ماه مبارک رمضان در کنار پزشک
نویسنده : دکتر فرنوش صفوی‌فر
چگونه بیماران مختلف می‌توانند روزه بگیرند؟
اگرچه نمی‌توان برای همه بیماران مزمن، یک حکم کلی صادر کرد و هر بیمار، شرایط خاص خود را دارد و فقط و فقط پزشک معالجش می‌تواند درباره این که می‌تواند روزه بگیرد یا نه، نظر قطعی بدهد؛ با این حال نکاتی در مورد هر بیماری وجود دارد که می‌تواند به تصمیم‌گیری درست بیمار و پزشکان کمک کند.
مرور این نکات، شاید چند فایده مهم داشته باشد؛ اول این که در هر شرایطی، روزه گرفتن به صلاح فرد نیست و حتی از لحاظ شرعی هم توصیه نمی‌شود. دوم این که می‌توان با ایجاد برخی تنظیم‌ها در برنامه غذایی و دارویی و آگاهی از علائم هشدار، در بسیاری از بیماری‌ها به راحتی روزه‌داری کرد، بدون اینکه هیچ مشکل جدی‌ای به وجود آید.
در این نوشتار، برای رعایت اختصار، تنها به چند بیماری مزمن که شیوع بیشتری دارد، اشاره میشود.
بیماران دیابتی
حفظ مقدار قند خون در محدوده طبیعی، بین 60 تا 140 میلی گرم درصد، هدف اصلی در درمان دیابت است؛ از طرف دیگر نوع تغذیه، و بالطبع روزه‌داری، می‌تواند روی این شاخص مهم سلامت بیمار تاثیر جدی بگذارد.
کارشناسان اعتقاد دارند افرادی که قادر به کنترل قند خون خود در حد طبیعی هستند، با داروهای خوراکی یعنی قرص، با رعایت شرایط خاص و اندازه‌گیری به‌موقع قند خونشان، می‌توانند با سلامت و اطمینان کافی در این فریضه الهی شرکت کنند. بنابراین، شاید بتوان گفت اولین قدم برای فرد دیابتی که می‌خواهد در فریضه روزه هم‌گام سایرین باشد، این است که تجهیزات لازم برای اندازه‌گیری قند خون، یا حداقل ادرار را، در منزل داشته باشد.
بدون پایش مداوم قند خون، یا تخمین آن از طریق آزمایش ادرار، نمی‌توان از ایمن بودن روزه‌داری اطمینان کافی داشت.
به گفته متخصصان، میزان قند خون بیماران دیابتی روزه‌دار باید قبل از سحر، حداکثر 120 میلی گرم درصد، دو ساعت بعد از سحر، حداکثر 160 میلی گرم درصد، بین ساعت 1 تا 3 بعدازظهر، حداقل 70 میلی گرم درصد، قبل از افطار، حداکثر 120 میلی گرم درصد و دو ساعت بعد از افطار، حداکثر 160 میلی گرم درصد باشد.
پزشکان توصیه می‌کنند بیماران روزه‌دار در هنگام افطار، قبل از خوردن هر غذایی، قرص خود را میل کنند و پس از گذشت مدتی، غذا خوردن را آغاز کنند.
اما قضیه در مورد بیماران تحت درمان با انسولین فرق می‌کند. استفاده از این دارو با احتمال بالای افت قند خون همراه است و بنابراین، لازم است این بیماران در فواصل نزدیک به‌هم غذا میل کنند، به همین دلیل، روزه‌داری به هیچ عنوان به آنها توصیه نمی‌شود.
ضمن اینکه بیماران انسولینی، معمولا نمی‌توانند نوبت تزریق خود را، مگر در موارد خاص و زیر نظر مستقیم پزشک معالج، حذف یا جابه‌جا کنند. به همین دلیل توصیه تمام پزشکان و متخصصان به این بیماران این است که روزه نگیرند.
چربی و اوره بالا
دکتر مظهری، کارشناس تغذیه و عضو هیات علمی، در این باره چنین توضیح می‌دهد: «مطالعات نشان می‌دهند که در طول روزه‌داری سطح کلسترول بد و تری گلیسرید کاهش چشمگیری پیدا می‌کند. میزان کلسترول خوب بالا می‌رود و تا حدودی فشارخون بالا تعدیل میشود. به همین دلیل اگر افراد در دوران روزه‌داری نیز پرهیزهای غذایی خود را رعایت کنند، می‌توانند حتی به کنترل بیماری خود، تا حد زیادی، کمک کنند.»
