

نگاهي به برخي از آثار سازنده قرآن کريم
نويسنده: فروغ طاهري
قرآن؛ کتاب يادآوري
قرآن کريم «ذکر» است ، چنان که در ابتداي آيه پنجاه سوره مبارکه انبيا آمده است:« و هذا ذکرمبارک انزلنا؛ و اين کتاب که آن را نازل کرده ايم ، يادآوري خجسته است».
ذکر، به معني حضور يک شي در نفس است و برخي بر ضد فراموشي و غفلت مي کند. بنابراين، ذکر از امور قلبي آدمي است. انساني که همواره با قلب خود در حال توجه به يک موضوع است و آن را از ياد نمي برد ، همواره در حال ذکر است. قرآن مجيد ، کتاب ذکر است و براي بيداري انسان ها و نجات آنها از حالت فراموشي خدا و بي راهه رفتن آمده است. به گفته علامه طباطبائي، در قرآن هر جا کلمه ذکر به طورمطلق آمده و به چيزي اضافه نشده است متعلق آن، خداست . بنابراين ، در اين آيه شريفه و آيه هايي مانند آن که ذکر به صورت مطلق بيان شده ، به معني «ذکرالله » است. پس قرآن کريم ، ذکر الله است ، يعني قلب هاي تاريک غفلت زده را متوجه خدا مي سازد و تلاوت آيه ها و انديشيدن در عمق آيه ها، زنگار خودخواهي را از قلب مي زدايد و آن را با ياد خدا نور و صفا مي بخشد.(1)
در کتاب شريف نهج الفصاحه حضرت رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم درباره قرآن کريم فرمود: «دوروا مع کتاب الله حيثما دار، هرجا که قرآن (حضوردارد) با او باشيد.»(2)
پيام متن:
قرآن، کتاب موعظه، شفا ، هدايت و رحمت
يا ايها الناس قد جاءتکم موعظه من ربکم و شفاء لما في الصدور و هدي و رحمه للمؤمنين .
اي مردم، به يقين ، براي شما از جانب پروردگارتان اندرزي و درماني براي آنچه در سينه هاست و رهنمود و رحمتي براي گروندگان (به خدا) آمده است.
به عقيده علامه طباطبائي، اين چهار ويژگي ، چهار مرحله براي تکامل معنوني انسان هاست.(3) نخستين مرحله ،«وعظ» است . قرآن کريم براي انسان ها موعظه است و وعظ و موعظه ، چنان که زبان شناسان ،گفته اند به معني چيزي است که قلب را نرم و آماده مي سازد تا به شايستگي ها روي آورد و از ناشايستگي ها روي گرداند. (4) پس هرگونه نصيحت تو خيرخواهي ، موعظه نيست .
ويژگي ديگر موعظه آن است که افزون بر دعوت به خير و صلاح ، به گونه اي باشد که دل ها را جذب خود کند و آماده پذيرش سازد. پس نخست ، قرآن کريم قلب ها را مخاطب قرار مي دهد و براي پذيرش مواعظ الهي زمينه مناسب را فراهم مي آورد . بدون شک، تا انسان در اين مرحله توفيق نيابد ، از پيمودن مراحل بعدي نيز ناکام خواهد بود، زيرا وعظ و اندرز براي هشياري و آماده سازي انسان هاي غفلت زده لازم است و هيچ موعظه اي در صداقت و تأثير و نفوذ با موعظه هاي خداوند مهربان برابر نيست ، چنان که حضرت علي عليه السلام فرمود : «ان الله سبحانه لم يعظ احدا بمثل هذا القرآن ، خداوند سبحان هيچ کس را به وسيله اي چون قرآن موعظه نکرده است»(5)
«قرآن کريم شفاء است » بدين معنا، قلب را از احساسات و گرايش هاي پست و شيطاني خالي مي کند تا پس از آن آماده پذيرش علم و اخلاق شايسته شود و درمان پذيرد و بي ترديد، تا جان آدمي از اين گونه آلودگي ها پيراسته نشود، نمي تواند گامي براي آراستن خود به پاکي ها و شايستگي ها بردارد. حضرت علي عليه السلام درباره شفابخشي قرآن کريم مي فرمايد : « و دواء ليس بعده داء؛ و دارويي که پس از آن دردي نمي ماند»(6)
«قرآن مجيد، کتاب هدايت است.» در واقع پس از آنکه نفس انسان از رذيلت هاي فکري و روحي پيراسته شده ، آماده هدايت و رواه يابي به حريم امن الهي مي شود. قرآن کريم اين مرحله از مسئوليت را نيزعهده دار است و انسان را پس از شفاء به عقيده درست و اخلاق شايسته و عمل صالح هدايت خواهد کرد.
«و قرآن کريم رحمت است» به اين بيان که پس از پيموده شدن مرحله هاي قبل ، انسانها مشمول رحمت قرآن کريم خواهند شد و اين رحمت، جز همان سعادت حقيقي و پايدار براي پيروان قرآن مجيد نيست . البته اين رحمت تنها شامل مؤمناني است که توفيق گذر از مرحله هاي پيشين را يافته اند ، همان گونه که در بخشي از آيه پنجاه و هفتم سوره يونس آمده است :«و رحمه للمومنين» ولي گروه لجوجي که به مواعظ قرآن کريم گوش دل نسپرده و خود را از پستي و گناه خالص نساخته و از دلالت ها و ارشادهاي قرآن کريم سودي نبرده اند ، قرآن مجيد براي اينها نه تنها رحمت نيست ، بلکه وسيله اي براي سرکشي و لجام گسيختگي بيشتر آنان خواهد شد. به تعبير زيباي حافظ:
باران که در لطافت طبعش ملال نيست
در باغ، لاله رويد و در شوره زار خس
پيام متن:
قرآن ؛ عامل اصلي انسجام مسلمانان
ان الله سبحانه لم يعظ احدا بمثل هذا القرآن فانه حبل الله المتين .(7)
خداوند سبحان هيچ کس را پند نداد مانند اين پند که قرآن ريسمان محکم و استوار خداست .
پيام متن:
پي نوشت :
1-محمد سيد حسين طباطبائي ، تفسير الميزان ج 8 ص 175و ج 17، ص 181.
2-ابوالقاسم پاينده ، نهج الفصاحه ، ح 2718.
3-الميزان ،ج 10،ص 120.
4-راغب المفردات ، ماده «وعظ»
5-نهج البلاغه ، خطبه 175.
6-نهج البلاغه، خطبه 189.
7-همان ، خطبه 175.
/س