
مقدمه :
صلوات شعبانیه، دعایی پرفیض و گرانبهاست که در ماه شعبان المعظم، ماه رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، قرائت میشود. این دعا، با مضامین عالی و آموزههای ارزشمند خود، نقشی بی بدیل در هدایت و سعادت انسان ایفا میکند.در این دعا، ضمن درود و صلوات بر پیامبر اکرم (ص) و خاندان پاک ایشان، بر جایگاه رفیع و مقام والای اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) در پیشگاه خداوند تأکید شده است.
یکی از محورهای اصلی صلوات شعبانیه، تأکید بر ولایت و اطاعت از اهل بیت (ع) است. این دعا، با یادآوری حقوق اهل بیت (ع) بر گردن مسلمانان و لزوم پیروی از ایشان، ما را به صراط مستقیم هدایت میکند.
اهل بیت (ع)، به عنوان جانشینان بر حق پیامبر اکرم (ص) و وارثان علم و حکمت الهی، همواره در طول تاریخ، نقش محوری در هدایت و ارشاد جامعه اسلامی ایفا کردهاند.
در این پژوهش، 12 مفهوم کلیدی از صلوات شعبانیه را که مرتبط با ولایت و اطاعت از اهل بیت (ع) هستند، بررسی و تبیین میکنیم.
این مفاهیم، به عنوان 12 کلید سعادت برای انسان در مسیر بندگی خداوند و تقرب به اهل بیت (ع) محسوب میشوند. هدف از این پژوهش، تبیین اهمیت این مفاهیم در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان و نقش آنها در سعادت دنیا و آخرت است.
12 کلید سعادت از صلوات شعبانیه
1- شجرة النبوة: در صلوات شعبانیه(از ریشه تا ثمر)
در صلوات شعبانیه، تعابیر عمیق و پرمعنایی در مورد پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت ایشان به کار رفته است که یکی از آنها، تعبیر "شجرة النبوة" یا درخت نبوت است. این تعبیر، نه تنها به جایگاه والای پیامبر (ص) به عنوان بنیانگذار و اصل و اساس نبوت اشاره دارد، بلکه ارتباط عمیق و ناگسستنی ایشان با خاندان پاکشان، به ویژه امام علی (ع) و فرزندان معصومشان را نیز به تصویر میکشد.
پیامبر (ص)؛ ریشه و ساقه درخت نبوت
در این تعبیر، پیامبر اکرم (ص) به عنوان ریشه و ساقه اصلی درخت نبوت معرفی میشوند. ایشان، سرور انبیا و خاتم پیامبران هستند و رسالت الهی بر دوش ایشان به کمال رسیده است.
همه پیامبران پیشین، نبوت خود را مشروط به پذیرش نبوت و ولایت وصی ایشان، یعنی امام علی (ع)، دریافت کردهاند. این امر، نشان از جایگاه بی نظیر پیامبر (ص) در نظام هستی و محوریت ایشان در سلسله نبوت دارد.
اهل بیت (ع)؛ شاخ و برگهای پربار درخت نبوت
اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در این تشبیه، به شاخ و برگهای پربار درخت نبوت تشبیه شدهاند. این شاخهها، که از ریشه و ساقه اصلی (پیامبر (ص)) منشعب شدهاند، میوههای شیرین و گوارایی را به بشریت عرضه میکنند.
هدایت، علم، حکمت، و فضائل اخلاقی، همگی از جمله ثمرات این درخت پربار هستند که به واسطه اهل بیت (ع) به جامعه بشری عرضه میشوند.
ارتباط ناگسستنی ریشه و شاخهها
تعبیر "شجرة النبوة" به بهترین شکل، ارتباط ناگسستنی بین پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) را نشان میدهد. این ارتباط، نه تنها از نظر نسبی و خونی، بلکه از نظر معنوی و رسالتی نیز عمیق و استوار است. اهل بیت (ع)، که از نور واحدی هستند، همگی وارثان علم، حکمت، و فضائل پیامبر (ص) هستند و وظیفه تبیین و تفسیر آموزههای ایشان را بر عهده دارند.
مختلف الملائکة؛ تأکید بر جایگاه اهل بیت (ع)
در ادامه صلوات شعبانیه، تعبیر "مختلف الملائکة" به کار رفته است که به معنای محل رفت و آمد فرشتگان است. این تعبیر، به صراحت نشان میدهد که خانه پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان، مرکز نزول وحی و رفت و آمد فرشتگان الهی بوده است. این امر، بر جایگاه رفیع و مقام والای اهل بیت (ع) در پیشگاه خداوند متعال تأکید میکند.
شجره واحد؛ تأکید بر وحدت اهل بیت (ع)
در روایات متعددی، به وحدت نورانی اهل بیت (ع) اشاره شده است. ) امام علی (ع) را نیز از شجره ای می داند که خود از آن است:... قالَ نَشَدتُکم بِاللَّهِ هَل فیکم اَحَدٌ قالَ لَهُ رَسُولُ اللَّه(ص): اَلنَّاسُ مِن اَشجارٍ شَتَّی وَ اَنا وَ اَنتَ من شَجَرَةٍ واحِدةٍ، غَیری؟ قالُوا: لا...(1)
از آنجا که امیرمؤمنان و فرزندان معصومش از نور واحدند، همه با شجره نبوی یکی هستند. بدین لحاظ امام چهارم، پیامبر و خاندانش را شجره نبوت معرفی می کند.
