منظور از ارزش‌ها در هر سازمان، مجموعه اصول اخلاقی، رعایت احکام شرعی و قوانینی است که کارکنان سازمان، خود را به رعایت آنها ملزم می‌دانند و ارزش حیاتی دارند.
این ارزش‌ها شامل چگونگی رفتار افراد با یکدیگر، رعایت موازین احکام و اخلاقی و سایر عناصر مهم و کلیدی مرتبط با اجرای اخلاق دینی در سازمان است؛ پس ارزش‌های سازمانی، سنگ بنای فرهنگ مدیریت به شمار می‌رود و تجسم بخشیدن به این ارزش‌ها، کار مدیر است. از این رو اگر مدیران الگوهای عملی خوبی برای کارکنان خود باشند در حقیقت ارزش‌ها را به تصویر کشیده‌اند.
در این‌گونه سازمان‌ها، اعتماد کارکنان، پشتوانه عظیم مدیر، رهبر و یا فرمانده برای اجرای کارها است. تعهّد، هدفمندی و رشد از ویژگی‌های هر سازمان ارزش‌مدار است.
در سازمان‌های اسلامی، تفکر مدیریتی در چارچوب جهان‌بینی توحیدی و نظام ارزشی اسلام است و متغیّرها بر اساس این اصول تنظیم و تعدیل می‌شود. در نظامی که محور، خداوند باشد و هدف تقرّب به ذات اقدس او، کل پیکره مدیریت تحت تأثیر قرار می‌گیرد و توسعه فردی، اجتماعی و جهانی در مسیر توسعه و تکامل دنیوی و اخروی انسان صورت می‌پذیرد.
در سلسله مقالاتی به بررسی ویژگی‌های مدیر در بعد رعایت ارزش های اسلامی و برخورداری از بینش صحیح دینی در ادای فرائض دینی و رعایت شئون اسلامی، التزام عملی به ولایت فقیه، پایبندی به ارزش‌های اسلامی و انقلابی و ایجاد فضای اسلامی و انقلابی در مجموعه یا سازمان تحت مدیریت خود، پرداخته خواهد شد.
در این نوشتار، به بیان التزام عملی مدیر به ولایت فقیه که یکی از مهم ترین ویژگی های ارزشی و بینشی یک مدیر شایسته و کارامد می باشد، خواهیم پرداخت.
مفهوم ولایت
«ولایت» از واژه «ولی» به معنای قرب و نزدیکی گرفته شده است که در اصطلاح آمدن پی در پی چیزی را بدون فاصله می‌گویند.راغب اصفهانی در کتاب مفردات خود درباره کلمه ولایت می‌گوید: ولایت (به کسر واو) به معنی نصرت است و اما ولایت (به فتح واو) به معنی تصدّی و صاحب اختیاری یک کار است و گفته شده که معنی هر دو یکی است و در حقیقت همان تصدی و صاحب اختیاری است.
اگر چه معانی مختلفی برای این کلمه بیان شده است، وجه مشترک تمامی آن مفاهیم، «قرب معنوی» خواهد بود که «سرپرستی» و «زمامداری جامعه» معنای برجسته آن به شمار می رود.1
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:
إِنَّما وَلِیکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ2
ولی و سرپرست و متصرف در کارهای شما سه کس است: خدا و پیامبر و کسانی که ایمان آوردهاند و نماز را برپا میدارند و در حال رکوع زکات میدهند.
این آیه با کلمه «انّما»، که در لغت عرب برای حصر میآید، شروع شده است و شک نیست که رکوع در این آیه به معنی رکوع نماز است و علاوه بر شأن نزول آیه و روایات متعددی که در زمینه انگشتر بخشیدن حضرت علی در حال رکوع وارد شده ذکر جمله یقیمون الصلاة نیز شاهد این موضوع است.
از اینجا روشن می‌شود که منظور از «ولی» در این آیه ولایت به معنی سرپرستی و تصرف و رهبری مادی و معنوی است، به ویژه این که این ولایت در ردیف ولایت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و ولایت خدا قرار گرفته و هر سه با یک جمله ادا شده است.
به این ترتیب، این آیه از آیاتی است که به عنوان نص قرآنی بر ولایت و امامت امیر‌المؤمنین علی علیه السلام دلالت می‌کند.
در بسیاری از کتاب های اسلامی و منابع اهل تسنن، روایات متعددی دائر بر اینکه این آیه در شأن حضرت علی علیه السلام نازل شده، نقل گردیده است.
این روایت را «ابن عباس» و «عمار یاسر» و «عبدالله بن سلام» و «سلمة بن کهیل» و «انس بن مالک» و «عتبة بن حکیم» و «عبد الله ابی» و «عبد الله بن غالب» و «جابر بن عبدالله انصاری» و «ابوذر غفاری» نقل کردهاند.
علاوه بر آن از خود حضرت علی علیه السلام نیز این روایت در کتابهای اهل تسنن نقل شده است.
جالب این که در کتاب غایة المرام بیست و چهار حدیث در این باره از طریق اهل تسنن و نوزده حدیث از طریق شیعه نقل شده است.
