در محیط‌های بسته و کوچک احساس خطر نکند. برای محقق شدن این هدف می‌توان به آهستگی و به مرور زمان بیمار را در محیط‌های بسته قرار داد و به او کمک کرد تا با ترس و اضطراب خود کنار بیاید. البته گاهی رویکرد مورد استفاده در این شیوۀ درمانی باعث می‌شود تا افراد مبتلا به کلاستروفوبیا از پی‌گیری روند درمانی خود منصرف شوند.

مشاهدۀ دیگران

دیدن چگونگی کنار آمدن دیگر افراد با آنچه از آن هراس دارند می‌تواند سبب دلگرمی بیمار شود و شجاعت ادامۀ روند درمانی خود را پیدا کند.

دارو درمانی

می‌توان با استفاده از داروهای ضد افسردگی و آرامش‌بخش، تا حدودی واکنش‌ها و نشانه‌های بیماری را کنترل کرد، اما مداوای کامل و برطرف کردن مسائل اساسی مرتبط با بیماری با این روش امکان‌پذیر نیست.

انجام تمرین‌های مرتبط با آرامش و تصویرسازی ذهنی

تنفس عمیق، انجام تمرین‌های آرامش‌بخش و دیگر فعالیت‌های این‌چنینی را می‌توان برای دور کردن افکار منفی و کاهش اضطراب بیمار مورد استفاده قرار داد.

استفاده از مکمل‌ها یا داروهای جایگزین

می‌توان با استفاده از برخی مکمل‌ها و محصولات طبیعی، مانند روغن اسطوخدوس، به بیمار در مدیریت و کنترل احساساتی چون وحشت‌زدگی و اضطراب کمک کرد.

روند درمانی فرد مبتلا به کلاستروفوبیا معمولا حدود ده هفته به طول می‌انجامد و بیمار باید هفته‌ای دو جلسه برای پیگیری روند درمانی به روان‌شناس مراجعه کند.2

پینوشتها
1.www.honarehzendegi.com
2.www.chetor.com
3.www.salamati24.com