امام علی (ع) در احتجاج خود با مخالفان، خود و پیامبر (ص) را از یک شجره واحد معرفی میکنند. این امر، نشان از یگانگی و هماهنگی اهل بیت (ع) در مسیر هدایت و امامت امت اسلامی دارد.
تعبیر "شجرة النبوة" در صلوات شعبانیه، یکی از ظریفترین و دقیقترین تعابیر در مورد جایگاه پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) است. این تعبیر، نه تنها به مقام والای پیامبر (ص) به عنوان بنیانگذار نبوت اشاره دارد، بلکه ارتباط عمیق و ناگسستنی ایشان با خاندان پاکشان را نیز به تصویر میکشد.
اهل بیت (ع)، که شاخ و برگهای پربار این درخت تنومند هستند، همواره در مسیر پیامبر (ص) گام برداشته و آموزههای ایشان را به بهترین شکل تبیین و تفسیر کردهاند.
2- موضع الرسالة : کانونی برای نزول و تبیین رسالت الهی
دو تفسیر برای موضع الرسالةمفسران و شارحان ادعیه، دو معنای عمده برای عبارت "موضع الرسالة" در صلوات شعبانیه ذکر کردهاند:
1- مخزن علوم انبیا: بر اساس این تفسیر، خاندان پیامبر (ص) مخزن علوم و اسرار تمام پیامبران الهی هستند. تمام آنچه که پیامبران پیشین از علوم و معارف الهی داشتهاند، در نزد خاندان پیامبر (ص) به ودیعت نهاده شده است. این امر، نشان از جایگاه بینظیر این خاندان در نظام هستی و ارتباط مستقیم آنها با منبع فیض الهی دارد.
2- محل نزول رسالت: بر اساس این تفسیر، خاندان پیامبر (ص) قومی هستند که خداوند رسالت خود را در میان آنها قرار داده است. این تفسیر، به نقش محوری این خاندان در ابلاغ و تبیین رسالت الهی اشاره دارد.
خاندان پیامبر (ص)؛ رازداران رسالت
روایات و احادیث متعددی بر این موضوع دلالت دارند که خاندان پیامبر (ص) رازداران رسالت الهی و امینان وحی بودهاند.
امیرالمؤمنین علی (ع) در این خصوص میفرماید: "هر گاه بر رسول خدا (ص) در منزل او وارد میشدم، حضرت خانه را خلوت کرده و همسران خود را نیز از اتاق بیرون میکرد، به طوری که غیر از من و او کسی باقی نمیماند. اما هر گاه به منزل ما میآمد فاطمه (س) و هیچ یک از فرزندانم را از اتاق بیرون نمیکرد." (2)
این سخن، به وضوح نشان میدهد که علی (ع) و همسر و فرزندانشان، رازداران رسالت و خاستگاه نبوت بودهاند.
اهل بیت (ع)؛ خزانهداران علم الهی
امام باقر (ع) در حدیثی میفرماید: وَاللَّهِ اِنَّا لَخزَّانُ اللَّه فی سَمائِهِ وَ اَرِضِهِ لا عَلی ذَهبٍ وَ لا فِضَّةٍ اِلّا عَلی عِلمٍ؛: به خدا سوگند البته ما خزانههای خدا در آسمان و زمین او هستیم نه برای طلا و نه نقره مگر بر علم. (3)
این حدیث، به صراحت بیان میکند که اهل بیت (ع) خزانهداران علم الهی هستند و این علم، از طریق آنان به جامعه بشری منتقل میشود.
ارتباط "موضع الرسالة" با سایر تعابیر صلوات شعبانیه
عبارت "موضع الرسالة" در صلوات شعبانیه، در کنار سایر تعابیر مانند "شجرة النبوة" و "مختلف الملائکة"، به خوبی جایگاه والای خاندان پیامبر (ص) را در نظام هستی نشان میدهد. این تعابیر، همگی بر محوریت این خاندان در هدایت و ارشاد جامعه اسلامی تأکید دارند.
3- أَهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ : مخازن علم و اسرار الهی
نزول وحی در خانه اهل بیت (ع)یکی از مهمترین دلایل اطلاق عنوان "اهل بیت الوحی" به خاندان پیامبر (ص)، نزول وحی در خانه ایشان بوده است. روایات متعددی بر این موضوع دلالت دارند که جبرئیل امین، فرشته وحی، بارها بر پیامبر اکرم (ص) در خانه ایشان نازل شده و آیات و احکام الهی را بر ایشان ابلاغ کرده است.