البته بیمارانی که اوره بالایی دارند، از این امر مستثنی هستند، چرا که امساک از غذا سطح اوره را در خون بالا می‌برد. بنابراین به هیچ عنوان روزه‌داری و تحمل گرسنگی برای این بیماران توصیه نمی‌شود.
بیماری‌های قلبی
اما درباره افرادی که کارشان از این مرحله گذشته و به این بیماری‌ها مبتلا شده‌اند، چون باید داروهای خود را رأس ساعت مشخصی مصرف کنند، اغلب اجازه روزه گرفتن به آنها داده نمی‌شود. افت سطح داروهای قلبی، باعث عوارض جبران‌ناپذیری نظیر بزرگ شدن قلب و حتی سکته و حملات قلبی میشود. ضمن این که به دلیل حساسیت این بیماران به انواع استرس‌ها، حتی احساس گرسنگی برایشان مناسب نیست.
بیماری‌های کلیه
به گفته متخصصان، افرادی که تشکیل سنگ‌های ادراری در آنها فعال بوده و بیش از 2سنگ ادراری ظرف مدت 6 ماه داشته‌اند یا هم اکنون دارای سنگ ادراری هستند، بهتر است در مورد روزه گرفتن احتیاط کنند.
با این حال، دکتر احمد تارا، فوق تخصص بیماری‌های کلیه، درباره رابطه ننوشیدن آب در ماه مبارک رمضان و بیشتر شدن احتمال تشکیل سنگ در افراد مستعد، این طور توضیح می‌دهد: «هرچند که طبق گزارش‌های علمی نوشیدن فراوان آب به مدت 5 سال، آمار ایجاد سنگ مجدد کلیه را در افرادی که سابقه آن را داشته‌اند، کاهش می‌دهد، اما این نکته به این معنی نیست که اگر افراد با روزه‌داری، از نوشیدن آب چند ساعت در روز محروم شوند، مشکل خاصی برای آنها ایجاد میشود.»
به عبارت دیگر، مدت زمان روزه‌داری آنقدر نیست که بتواند کم‌آبی جدی ایجاد کند و به همین علت نخوردن آب در هنگام روزه‌داری، احتمال ایجاد سنگ کلیه را افزایش نمی‌دهد.
دکتر تارا در مورد بیماران پیوندی اشاره می‌کند: «مطالعات جدید نشان می‌دهد در صورتی که عملکرد کلیه پیوندی خوب باشد، روزه ضرری برای کلیه پیوندی پس از سال اول پیوند کلیه ندارد.»
بیماری‌های چشم
بیماران مبتلا به آب سیاه با فشار طبیعی، دسته دیگری از بیماران چشمی هستند که روزه‌داری برای آنان ممنوع است.
بیماری‌های گوارشی
به گفته این متخصص تغذیه، از آنجا که در هنگام روزه‌داری، اسیدیته معده بالا می‌رود، مصرف این‌گونه مواد می‌تواند احساس سنگینی در معده، ترش کردن و دیگر مشکلات گوارشی را به همراه داشته باشد. در عوض موادغذایی حاوی فیبر نظیر میوه و سبزیجات می‌توانند از تولید بیش از اندازه اسید در معده جلوگیری کنند.
دکتر ناصر ابراهیمی دریانی، فوق تخصص گوارش و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران هم در مورد کسانی که زخم معده و اثنی عشر دارند، چنین می‌گوید: «به هیچ عنوان ثابت نشده گرسنگی باعث ایجاد زخم پپتیک شود؛ گرچه در بیمارانی که زخم فعال دارند یا پیش از این دچار عوارض این زخم‌ها، مانند تنگی و خونریزی از معده و دستگاه گوارش شده‌اند، روزه گرفتن مخاطره‌آمیز خواهد بود و نباید روزه بگیرند.» دکتر دریانی به افرادی که سابقه زخم اثنی عشری دارند که زخم آنها به خوبی ترمیم شده، توصیه می‌کند در سحر یا افطار یک عدد امپرازول یا یک عدد رانیتیدین مصرف کنند و روزه خود را بگیرند.