کتاب های معروفی که این حدیث در آن نقل شده است از سی کتاب تجاوز می‌کند که همه از منابع اهل تسنن است.
این مسئله به قدری روشن و آشکار بوده که «حسان بن ثابت» شاعر معروف عصر پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم مضمون این روایت را در اشعار خود که درباره حضرت علی علیه السلام سروده چنین آورده است:
فانت الذی اعطیت اذ کنت راکعا
زکاتا فدتک النفس یا خیر راکع
فانزل فیک الله خیر ولایة
و بینها فی محکمات الشرایع
یعنی «تو بودی که در حال رکوع زکات بخشیدی، جان بفه دای تو باد ای بهترین رکوعکنندگان».
«و به دنبال آن خداوند بهترین ولایت را درباره تو نازل کرد و در ضمن قرآن مجید آن را ثبت نمود».3
در واقع، این آیه عظیم الشأن، سلسله مراتب ولایت را بیان می کند. طبق فرموده حق تعالی، ولایت ابتدا از آن خداست؛ سپس از آنِ رسولش صلّی الله علیه و آله و سلّم و پس از آن، متعلق به حضرت علی علیه السلام است و ایشان را ولی و امام مؤمنان معرفی می‌کند.
در ولایتی که تابع قانون الهی است، ولی، اختیار فرمان دادن و امر و نهی کردن دارد. در این ولایت، که در اصطلاح، ولایت تشریعی گفته می‌شود، پیشوایان دینی و در ادامه آن رهبران جامعه برای ادامه رسالت سنگین انبیا علیهم السلام که تشکیل حکومت الهی بوده است حق ولایت دارند. از این رو به تعبیر امام راحل:
«ولایت فقیه چیزی نیست که مجلس خبرگان ایجاد کرده باشد، بلکه چیزی است که خدای تبارک‌وتعالی درست کرده است و همان ولایت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم است4 و یک هدیه است که خدای تبارک و تعالی برای مسلمین داده است.»5
امام خمینی رحمه الله فرمودند:
«امروز همه قشرها خصوصاً قوای انتظامی باید بداند که مملکت مال خودشان شد. کشور ما از دست خائنین نجات پیدا کرد. کشور ما از دست اجانب و آنهایی که می‌خواستند همه چیز ما را به باد بدهند نجات پیدا کرد.
امر دولت اسلامی اگر با نظارت فقیه و ولایت فقیه باشد، آسیبی بر این مملکت نخواهد رسید. گویندگان و نویسندگان نترسند از حکومت اسلامی و نترسند از ولایت فقیه که آن طور که اسلام مقرر فرموده است و ائمه ما نصب فرموده است به کسی صدمه وارد نمی‌کند. دیکتاتوری به وجود نمی‌آورد؛ کاری که برخلاف مصالح مملکت است انجام نمی دهد.
کارهایی که بخواهد دولت یا رئیس جمهوری یا کس دیگر بر خلاف مسیر ملت و بر خلاف مصالح کشور انجام دهد، فقیه کنترل می‌کند؛ جلوگیری می‌کند. شما از اسلام نترسید؛ از فقیه نترسید؛ از ولایت فقیه نترسید.
شما هم مسیر ملت را طی کنید و با ملت باشید؛ حساب خودتان را از ملت جدا نکنید؛ ننشینید پیش خودتان طرح بریزید و پیش خودتان برنامه درست کنید؛ شمایی که ازاسلام هستید لکن از اسلام اطلاع ندارید؛ مسلم هستید لکن از احکام اسلام درست مطلع نیستید؛ شیعه هستید لکن از احکام ائمه درست مطلع نیستید؛ این قدر کارشکنی نکنید.»6
.jpg "ویژگی های رفتاری مدیر شایسته: التزام عملی به ولایت فقیه")
1. میزان دفاع از ولایت فقیه در رفتار و گفتار
در حکومتی که حکم خداوند در رأس باشد، هوای نفس و ظلم و جور در نظام نخواهد بود و رابطه مردم با سرپرستشان، رابطه‌ای انسانی و الهی است. بدیهی است که اطاعت از چنین ولایتی در گفتار و عمل، ضروری و سودمند است.رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت الله العظمی امام خامنه‌ای مدظله العالی در سخنرانی عید غدیر سال 1379 در این باره فرمودند:
«ولایت، آن حکومتی است که شخص حاکم با آحاد مردم، دارای پیوندهای محبت‌آمیز و عاطفی و فکری و عقیدتی است. ولایت یعنی آن حکومتی که در آن ارتباطات حاکم با مردم ارتباطات فکری عقیدتی، عاطفی انسانی و محبت آمیز است، همه مردم به او متصل و پیوسته‌اند؛ به او علاقه‌مندند و او منشأ همه این نظام سیاسی {است} و وظایف خود را از خدا می‌داند و خود را عبد و بنده خدا می‌انگارد... از روز اول تا امروز و به خصوص بعد از تشکیل نظام جمهوری اسلامی در معنای ولایت تحریف کردند؛ به دروغ ولایت را چیزی غیر از آن چه که هست، معرفی کردند، گفتند ولایت، معنایش این است که مردم محجورند به سرپرست و قیم احتیاج دارند؛ آدم‌های نام و نشان‌دار، آن را صریحاً در کتاب‌ها و مطبوعاتشان نوشتند! دروغ محض، تهمت به اسلام، تهمت به ولایت!»7
ولایت حضرت علی علیه السلام که در روز غدیر از سوی پیامبر اعظم صلّی الله علیه و آله و سلّم ابلاغ شد، همان حکومت عدل بود که در امتداد آن ولی فقیه عادل باید میراثدار واقعه غدیر باشد.
