پيش داوري و پيامدهاي رواني آن

پيش داوري، قضاوت زودهنگام ذهني يا عاطفي نسبت به يک موضوع يا يک فرد است که معمولاً قبل از جمع آوري کامل و بررسي دقيق اطلاعات از آن زمينه پديد مي آيد. در واقع پيش داوري براساس منطق و واقعيت نيست بلکه براساس هوس ها و فرضيه هايي است که شخص در ذهن خود دارد. اين موضوع باعث بروز مشکلاتي بويژه در ارتباط با ديگران خواهد شد. يکي از مشکلاتي که افراد( به عنوان مثال زوجين) در ارتباط با يکديگر تجربه مي کنند همين قضاوت هاي ذهني است. در بسياري از موارد افراد تلاش مي کنند قبل از اينکه سخنان فرد مقابل تمام شود جواب ها و پاسخ هايي را در ذهن آماده کنند که اين موضوع يک پاسخ ارتباطي بزرگ محسوب مي شود. اگر پيش داوري نوعي نگرش باشد و تبديل به يک عادت ذهني شود بديهي است که رفتار فرد همراه با تحقير، همدلي پايين و عدم درک دنياي ذهني فرد مقابل خواهد بود.
بخش عمده اي از پيش داوري ها به صورت ناآگاهانه انجام مي شود و در فرضيات قالبي روزمره در مورد سايرين نمود پيدا مي کند. اين تعميم ها رفتار ما را تحت تأثير قرار مي دهند و موجب مي شوند که در مورد بخش هاي مختلف اجتماع تبعيض قائل شويم و نتوانيم ارتباط مؤثر و مفيد با آنان برقرار کنيم. ما غالباً حقايق را به غلط تفسير مي کنيم که نه تنها به دليل بدبيني يا تنفر بلکه گاهي به اين دليل که در اغلب موارد اين کار آسانتر و در دسترس تر از درک تفاوت ها و توجه براي کسب اطلاعات کامل در آن زمينه است.
در ابتدا ممکن است فکر کنيم که « زنان عاطفي تر از مردان اند» يا به هيچ مرد و زني نمي توان اعتماد کرد و يا قوم خاصي را ساده لوح يا خسيس فرض کنيم. اين فرض ها و بيانات مبتني بر پيش داوري و اطلاعات ناقص است و باعث درک غير واقع بينانه از موقعيت و تصميم گيري نادرست خواهد شد.
جهان اطراف ما مجموعه اي بسيار پيچيده است و لذا يک راه آسان براي معنا دادن به آن، قرار دادن اشياء و افراد در قالب هاي از پيش تعيين شده است. در واقع ما به جاي تلاش براي ادراک واقعي از موقعيت و درک درست از ديگران و سخنان آنها، سعي در قضاوت داريم و اين کار سبب دور شدن از يکديگر و فاصله عاطفي و احساسي خواهد بود. پيامدهاي پرهيز از پيش داوري افزايش سازگاري کساني که از قضاوت هاي ذهني پرهيز مي کنند از نظر هيجاني و ذهني داراي انعطاف بيشتري هستند و اين افراد در مواجهه با موقعيت هاي مختلف مي توانند سازگاري بيشتري داشته باشند. تصميم گيري درست و اتخاذ تصميم مناسب، مستلزم اطلاعات درست و درک واقع بينانه از موقعيت و سخنان فرد مقابل است. پرهيز از پيش داوري باعث مي شود با درک درست از موقعيت ها واکنش مناسب و تصميم مناسبي را اتخاذ نماييم. افرادي که قضاوت هاي کمي دارند، از بهداشت رواني سلامت تر و آرامش فکري بيشتري در زندگي برخوردار هستند. اين افراد داراي نظم و آرامش فکري هستند در حالي که قضاوت هاي گسترده در مورد ديگران يک سم مهلک براي ذهن محسوب مي شود و آرامش فرد را به مخاطره مي اندازد.