امام حسین (ع) در این خصوص میفرماید: : اَما وَاللَّهِ یا اَخا اَهلِ کوفةَ لَولَقیتُک بالمَدِینَةِ لَاُریتک اَثَرَ جَبَرَئیلَ مِن دارِنا وَ نزُولَهُ بالوَحی علی جَدّی... (4)
به خدا قسم ای برادر کوفی، اگر در مدینه تو را میدیدم، حتماً اثر جبرئیل در خانه ما و نازل شدن او با وحی بر جدم را به تو نشان میدادم!
این سخن، به وضوح نشان میدهد که خانه اهل بیت (ع)، محل نزول وحی و مرکز ارتباط بین عالم بالا و عالم پایین بوده است.
اهل بیت (ع)؛ مرکز علم و حکمت
علاوه بر نزول وحی، اهل بیت (ع) به دلیل برخورداری از علم و حکمت الهی نیز به عنوان "اهل بیت الوحی" شناخته میشوند.
امام صادق (ع) در این خصوص میفرماید: فی منازِلِنا ینزِلُ الوَحی وَمِنْ عِندِنا خَرجَ العلِمُ(5) وحی در خانه های ما نازل می شود و دانش از نزد ما صادر می شود.
وحی در خانههای ما نازل میشود و دانش از نزد ما صادر میشود." این حدیث، به صراحت بیان میکند که اهل بیت (ع) مرکز علم و حکمت الهی هستند و این علم، از طریق آنان به جامعه بشری منتقل میشود.
ارتباط "اهل بیت الوحی" با سایر تعابیر صلوات شعبانیه
عبارت "اهل بیت الوحی" در صلوات شعبانیه، در کنار سایر تعابیر مانند "شجرة النبوة" و "موضع الرسالة"، به خوبی جایگاه والای خاندان پیامبر (ص) را در نظام هستی نشان میدهد. این تعابیر، همگی بر محوریت این خاندان در هدایت و ارشاد جامعه اسلامی تأکید دارند.
عبارت "اهل بیت الوحی" در صلوات شعبانیه، اشارهای عمیق به جایگاه رفیع خاندان پیامبر (ص) به عنوان محل نزول وحی و مرکز علم و حکمت الهی دارد. این خاندان، با برخورداری از علم و حکمت الهی، همواره در طول تاریخ، نقش محوری در هدایت و ارشاد جامعه اسلامی ایفا کردهاند.
4-الفلک الجاریة: نمادی از هدایت و نجات اهل بیت (ع)
در صلوات شعبانیه، اهل بیت پیامبر (ص) به کشتیهای روان در دریاهای عمیق تشبیه شدهاند. این تشبیه، یادآور حدیث شریف نبوی است که میفرماید: اِنَّما مَثَلُ اَهلِ بَیتی فیکم کسَفینَةِ نُوحٍ مَن رِکبها نَجی وَ مَن تَخَلَّفَ عنها غَرِقَ :
مَثَل اهل بیت من، چون کشتی نوح است، هر کس سوار آن شود، نجات یابد و هر کس از آن تخلف کند، غرق شود.(6)
این تشبیه، به چند نکته مهم اشاره دارد:
1-همانطور که کشتی نوح، وسیله نجات انسانها از طوفان و غرق شدن بود، اهل بیت (ع) نیز وسیله نجات انسانها از گمراهی و ضلالت هستند.
2-برای نجات از خطرها و رسیدن به سعادت، لازم است که همواره همراه و ملازم اهل بیت (ع) باشیم و از ایشان پیروی کنیم.
3- هر کس که از اهل بیت (ع) تخلف کند و راه آنان را رها کند، مانند کسی است که از کشتی نوح پیاده شود و در معرض غرق شدن قرار گیرد.
5- الکهف الحصین: اهل بیت (ع) پناهگاه در همه زمانها
کهف چیست؟"کهف" در زبان عربی به فضای خالی ایجاد شده در کوه گفته میشود که اگر وسیع باشد، به آن "کهف" و اگر کوچک باشد، به آن "غار" میگویند. در اینجا، منظور از "کهف حصین"، پناهگاهی امن و مستحکم است که میتواند انسان را در برابر خطرات مختلف محافظت کند.
اهل بیت (ع)؛ کهف حصین برای همه
در صلوات شعبانیه و همچنین در زیارت جامعه کبیره، پیامبر (ص) و فرزندان معصوم ایشان به عنوان "کهف" معرفی شدهاند. این تعبیر، به این معناست که اهل بیت (ع) پناهگاه همه مخلوقات، حتی پیامبران الهی هستند.
چند نمونه از توسلات پیامبران
مرحوم صدوق در کتاب امالی خود، روایتی از امام صادق (ع) نقل کرده است که در آن، به پناهگاه بودن اهل بیت (ع) برای پیامبران پیشین اشاره شده است.
در این روایت آمده است که یک یهودی نزد پیامبر (ص) آمد و از ایشان پرسید که آیا ایشان برتر از حضرت موسی (ع) هستند یا خیر. پیامبر (ص) در پاسخ فرمودند که ستایش خود کار ناپسندی است، اما باید بگویم که پیامبران گذشته، هنگامی که دچار خطا و گرفتاری میشدند، خداوند را به واسطه ما (اهل بیت) میخواندند و خداوند نیز دعای آنان را مستجاب میکرد.
