جايگاه والدين در قرآن و حديث
وَ وَصَّيْنَا اْلإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلي وَهْنٍ وَ فِصالُهُ في عامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لي وَ لِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصيرُ (لقمان:14)
و انسان را در باره پدر و مادرش سفارش كرديم مادرش به او باردار شد سستي بر روي سستي و از شير باز گرفتنش در دو سال است [آري به او سفارش كرديم] كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش كه بازگشت [همه] به سوي من است.
ـ احترام والدين، حقي است انساني نه فقط اسلامي؛ حتي به والديني كه كافر باشند هم بايد احسان كرد.
ـ از مادر كه بيشتر زحمت مي كشد، بايد به صورت ويژه قدرداني كرد و نامش را جداگانه برد.
ـ سپاس گزاري از والدين، جايگاه والايي نزد خداوند دارد و بعد از شكر پروردگار، تشكر و قدرداني از والدين اهميت مي يابد.(1)
وَ قَضي رَبُّكَ أَلاّ تَعْبُدُوا إِلاّ إِيّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا إِمّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَريمًا (اسراء:23)
و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد اگر يكي از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگي رسيدند به آنها [حتي] «اوف» مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخني شايسته بگوي.
ـ فرمان نيكي كردن به والدين، مانند فرمان، توحيد، قطعي و نسخ نشدني است .
ـ احسان به والدين، در كنار توحيد و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد اين كار، هم واجب عقلي و وظيفه انساني است، هم واجب شرعي .(2)
وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّياني صَغيرًا (اسراء:24)
و از سر مهرباني بال فروتني بر آنان بگستر و بگو: «پروردگارا آن دو را رحمت كن چنانكه مرا در خُردي پروردند».
ـ تواضع در برابر والدين بايد عاشقانه و از روي مهر و محبت باشد، نه ظاهري و ساختگي يا براي دستيابي به امكانات مادي آنها .
ـ فرزند بايد از خداوند براي پدر و مادرش رحمت بخواهد.
ـ رحمت الهي، جبران زحمت هاي تربيتي والدين است.(3)
يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ اْلأَقْرَبينَ وَ الْيَتامي وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَليمٌ (بقره:215)
از تو ميپرسند: «چه چيزي انفاق كنند [و به چه كسي بدهند]؟» بگو:« هر مالي انفاق كنيد به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مسكينان و به در راهمانده تعلق دارد و هر گونه نيكي كنيد البته خدا به آن داناست».
وَ إِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني إِسْرائيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا وَ ذِي الْقُرْبي وَ الْيَتامي وَ الْمَساكينِ وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنًا وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاّ قَليلاً مِنْكُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ (بقره:83)
و چون از فرزندان اسرائيل پيمان محكم گرفتيم كه جز خدا را نپرستيد و به پدر و مادر و خويشان و يتيمان و مستمندان احسان كنيد و با مردم [به زبان] خوش سخن بگوييد و نماز را به پا داريد و زكات را بدهيد آنگاه جز اندكي از شما [همگي] به حالت اعراض روي برتافتيد.
وَ اعْبُدُوا اللّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا وَ بِذِي الْقُرْبي وَ الْيَتامي وَ الْمَساكينِ... .(نساء:36)
و خدا را بپرستيد و چيزي را با او شريك مگردانيد و به پدر و مادر احسان كنيد و در باره خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و... نيكي كنيد.
قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا.(انعام :151)
بگو بياييد تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده براي شما بخوانم چيزي را با او شريك قرار مدهيد و به پدر و مادر احسان كنيد.
پيام :
ـ بعد از يكتاپرستي، احسان به والدين و حفظ نظام خانواده سفارش مي شود.
ـ بارها در قرآن پس از توحيد و نهي از شركت احسان به والدين مطرح شده است و اين نشان دهنده اهميت اين مسئله در قرآن كريم .(5)
ـ در قرآن چهارمرتبه، سفارش به رعايت احترام به پدر و مادر بعداز مسئله توحيد ونهي از شرك آمده است .(6)
قرآن كريم از زبان حضرت عيسي (عليه السلام) مي فرمايد:
وَ بَرًّا بِوالِدَتي وَ لَمْ يَجْعَلْني جَبّارًا شَقِيًّا (مريم:32)
و مرا نسبت به مادرم نيكوكار كرده و زورگو و نافرمانم نگردانيده است.
پيام:
ـ نيكي و احسان به مادر، از اخلاق انبياست.
