خدمات علمي جابربن يزيد جعفي به اسلام و شيعه(3)

تاريخ
 

جابربن يزد مورخ برجسته‌اي بوده و بيشتر تاليف منسوب به وي، در حوزه ي تاريخ نگاري است.آثار تاريخي وي به شكل تك نگاري است و‌آشكارا رنگ و بوي شيعي دارد.سياق تاليفات تاريخي وي با مكتب تاريخ نگاري عراق سازگارتراست(آئينه وند، 1377، ج1، ص511/سزگين، 1380، ج1، 436/عبدالحميد، 1424ق، ج1، ص196-197).مورخان مشهوري چون ابومخنف و هشام بن محمد بن سائب كلبي، بي‌واسطه و يا باواسطه از وي روايت كرده اند(طبري، 1382-1387، ج4، صص500و512 وج5، ص449/ابن ابي الحديد، 1337، ج14، ص11).آثار تاريخي او عبارتند از:
1.كتاب حديث الشوري:متن كامل اين رساله در احتجاج باقي است(احمد بن علي طبرسي، 1386، ج1، ص192-210).اين رساله فهرستي از فضايل امام علي(ع)را در شايستگي برجانشيني پيامبر(ص)به دست مي دهد.اين مواد، در قالب يك سخنراني از اميرالمومنين(ع)است كه گفته مي شود ايشان براي اعضاي شوراي شش نفره اي كه عمر در بستر مرگ براي انتخاب جانشينش تعيين كرده بود، ايراد فرمود.متن مشابهي نيز تحت عنوان خطبة الوسيلة (خطبه اي كه گفته مي شود امام علي(ع)يك هفته پس از وفات پيامبر(ص)در مدينه ايراد كرده بود)از جابر نقل شده است كه به طور كامل دركافي برجاي مانده است(كليني، 1365، ج8، ص18-30 p.1،Modarressi).
2.كتاب الجمل:نقل هاي پراكنده اي ازآن در آثار شيعه و سني برجاي مانده است (Ibid,p.100/براي مطالعه نمونه هاي مذكور ر.ك به:مفيد، 1414ق،"ب"، صص14-15، 18-19، 24-25، 31-32).
3.كتاب صفّين:عمده ي مواد اين كتاب در وقعة صفين نصربن مزاحم منقري باقي است(1403ق، براي نمونه نك به، صص230، 236-246، 250، 457-462 و 554-559).
بخشي از اين كتاب نيز در شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد به روايت ابومخنف باقي مانده است (1337ق، ج14، ص11-13).در ديگر آثار شيعي و سني نيز اخباري به نقل از جابر درباره ي جنگ صفين بر جاي مانده كه ممكن است از اين كتاب باشد (Modarressi,2003,1,pp.100-101).
4.كتاب النهروان:خطبه اي كه امام علي(ع)پس از بازگشت از نهروان به كوفه ايراد فرمود و صدوق آن را از طريق عمروبن شمر از جابر، همراه با شرح مفصل از خود جابر نقل كرده، از اين كتاب گرفته شده است(صدوق، 1379، ص58-62).
يك متن طولاني مشتمل بر پاسخ هاي اميرالمومنين به پرسش هاي رئيس يهوديان پس از بازگشت از نهروان نيز مي تواند بخشي از اين كتاب باشد(صدوق، 1403ق، 382،364)
5.كتاب مقتل اميرالمومنين(ع):روايات جابر در مورد شهادت امام علي(ع)از منابع مقتل اميرالمومنين ابن ابي الدنيا بوده و به نظر مي رسد وي اين روايات را از كتاب جابر گرفته است (Bellamy,1984,pp.5-6).به غير از روايات مقتل ابن ابي الدنيا از جابر، دراين زمينه، روايات ديگري نيز از وي موجود است (Modarressi,2003,1,p. 101).
6.كتاب مقتل الحسين(ع):يكي از اولين مقاتل حسيني است و چنان كه از نقل هاي ابوالفرج اصفهاني از نصربن مزاحم منقري روشن مي شود، از منابع مقتل الحسين(ع)نصربن مزاحم بوده است(1)(نجاشي،1416ق، 128-129/طوسي، 1417ق، 181).
گفتني است روايات جابر درباره دوران خلافت امام علي و مقتل امام حسين(ع) و ديگر مقاطع تاريخ صدر اسلام، از منابع طبري در تدوين تاريخ بوده است(طبري، 1382-1387،ج 1،صص266، 269و276، ج4، صص194، 500 و512، ج5، ص449/See. Madelung,1980,p.233).جابر جعفي از پيشگامان تدوين
كتب سيره و مناقب ائمه اطهار(ع)بشمار مي رود(حسين زاده، شانه چي، 1385، ص120121)و به غير از آثار فوق، بيشتر مطالب كتاب الفضائل وي نيز فضايل و مناقب خاندان پيامبر(ص)و شيعيان است (ر.ك به:Modarressi,2003,1,p. 97
1.از اسناد ابوالفرج اصفهاني مشخص مي شود نصر، اين روايات را از كتاب جابر كه راوي آن به تصريح نجاشي، عمروبن شمر بوده، اخذ كرده است(ر.ك به:نجاشي، 1416ق، صص129و 427-428/ ابوالفرج اصفهاني، 1385، صص54و 56-57).
منبع:فصلنامه شيعه شناسي شماره 28
/ن