سپس پیامبر (ص) به چند نمونه از این توسلات اشاره کردند، از جمله:
1- توسل حضرت آدم (ع) برای توبه، چنان که آدم(ع) به هنگام توبه خود عرض کرد: اَلَّلهُمَّ اِنّی اَسئَلُک بحَقِّ محَمدٍ وَ آلِ مُحمدٍ لَمَّا غَفَرتَ لی و خداوند او را بخشود.
2- توسل حضرت نوح (ع) برای نجات از طوفان، اَلَّلهُمَّ اِنی اَسئَلُک بِحَقّ مُحمدٍ وَ آلِ مُحَمدٍ لَمّا اَنجَیتَنی مِنَ الغَرَقِ. و خدا او را نجات داد.
3- توسل حضرت ابراهیم (ع) برای رهایی از آتش، اَلَّلهمَّ اِنی اَسئلُک بِحَقِّ محمد و آل محمد لَمَّا اَنجَیتَنی مِنها و خداوند آتش را بر او سرد و سلامت گردانید
4- توسل حضرت موسی (ع) برای غلبه بر ترس خود. اَلَّلهُمَّ اِنّی اَسئَلُک بِحَقِّ محمد و آلِ محمّدٍ لَمَّا اَنجَیتَنی. پس از این دعا بود که خدا به او خطاب کرد که ای موسی! نترس، تو برتر از دیگرانی.(7)
این روایت به خوبی نشان میدهد که اهل بیت (ع) در همه زمانها، پناهگاه و ملجأ انسانها، حتی پیامبران الهی بودهاند. آنان، به اذن خداوند، میتوانند در مواقع دشوار و گرفتاریها، به انسانها کمک کنند و آنان را از خطرها و بدیها حفظ کنند.
6-غیاث المضطر المستکین: فریادرس بیچارگان و پناهگاه درماندگان
در صلوات شعبانیه، یکی از تعابیر بسیار زیبا و پرمعنایی که برای اهل بیت پیامبر (ص) به کار رفته، عبارت "غیاث المضطر المستکین" به معنای "فریادرس بیچارگان درمانده" است. این تعبیر، به ظرافت و زیبایی تمام، نقش بیبدیل اهل بیت (ع) را در کمک و یاری رساندن به انسانهای نیازمند و درمانده نشان میدهد.همانطور که خداوند بر اساس آیه شریفه : أَمَّن یجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعاهُ وَیکشفُ السوءَ (8)اجابت کننده و دادرس بیچارگان است،
غیاث کیست؟
"غیاث" در لغت به معنای فریادرس، یاور و پناهگاه است. کسی که در مواقع سختی و گرفتاری، به او پناه برده میشود و از او کمک خواسته میشود.
مضطر کیست؟
"مضطر" به کسی گفته میشود که در حالت اضطرار و ناچاری قرار دارد و هیچ راهی برای رهایی از مشکل خود نمییابد. چنین شخصی، از ته دل به دنبال فریادرس و یاوری میگردد تا او را از وضعیت دشوار خود نجات دهد.
مستکین کیست؟
"مستکین" به کسی گفته میشود که از شدت فقر و نیاز، دچار خواری و ذلت شده است و چارهای جز تضرع و زاری در برابر خداوند و اولیاء الهی ندارد.
اهل بیت (ع)؛ غیاث المضطر المستکین
در صلوات شعبانیه، اهل بیت پیامبر (ص) به عنوان "غیاث المضطر المستکین" معرفی شدهاند. این تعبیر، به این معناست که اهل بیت (ع) فریادرس و یاور همه کسانی هستند که در حالت اضطرار و درماندگی قرار دارند و از هیچ کس جز خدا و اهل بیت (ع) امیدی ندارند.
امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: نحنُ کهفُ مَن اِلتَجَأ اِلینا و نورٌ لِمَن اِستَضاءَ بِنا و عِصمةٌ لِمن إِعتَصَم بِنا. مَن احَبَّنا کان مَعَنَا فِی السَّنامِ الأعلی و مَنِ انْحَرفَ عنّا مالَ إلی النّار؛(9)
ما پناهگاه کسی هستیم که به ما پناه آورد؛ و روشنی کسی هستیم که از ما فروغ گیرد؛ و نگهدارنده ی کسی هستیم که در حفاظت ما درآید. هرکه ما را دوست بدارد، در قلّه ی برتر با ما خواهد بود، و هر که از ما منحرف گردد، به آتش دوزخ داخل می گردد.
این حدیث، به صراحت نشان میدهد که اهل بیت (ع) همواره آماده کمک و یاری رساندن به کسانی هستند که در مشکلات و سختیها گرفتار شدهاند.
چرا اهل بیت (ع) فریادرس بیچارگانند؟
1- اهل بیت (ع) از علم و حکمت الهی برخوردارند و به اذن خداوند، میتوانند بهترین راه حلها را برای مشکلات و گرفتاریهای مردم ارائه دهند.
2- اهل بیت (ع) ارتباطی مستقیم با خداوند دارند و دعای آنان در پیشگاه الهی مستجاب میشود. بنابراین، میتوانند برای رفع مشکلات و حاجات مردم، از خداوند طلب کمک کنند.