ـ كسي كه به مادرش بي مهري كند، به مردم نيز رحم نخواهد كرد.(7)
اهميت مقام والدين در كلام پيامبر (ص)
براي پرداختن به موضوع «اهميت مقام پدر و مادر»، سري مي زنيم به سخنان كوتاه پيامبر مهر و رحمت حضرت محمد(ص) در اين باره اميدواريم با بيان آموزه هاي حيات بخش نبي اکرم(ص) رضايت شما مخاطبان خوب برنامه را تأمين كنيم.
نبي اكرم (ص) مي فرمايد:
چهار كس را خداوند به بهشت در نياورد و از نعيم آن به وي نچشاند: شراب خوار، رباخوار، آن كس كه مال يتيم به ناحق خورد، آن كس كه پدر و مادر از او ناخشنود باشند.(8)
ايشان در حديثي ديگر فرموده اند:«خداوند به وسيله نيكي با پدر و مادر، عمر انسان را فزون مي كند.»(9)
همچنين پيامبر عظيم الشأن درباره رفتار خداپسندانه با والدين مي فرمايد:
هر كه روز را آغاز كند و در كار پدر و مادر خويش مطيع خدا باشد[و چنان كه خدا مي پسندد با ايشان رفتار كند]، دو در بهشت بر او گشوده باشد.(10)
و نيز رسول خدا (ص) درباره پي آمد ناسپاسي پدر و مادر فرموده است :«دو چيز را خداوند در اين جهان كيفر مي دهد: تعدي [ستم به ديگري] و ناسپاسي با پدر و مادر.»(11)
و باز پيامبر رأفت و رحمت، از عشق به مادر چنين مي فرمايد :«هر كه پيشاني مادر خويش را ببوسد، از آتش جهنم مصون شود.»(12)
رسول اعظم (ص) درباره قطع رابطه با پدر مي گويد: «دوستي پدر خويش را حفظ كن و رشته آن را مَبُر ؛ زيرا [در اين صورت] خداوند نور تو را خاموش مي كند.»(13)
همچنين مي فرمايد: «هر كه از روي مهرباني به چهره پدر و مادر خويش نگاه كند، خدا به پاداش آن، براي وي حج مقبول نيكويي رقم مي زند.»(14)
و انسان را در باره پدر و مادرش سفارش كرديم مادرش به او باردار شد سستي بر روي سستي و از شير باز گرفتنش در دو سال است [آري به او سفارش كرديم] كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش كه بازگشت [همه] به سوي من است.
پيام :
ـ احترام والدين، حقي است انساني نه فقط اسلامي؛ حتي به والديني كه كافر باشند هم بايد احسان كرد.
ـ از مادر كه بيشتر زحمت مي كشد، بايد به صورت ويژه قدرداني كرد و نامش را جداگانه برد.
ـ سپاس گزاري از والدين، جايگاه والايي نزد خداوند دارد و بعد از شكر پروردگار، تشكر و قدرداني از والدين اهميت مي يابد.(1)
وَ قَضي رَبُّكَ أَلاّ تَعْبُدُوا إِلاّ إِيّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا إِمّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَريمًا (اسراء:23)
و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد اگر يكي از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگي رسيدند به آنها [حتي] «اوف» مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخني شايسته بگوي.
پيام :
ـ فرمان نيكي كردن به والدين، مانند فرمان، توحيد، قطعي و نسخ نشدني است .
ـ احسان به والدين، در كنار توحيد و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد اين كار، هم واجب عقلي و وظيفه انساني است، هم واجب شرعي .(2)
وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّياني صَغيرًا (اسراء:24)
و از سر مهرباني بال فروتني بر آنان بگستر و بگو: «پروردگارا آن دو را رحمت كن چنانكه مرا در خُردي پروردند».
پيام :
ـ تواضع در برابر والدين بايد عاشقانه و از روي مهر و محبت باشد، نه ظاهري و ساختگي يا براي دستيابي به امكانات مادي آنها .
ـ فرزند بايد از خداوند براي پدر و مادرش رحمت بخواهد.
ـ رحمت الهي، جبران زحمت هاي تربيتي والدين است.(3)
يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ اْلأَقْرَبينَ وَ الْيَتامي وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَليمٌ (بقره:215)
از تو ميپرسند: «چه چيزي انفاق كنند [و به چه كسي بدهند]؟» بگو:« هر مالي انفاق كنيد به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مسكينان و به در راهمانده تعلق دارد و هر گونه نيكي كنيد البته خدا به آن داناست».