عاقبت انديشي، تقويت روحيه مثبت گرايي و تفکر مثبت داشتن از زندگي يکي از ضروريات و پايه هاي اساسي حفظ بهداشت رواني است. افرادي که پيش داوري هاي مختلفي در مورد ديگران و موقعيت ها دارند چون از تفکرات قالبي استفاده مي کنند و غالباً همراه با نگرش هاي منفي است باعث مي شود تا روحيه بدبيني و تفکر منفي بوجود آيد که تفکر منفي بهداشت رواني فرد را به خطر انداخته و رفتارهاي هوشمندانه را تضعيف مي کند. هوش هيجاني بالاتر تحقيقات و پژوهش ها نشان دهنده اين موضوع است که افراد داراي هوش هيجاني بالا افرادي مثبت انديش، انعطاف پذير، مسئوليت پذير و داراي قدرت همدلي بالا هستند، به اين معني که اين افراد مي توانند ديدگاه و سخنان فرد مقابل را به طور واقع بينانه اي درک کنند و در ارتباط اجتماعي قوي تر عمل کنند.
روابط اجتماعي بهتر افرادي که در شرايط دشوار و نامناسب مي توانند رابطه خود را با همسر يا دوستان حفظ کنند به اين دليل است که آنها در مجموع افراد مقابل را مثبت ارزيابي مي کنند. رمز موفقيت در ارتباطات اجتماعي اين است که بدون پيش داوري سعي در تقويت و تحکيم نگرش مثبت نسبت به سايرين کنيم و اين نوع طرز تلقي باعث توسعه روابط اجتماعي خواهد شد. عزت نفس سالم تر اينکه فرد چه احساسي در مورد خودش دارد و در مقابل ناکامي ها و شکست ها چه احساس و ارزيابي عاطفي در مورد خودش خواهد داشت به الگوهاي فکري وابسته است. اگر شخصي عادت به پيش داوري در مورد ديگران داشته باشد معمولاً در مورد خويشتن نيز همين رفتار را خواهد داشت. به عنوان مثال افرادي قبل از انجام کاري در ذهن خودشان، خود را شکست خورده تلقي مي کنند و با جملاتي از قبيل« من نمي توانم» « من شکست خواهم خورد» و ... در مورد خود پيش داوري هاي منفي دارند در حاليکه افراد با عزت نفس بالا از پيش داوري و خود سرزنشي در موقعيت هاي مختلف پرهيز مي کنند.
به طور کلي هريک از ما براي حفظ آرامش خويش و تصميم گيري بهتر بايد با تعصب و پيش داوري مقابله کنيم. اين موضوع نياز به تلاش و تمرين دارد تا بتوانيم الگوها و عادات ذهني پايدار را که باعث شده اند ذهن ما همانند يک دادگاه سيار همواره در مورد رفتار و عملکرد ديگران قضاوت کند ضعيف و الگوها و عادات مثبتي را جايگزين نمائيم که منشاء پيشرفت، رشد و ارتباط مطلوب با ديگران باشد، به همين خاطر همواره تلاش کنيد در موقعيت هاي مختلف بويژه در ارتباط با انسانها سؤالات زير را درباره ارزش ها و نگرش هاي خود مطرح نماييد:
آيا اين نگرش صحيح است؟ آيا به تمام حقايق آن دسترسي داريم؟ آيا در حال تعميم دادن آن هستم؟ آيا به جاي تمرکز بر کل سخنان فرد يا خود شخص بر يک مورد منفي تمرکز کرده ام؟ آيا اين طرز تفکر باعث ايجاد آرامش و تقويت روابط اجتماعي مي شود؟
بررسي نگرش در ارزش ها با استفاده از سؤالات فوق، گام بلندي در جهت آگاهي از تعصبات و در نتيجه چالش با پيش داوري ها است.
منبع:جوانان امروز، شماره 2125
/ن