3- اهل بیت (ع) سرشار از محبت و شفقت نسبت به همه انسانها هستند و همواره آمادهاند تا به نیازمندان و درماندگان کمک کنند.
7- ملجأ الهاربین" نمادی از توبه و امیدواری
ملجأ چیست؟"ملجأ" در لغت به معنای پناهگاه، مأوا و جایی است که انسان در مواقع خطر و ترس، به آنجا پناه میبرد و از آنجا امنیت و آرامش مییابد.
هارب کیست؟
"هارب" به کسی گفته میشود که از چیزی میگریزد و به دنبال پناهگاهی برای خود میگردد. در اینجا، منظور از "هاربین"، انسانهایی هستند که از گناهان و خطاهای خود گریزانند و به دنبال راهی برای توبه و بازگشت به سوی خداوند هستند.
اهل بیت (ع)؛ ملجأ الهاربین
در صلوات شعبانیه، اهل بیت پیامبر (ص) به عنوان "ملجأ الهاربین" معرفی شدهاند. این تعبیر، به این معناست که اهل بیت (ع) پناهگاه و مأوای همه کسانی هستند که از گناهان و خطاهای خود گریزانند و به دنبال توبه و بازگشت به سوی خداوند هستند.
قرآن و مسئله فرار به سوی خدا
قرآن مجید در آیات مختلفی به مسئله فرار به سوی خدا و توبه و بازگشت به سوی او اشاره کرده است. در سوره ذاریات، آیه ۵۰ میفرماید: "فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ"؛ "پس به سوی خدا بگریزید."(10) این آیه، به انسانها دستور میدهد که از گناهان و خطاهای خود بگریزند و به سوی خدا پناه ببرند.
. چنانکه خداوند به پیامبرش می فرماید به مسلمانان بگو:... وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوک فَاسْتَغْفَرُوا اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللّهَ تَوَّاباً رَحِیماً ؛ آنها هنگامی که به خود ستم کردند نزد تو بیایند و از خدا آمرزش بخواهند و پیامبر [نیز] بر ایشان طلب آمرزش کند، حتما خداوند را بسیار توبه پذیر و مهربان خواهند یافت.(11)
اهل بیت (ع) به عنوان "ملجأ الهاربین"، راهنمای انسانها در مسیر توبه و بازگشت به سوی خداوند هستند. آنان با علم و حکمتی که از خداوند دارند، میتوانند بهترین راهکارها را برای توبه و اصلاح نفس به انسانها نشان دهند.
8- عصمة المعتصمین نمادی از هدایت و راهنمایی اهل بیت (ع)
در صلوات شعبانیه، یکی از تعابیر بسیار مهم و کلیدی که برای اهل بیت پیامبر (ص) به کار رفته، عبارت "عصمة المعتصمین" به معنای "دستاویز محکم برای وسیله جویان" است.این تعبیر، به زیبایی و ظرافت تمام، نقش بیبدیل اهل بیت (ع) را در کمک و یاری رساندن به انسانهایی که به دنبال وسیلهای برای تقرب به خداوند و رسیدن به سعادت هستند، نشان میدهد. در این مقاله، به بررسی و تحلیل این مفهوم از زوایای مختلف میپردازیم.
عصمت چیست؟
"عصمت" در لغت به معنای بازداشتن، نگهداری و حفظ کردن است. در اینجا، منظور از "عصمت"، عاملی است که انسان را از خطاها، گناهان و گمراهیها حفظ میکند و به سوی خداوند هدایت میکند.
معتصم کیست؟
"معتصم" به کسی گفته میشود که به چیزی چنگ میزند و به آن تمسک میکند تا از خطرها و مشکلات در امان باشد. در اینجا، منظور از "معتصمین"، انسانهایی هستند که به دنبال وسیلهای برای تقرب به خداوند و رسیدن به سعادت هستند.
در صلوات شعبانیه، اهل بیت پیامبر (ص) به عنوان "عصمة المعتصمین" معرفی شدهاند. این تعبیر، به این معناست که اهل بیت (ع) دستاویز محکم و مطمئ برای همه کسانی هستند که میخواهند به خداوند نزدیک شوند و به سعادت دنیا و آخرت دست یابند.
طهارت اهل بیت (ع) در قرآن
قرآن کریم در آیه تطهیر(12)، به صراحت بر طهارت و پاکی اهل بیت (ع) تأکید کرده است: "إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً"؛ "خدا فقط میخواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را کاملاً پاک سازد."
مفسران بزرگ شیعه و سنی، مراد از "اهل بیت" در این آیه را امام علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) دانستهاند. این آیه، به روشنی بر عصمت و طهارت این خاندان جلیلالقدر دلالت دارد و نشان میدهد که آنان از هرگونه پلیدی و گناهی پاک و منزه هستند.