این عضو هیأت علمی در مورد سوء هاضمه که با عوارضی چون ترش کردن، سوزش پشت جناغ همراه است و همچنین رفلاکس (بازگشت اسید معده به مری) راه‌هایی را پیشنهاد می‌کند که با رعایت آنها به‌راحتی می‌توان روزه داشت: «این افراد باید افطار و سحر کم میل کنند و بلافاصله بعد از افطار به حالت درازکش درنیایند. ضمن اینکه بعد از افطار سیگار نکشند. همچنین افرادی که دچار این مشکلات هستند، باید از خوردن غذاهای پرچرب و ادویه دار، سس (به خصوص سس گوجه و آب گوجه)، مرکبات، شکلات، ترشی ها، قهوه و ... پرهیز کنند.»
مطالعات نشان داده برای کسانی که دچار کولیت و یبوست شدید هستند، بیماری‌ای که با عوارضی چون درد شکمی، احساس دفع (مدفوع شل یا سخت و تکه تکه) و تغییر در دفعات و قوام اجابت مزاج، نفخ زیاد و گاه احساس پری همراه است، گرفتن روزه زیان‌آور است.
افرادی که ناقل هپاتیت B هستند نیز دسته دیگری از بیماران هستند که باید در مورد بی‌خطر بودن روزه توجه لازم را به خرج دهند. دکتر دریانی، درباره این دسته از بیماران هم می‌گوید: «در صورتی که آنزیم‌های کبدی این بیماران بالا نباشد، به عبارتی بافت کبد آنها دچار مشکل نشده باشد، گرفتن روزه منعی ندارد.
اما کسانی که هپاتیت مزمن دارند که به سیروز کبدی منجر شده، نباید روزه بگیرند؛ زیرا کبد قادر به ساخت گلوکز از گلیکوژن نیست و گرسنگی در این افراد باعث می شود قند خونشان به شدت پایین بیاید.»
بیماری‌های روانی
با این حال، رعایت احتیاط از توصیه‌های موکد ایشان برای این بیماران است: «این بیماران باید علاوه بر تغذیه مناسب، برنامه‌‌ریزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نیز داشته باشند، چرا که اگر در مرحله بهبود باشند، اما تغذیه مناسب نداشته باشند، از نظر مکانیسم‌های تطابق روانی ضعیف‌تر عمل کرده و به خوبی نمی‌توانند با شرایط خاص این ماه و تغییرات به وجود آمده در برنامه روزانه‌شان، کنار بیایند. در نتیجه ممکن است با عود یا تشدید علائم بیماری مواجه شوند. به همین دلیل توصیه میشود این قبیل بیماران از روزه‌داری مستمر یک ماهه خودداری کنند.»
به گفته دکتر نجفی، روزه‌داری برای بیماران مبتلا به اختلالات روانی حاد، مضر است و بنابراین از لحاظ شرعی نیز منع دارد.
بیماری‌های مغز و اعصاب
دکتر کتایون علی‌خانی، متخصص مغز و اعصاب اما این گونه هشدار می‌دهد که در برخی از این بیماران، مانند افراد مبتلا به صرع، مصرف سر وقت و به موقع داروهای ضدتشنج در طول شبانه‌روز الزامی است و مصرف داروهای آهسته‌رهش پاسخگو نیست.
به همین علت روزه گرفتن برای این بیماران توصیه نمی‌شود؛ به خصوص اینکه تغییرات قند خون، املاح و الکترولیت‌ها در بدن، بر آستانه تشنج بیمار تاثیرگذار است. به گفته متخصصان مغز و اعصاب، 99 درصد بیماران مبتلا به صرع به همین دلایل، قادر به روزه‌داری نیستند.
اما در بیماران مبتلا به ام-اس که مشکل خاصی ندارند، چون گرفتاری آنان عمدتا در سیستم اعصاب مرکزی است، هیچ منعی برای روزه‌داری وجود ندارد؛ با این حال، بهتر است قبل از روزه‌داری با پزشک معالج خود در این باره مشورت کنند.
گرسنگی طولانی مدت، ممکن است در برخی بیماران مبتلا به سردردهای میگرنی، سبب عود حملات آنها شود. بنابراین بیماران میگرنی با علایم شدید و یا میگرن‌های پیچیده با علایم مغز و اعصاب نمی‌توانند روزه بگیرند. ولی بیماران تحت درمان، می‌توانند بدون نگرانی در ایام ماه مبارک رمضان روزه بگیرند.
منبع: همشهری آنلاین
/ن