پيام:
وَ إِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني إِسْرائيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا وَ ذِي الْقُرْبي وَ الْيَتامي وَ الْمَساكينِ وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنًا وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاّ قَليلاً مِنْكُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ (بقره:83)
و چون از فرزندان اسرائيل پيمان محكم گرفتيم كه جز خدا را نپرستيد و به پدر و مادر و خويشان و يتيمان و مستمندان احسان كنيد و با مردم [به زبان] خوش سخن بگوييد و نماز را به پا داريد و زكات را بدهيد آنگاه جز اندكي از شما [همگي] به حالت اعراض روي برتافتيد.
وَ اعْبُدُوا اللّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا وَ بِذِي الْقُرْبي وَ الْيَتامي وَ الْمَساكينِ... .(نساء:36)
و خدا را بپرستيد و چيزي را با او شريك مگردانيد و به پدر و مادر احسان كنيد و در باره خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و... نيكي كنيد.
قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا.(انعام :151)
بگو بياييد تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده براي شما بخوانم چيزي را با او شريك قرار مدهيد و به پدر و مادر احسان كنيد.
پيام :
ـ بعد از يكتاپرستي، احسان به والدين و حفظ نظام خانواده سفارش مي شود.
ـ بارها در قرآن پس از توحيد و نهي از شركت احسان به والدين مطرح شده است و اين نشان دهنده اهميت اين مسئله در قرآن كريم .(5)
ـ در قرآن چهارمرتبه، سفارش به رعايت احترام به پدر و مادر بعداز مسئله توحيد ونهي از شرك آمده است .(6)
قرآن كريم از زبان حضرت عيسي (عليه السلام) مي فرمايد:
وَ بَرًّا بِوالِدَتي وَ لَمْ يَجْعَلْني جَبّارًا شَقِيًّا (مريم:32)
و مرا نسبت به مادرم نيكوكار كرده و زورگو و نافرمانم نگردانيده است.
پيام:
ـ نيكي و احسان به مادر، از اخلاق انبياست.
ـ كسي كه به مادرش بي مهري كند، به مردم نيز رحم نخواهد كرد.(7)
اهميت مقام والدين در كلام پيامبر (ص)
براي پرداختن به موضوع «اهميت مقام پدر و مادر»، سري مي زنيم به سخنان كوتاه پيامبر مهر و رحمت حضرت محمد(ص) در اين باره اميدواريم با بيان آموزه هاي حيات بخش نبي اکرم(ص) رضايت شما مخاطبان خوب برنامه را تأمين كنيم.
نبي اكرم (ص) مي فرمايد:
چهار كس را خداوند به بهشت در نياورد و از نعيم آن به وي نچشاند: شراب خوار، رباخوار، آن كس كه مال يتيم به ناحق خورد، آن كس كه پدر و مادر از او ناخشنود باشند.(8)
ايشان در حديثي ديگر فرموده اند:«خداوند به وسيله نيكي با پدر و مادر، عمر انسان را فزون مي كند.»(9)
همچنين پيامبر عظيم الشأن درباره رفتار خداپسندانه با والدين مي فرمايد:
هر كه روز را آغاز كند و در كار پدر و مادر خويش مطيع خدا باشد[و چنان كه خدا مي پسندد با ايشان رفتار كند]، دو در بهشت بر او گشوده باشد.(10)
و نيز رسول خدا (ص) درباره پي آمد ناسپاسي پدر و مادر فرموده است :«دو چيز را خداوند در اين جهان كيفر مي دهد: تعدي [ستم به ديگري] و ناسپاسي با پدر و مادر.»(11)
و باز پيامبر رأفت و رحمت، از عشق به مادر چنين مي فرمايد :«هر كه پيشاني مادر خويش را ببوسد، از آتش جهنم مصون شود.»(12)
رسول اعظم (ص) درباره قطع رابطه با پدر مي گويد: «دوستي پدر خويش را حفظ كن و رشته آن را مَبُر ؛ زيرا [در اين صورت] خداوند نور تو را خاموش مي كند.»(13)
همچنين مي فرمايد: «هر كه از روي مهرباني به چهره پدر و مادر خويش نگاه كند، خدا به پاداش آن، براي وي حج مقبول نيكويي رقم مي زند.»(14)
پی نوشت ها :
1.تفسير نور، ج9، ص251.
2.همان، ج7، ص40.
3. همان، ص 42.
4. تفسير نور، ج1، ص429.
5. همان، ص 183.
6. همان، ج3، ص 433.
7. همان، ج7، ص263.
8. شعب الايمان، ج4، ص397، ح5530.
9. كنز العمال، ج16، ص445، ح45350.
10. همان، ص 467، ح4548.
11. همان،ص464، ح45458.
12. همان، ص462، ح45442.
13. طبري المعجم الاوسط، ج8، ص279، ح8633.
14. مشكوه الانوار، ص162.