9- الطیبین: تأکیدی بر طهارت اهل بیت (ع)
تعبیر "الطیبین" در صلوات شعبانیه، تأکیدی مضاعف بر طهارت و پاکی اهل بیت (ع) است. این تعبیر، نشان میدهد که آنان نه تنها از گناهان و پلیدیها پاک هستند، بلکه از هرگونه نقص و عیبی نیز مبرا هستند و در بالاترین مراتب طهارت و پاکی قرار دارند.تعبیر "الطیبین" در صلوات شعبانیه، به زیبایی و ظرافت، عصمت و طهارت اهل بیت (ع) را از هرگونه پلیدی و گناه نشان میدهد. اهل بیت (ع) پاکان و منزهانی هستند که خداوند متعال آنان را برای هدایت و راهنمایی انسانها برگزیده است.
رسول گرامی اسلام و جانشینان او بنابر نصّ قرآن از همه پلیدی ها پاک و مبرایند. چنانکه خداوند در سوره احزاب خطاب به آنان فرمود: إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً (13)
بنابر نظر مفسّران بزرگ شیعه و سنی مراد از اهل بیت امام علی و فاطمه و فرزندان آنان اند.
10- الابرار الاخیار نمادی از نیکوکاری و برتری اهل بیت (ع)
در صلوات شعبانیه، یکی از تعابیر بسیار مهم و کلیدی که برای اهل بیت پیامبر (ص) به کار رفته، عبارت "الابرار الاخیار" به معنای "نیکان و بهترینها" است.این تعبیر، به زیبایی و ظرافت تمام، جایگاه والای اهل بیت (ع) را به عنوان برترین و نیکوترین بندگان خداوند نشان میدهد. در این مقاله، به بررسی و تحلیل این مفهوم از زوایای مختلف میپردازیم.
ابرار چه کسانی هستند؟
"ابرار" جمع کلمه "بَرّ" به معنای نیکوکار است. ابرار، کسانی هستند که روحی وسیع، همتی بلند، اعتقادی صحیح و اعمال نیکو دارند. آنان، نه تنها در گفتار و کردار خود، بلکه در نیت و اندیشه خود نیز نیکوکارند و همواره در مسیر رضای خداوند گام برمیدارند.
اهل بیت (ع) مصداق بارز ابرار
امام حسن مجتبی (ع) در این خصوص میفرماید: "هر وقت در کتاب خدای عزوجل سخن از ابرار است، به خدا قسم که اراده نشده با آن مگر علی فرزند ابوطالب و فاطمه و من و حسین (علیهم السلام)."
این حدیث، به روشنی نشان میدهد که اهل بیت (ع) روشنترین مصادیق ابرار و نیکوکاران در عالم هستی هستند. آنان، با برخورداری از بالاترین مراتب ایمان، تقوا، علم، حکمت و فضائل اخلاقی، همواره در مسیر اطاعت و بندگی خداوند بودهاند و هیچگاه از این مسیر منحرف نشدهاند.
خیر البریة تعبیری دیگر برای اهل بیت (ع)
خداوند متعال میفرماید: "إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ"؛ "کسانی که ایمان آوردهاند و کارهای شایسته انجام دادهاند، آنانند که بهترین آفریدگانند."
1. در آیه ۷ سوره بینه.
در روایات فراوانی که شیعه و سنی در منابع معتبر خود آوردهاند، منظور از "خیر البریة" امیرمؤمنان علی (ع) و شیعیان او هستند. جابر بن عبدالله انصاری میگوید:
وقتی پیامبر (ص) این آیه را بر مسلمانان خواند، از آن هنگام به بعد، وقتی که علی (ع) نزد یاران پیامبر (ص) میآمد، همه میگفتند: "بهترین مخلوق خدا بعد از رسول خدا آمده است."
اهل بیت (ع)؛ بهترین و برگزیدهترین بندگان خدا
با توجه به آیات قرآن و روایات اهل بیت (ع)، میتوان به این نتیجه رسید که اهل بیت (ع)، نه تنها از جمله ابرار و نیکوکاران، بلکه بهترین و برگزیدهترین بندگان خداوند هستند. آنان، با برخورداری از تمامی کمالات و فضائل انسانی، در بالاترین مراتب قرب الهی قرار دارند و الگویی کامل برای همه انسانها هستند.
تعبیر "الابرار الاخیار" در صلوات شعبانیه، به زیبایی و ظرافت، جایگاه والای اهل بیت (ع) را به عنوان برترین و نیکوترین بندگان خداوند نشان میدهد. اهل بیت (ع)، با برخورداری از تمامی کمالات و فضائل انسانی، شایستهترین افراد برای هدایت و راهنمایی انسانها هستند.
در صلوات شعبانیه، عبارت "الذین اوجبت حقوقهم و فرضت طاعتهم و ولایتهم" به معنای "کسانی که حقوقشان واجب و اطاعت و ولایتشان فرض شده است" آمده است.
این عبارت به روشنی بر جایگاه رفیع اهل بیت (ع) به عنوان پیشوایان و رهبران جامعه اسلامی و لزوم اطاعت و پیروی از آنان تأکید میکند. در این مقاله، به بررسی و تحلیل این مفهوم از زوایای مختلف میپردازیم.
11- وجوب اطاعت و ولایت اهل بیت (ع)" تأکیدی بر رهبری و هدایت
اطاعت از اهل بیت (ع)؛ تداوم اطاعت از پیامبر (ص)"الذین اوجبت حقوقهم و فرضت طاعتهم و ولایتهم" به معنای "کسانی که حقوقشان واجب و اطاعت و ولایتشان فرض شده است" آمده است. این عبارت به روشنی بر جایگاه رفیع اهل بیت (ع) به عنوان پیشوایان و رهبران جامعه اسلامی و لزوم اطاعت و پیروی از آنان تأکید میکند.
با توجه به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع)، اطاعت از اهل بیت (ع) در واقع تداوم اطاعت از پیامبر اکرم (ص) و اطاعت از خداوند متعال است. خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: "أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنکُمْ" (14)؛ "از خدا و پیامبر و اولیای امر خود اطاعت کنید."
در روایات متعددی، اهل بیت (ع) به عنوان "اولی الامر" معرفی شدهاند و اطاعت از آنان، همردیف اطاعت از خدا و رسول خدا (ص) قرار داده شده است. این امر، نشان از جایگاه والای اهل بیت (ع) در نظام اسلامی و لزوم پیروی از آنان در تمام امور دینی و دنیوی دارد.
ولایت اهل بیت (ع) نعمتی بزرگ
ولایت اهل بیت (ع) نعمتی بزرگ از جانب خداوند متعال است که به بندگان خود عطا کرده است. ولایت، به معنای سرپرستی، رهبری و هدایت است و اهل بیت (ع) به عنوان اولیای الهی، وظیفه سرپرستی و هدایت جامعه اسلامی را بر عهده دارند.
پذیرش ولایت اهل بیت (ع)، از شروط اصلی ایمان و مسلمانی است و کسی که ولایت آنان را نپذیرد، در واقع از دین اسلام خارج شده است.
حقوق اهل بیت (ع) وظایف ما
اهل بیت (ع) به عنوان پیشوایان و رهبران جامعه اسلامی، حقوقی بر گردن مسلمانان دارند که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- محبت و مودت اهل بیت (ع) از جمله وظایف مهم مسلمانان است. خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: "قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَیٰ" (51)؛ "بگو من از شما برای آن [رسالت] مزدی نمیخواهم مگر دوستی در مورد خویشاوندانم."
1- اطاعت و پیروی از اهل بیت (ع) در تمام امور دینی و دنیوی، از وظایف مسلمین است.
2- احترام و تکریم اهل بیت (ع) و بزرگداشت مقام آنان، از وظایف مهم مسلمانان است.
3- یاری و نصرت اهل بیت (ع) در مواقع لزوم، از وظایف مسلمانان است.
تعبیر "الذین اوجبت حقوقهم و فرضت طاعتهم و ولایتهم" در صلوات شعبانیه، به زیبایی و ظرافت، جایگاه رفیع اهل بیت (ع) را به عنوان پیشوایان و رهبران جامعه اسلامی و لزوم اطاعت و پیروی از آنان را نشان میدهد.
اطاعت و ولایت اهل بیت (ع)، از اصول اساسی دین اسلام و از شروط لازم برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت است.
12- و اعمر قلبی بطاعتک راهی به سوی آبادانی دل
در صلوات شعبانیه، یکی از دعاهای بسیار مهم و کلیدی که از خداوند متعال درخواست میکنیم، عبارت "و اعمر قلبی بطاعتک" به معنای "و دلم را با طاعت خود آباد کن" است.این دعا، به زیبایی و ظرافت تمام، اهمیت طاعت و بندگی خداوند را در احیا و آبادانی قلب انسان نشان میدهد. امام چهارم (ع) در مناجات نخست خمس عشر (مناجات تائبین) در این باره چنین می نالد:... و اَماتَ قلبی عَظیمُ جِنایتی فَاَحیه بِتَو بَةٍ مِنک...(31)
قلب انسان؛ مرکز حیات معنوی
قلب انسان، نه فقط به عنوان عضوی حیاتی در بدن، بلکه به عنوان مرکز احساسات، عواطف، ادراکات و ایمان، از اهمیت ویژهای برخوردار است. قلب، آیینه تمام نمای وجود انسان است و هرگونه تغییر و تحولی در آن، بر تمام ابعاد زندگی انسان تأثیر میگذارد.
مرگ و ویرانی قلب بر اثر گناه
همانطور که جسم انسان بر اثر بیماری و آسیب دیدگی دچار مرگ و ویرانی میشود، قلب انسان نیز بر اثر گناه و معصیت، دچار مرگ و ویرانی معنوی میگردد. گناهان، مانند زنگاری بر روی قلب، آن را از نور الهی و معارف حقیقی دور میکنند و به تدریج آن را به سوی تاریکی و هلاکت میکشانند.
توبه؛ داروی حیاتبخش قلب
تنها داروی حیاتبخش و آب حیات دل مرده، بازگشت به سوی پروردگار و گام نهادن در مسیر عبودیت و اطاعت اوست. توبه، به معنای بازگشت از گناه و پشیمانی از کردار بد، فرصتی دوباره برای احیا و آبادانی قلب است.
در دعای "و اعمر قلبی بطاعتک"، از خداوند متعال میخواهیم که دلمان را با طاعت خود آباد کند. این دعا، نشان از آن دارد که طاعت و بندگی خداوند، عامل اصلی احیا و آبادانی قلب است.
و ارزقنی مواساة راهی به سوی همدلی و ایثار
در صلوات شعبانیه، یکی از دعاهای بسیار مهم و کلیدی که از خداوند متعال درخواست میکنیم، عبارت "و ارزقنی مواساة من قترت علیه من رزقک" به معنای "و روزی من گردان مواسات با کسی که روزیات را بر او تنگ گرفتهای" است.
این دعا، به زیبایی و ظرافت تمام، اهمیت کمک و همدردی با نیازمندان و کسانی که در مضیقه مالی هستند را نشان میدهد. در این مقاله، به بررسی و تحلیل این مفهوم از زوایای مختلف میپردازیم.
مواسات چیست؟
"مواساة" در لغت به معنای همدردی، غمخواری و مشارکت در غم و اندوه دیگران است. در اصطلاح، مواسات به معنای کمک و یاری رساندن به نیازمندان و کسانی است که در مضیقه مالی هستند.
اهمیت ماسات در اسلام
اسلام، دین رحمت و مهربانی، همواره بر اهمیت مواسات و کمک به نیازمندان تأکید داشته است. در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع)، به کرات به این موضوع اشاره شده و مسلمانان به دستگیری از فقرا و مستمندان تشویق شدهاند.
روایات در مورد مواسات
روایات متعددی از ائمه معصومین (ع) در مورد اهمیت مواسات و کمک به نیازمندان وارد شده است. امام حسن عسگری (ع) در روایتی میفرماید: از پدرانش نقل کرده است که امیرمؤمنان (ع) به مردی یونانی که در خدمتش اسلام آورده بود چنین دستور داد:
تو را امر میکنم با برادرانی که همانند تو بر تصدیق محمد (ص) و تصدیق من و اطاعت او و مناند در آنچه خداوند به تو روزی فرموده و بر سایر برادرانت برتری داده، به مواسات رفتار کنی، نیازمندی آنان را برطرف کرده، در ماندگی و فقرشان را جبران نمایی و هر که از ایشان از نظر ایمان در مرتبه تو میباشد با او نسبت به خویش در مالت به تساوی رفتار کنی و هر که از ایشان که در دین تو برتر است در مالت بر خویش مقدم داری تا خداوند این معنا را از تو بداند که دین، نزد تو بر مالت مقدم و اولیای او از اهل و عیالت گرامیترند.(16)
نتیجه:
صلوات شعبانیه، دعایی جامع و کامل است که با مضامین عالی و آموزههای ارزشمند خود، میتواند راهنمای انسان در مسیر کمال و سعادت باشد. این دعا، با تأکید بر جایگاه والای اهل بیت (ع) و لزوم اطاعت از ایشان، ما را به صراط مستقیم هدایت میکند.همچنین، با یادآوری فضائل و مناقب پیامبر اکرم (ص) و خاندان پاک ایشان، محبت و ارادت ما را به این خاندان جلیلالقدر افزایش میدهد. صلوات شعبانیه، نه تنها دعایی برای طلب حاجات و رفع مشکلات، بلکه نیایشی برای تزکیه نفس، تهذیب اخلاق، و رسیدن به مقام قرب الهی است.
قرائت این دعا در ماه شعبان، فرصتی مغتنم برای بهرهمندی از برکات و فضائل این ماه عزیز و کسب رضایت خداوند و اهل بیت (ع) است. با تمسک به اهل بیت (ع) و پیروی از ایشان، میتوانیم در مسیر سعادت و کمال گام برداریم و از خطرات و گمراهیها در امان باشیم.
پی نوشت ها:
1.الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج 1، ص 143.2. شرح الزیارة الجامعه الکبیره، احمد بن زین الدین احسائی؛ الانوار اللامعة سید عبداللَّه شبر.
3. کافی، ج 1، ص 64.
4.کافی، ج 1، ص 393.
5.همان.
6.بحارالانوار، ج 23، ص 105.
7. الامالی للصدوق، ص 287؛ الاحتجاج، ج 1، ص 50؛ بحار، ج 26، ص 319.
8.نمل: 62
9.مناقب، ابن شهرآشوب، ج۴، ص ۴۳۵
10.ذاریات، 50
11.نساء: 64
1.آیه ۳۳ سوره احزاب
13. احزاب: 33
14. نساء: ۵۹
15. شوری: ۲۳
16.بحارالانوار، ج 74، ص 22 نقل از اخلاق اقتصادی و سیاسی، پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، ص 104.
منابع:
https://u313.ir/almahdi/item/487-1389-04-31-01-16-26.htmlhttps://alzahra-s3-gorgan.kowsarblog.ir/-10
https://hawzah.net/fa/Article/View/106086
https://hawzah.net/fa/Article/View/94086
https://fa.shafaqna.com/news/1116032/
https://fa.wikishia.net/view/صلوات شعبانیه
https://hadith.net/post/74500
https://hadana.ir