امام راحل رحمه الله در عید غدیر سال 1406 (شهریور 1365) در جمع مسئولان کشور به پیروی و اساسی بودن ولایت اشاره کردند و فرمودند:
«زنده نگه داشتن این عید نه براى این است که چراغانى بشود... مسئله این است که به ما یاد بدهند که چطور باید تبعیت کنیم؛ به ما یاد بدهند که غدیر منحصر به آن زمان نیست. غدیر در همه اعصار باید باشد و روشى که حضرت امیر در این حکومت پیش گرفته است باید روش ملت‌ها و دستاندرکاران باشد. قضیه غدیر، قضیه جعل حکومت است؛ این است که قابل نصب است و الّا مقامات معنوى قابل نصب نیست؛ یک چیزى نیست که با نصب آن مقام پیدا بشود...
مسئله، مسئله حکومت است، مسئله، مسئله سیاست است، حکومتْ عِدْلِ سیاست است، تمام معناى سیاست است.
خداى تبارک و تعالى این حکومت را و این سیاست را امر کرد که پیغمبر به حضرت امیر واگذار کنند؛ چنانچه خود رسول خدا سیاست داشت و حکومت بدون سیاست ممکن نیست. این سیاست و این حکومتى که عجین با سیاست است در روز عید غدیر براى حضرت امیر ثابت شد...
آن چیزى که براى ائمه ما قبل از غدیر و قبل از همه چیزها بوده است؛ این یک مقامى است که مقام ولایت کلى است که آن امامت است،... این غیر حکومت است آن در عرض اینها نیست؛ آن از اصول مذهب است... غدیر آمده است که بفهماند که سیاست به همه مربوط است در هر عصرى باید حکومتى باشد با سیاست.»8
معمارکبیر انقلاب اسلامی ایران حضرت امام خمینی رحمه الله فرمودند:
«ولایت فقیه مترقی ترین اصل قانون اساسی است.»9
ولایت فقیه استمرار حرکت پیامبران و ائمه اطهار علیهم السلام است؛ همان طور که از امام مهدی علیه السلام روایت شده است:
وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیکمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّه علیهم10
در حوادثى که پیش مىآید به راویان احادیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنان حجّت من بر شما و من حجّت خدا بر ایشانم.
البته کسی که نائب امام زمان و حجت ایشان بر مردم است به طور حتم دارای شرایطی خاص است. در بیان شرایط فقیه در حدیثى از امام حسن عسکرى علیه السلام می‌خوانیم:
فَأَمَّا مَنْ کانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِینِهِ مُخَالِفاً عَلَى هَوَاهُ مُطِیعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ یقَلِّدُوهُ وَ ذَلِک لَا یکونُ إِلَّا بَعْضَ فُقَهَاءِ الشِّیعَة ... الخبر11
از میان فقیهان، هر که خویشتن دار و نگهبان دینش باشد و با هواى خود مخالفت نماید و فرمان مولایش را اطاعت کند، عموم مردم باید از او تقلید کنند. این دسته، برخى از فقهاى شیعه هستند نه همه آنان.
مقام معظم رهبری مدظله العالی نیز در تبیین معنای التزام کامل به ولایت فقیه در عصر غیبت و اطاعت از ولی فقیه در یک استفتایی که از معظم له در آخر تیر ماه 1389 شد، فرمودند:
«ولایت فقیه به معناى حاکمیت مجتهد جامع الشرایط در عصر غیبت است و شعبه اى است از ولایت ائمه اطهار علیهم السلام که همان ولایت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم مى باشد و همین که از دستورات حکومتىِ ولى امر مسلمین اطاعت کنید نشانگر التزام کامل به آن است.»
پس حرکت، طبق مصالح و منافع نظام و کشور در دایره التزام به ولایت فقیه قرار می‌گیرد و هر کس برخلاف مصالح نظام و کشور گام بردارد، چه فردی و چه اجتماعی، مصداق عدم التزام به ولایت فقیه است. هر کس از غیر مجاری حکومت دینی که به امضای ولایت فقیه رسیده است، اقدامی انجام دهد، تابع طاغوت شده است.
عمر بن حنظله می‌گوید از امام صادق علیه السلام درباره دو نفر از شیعیان که میان آنان در مورد وام یا میراثى نزاع در گرفته و قضاوت را نزد حاکم ستمگر برده و از داوران وى حکم خواستهاند، سؤال کردم، آیا چنین کارى رواست؟ فرمودند:
«هر کس در مورد حقّ یا باطلى قضاوت را نزد آنان ببرد، یقینا داورى را نزد طاغوت برده است و چیزى را که حاکم به نفع وى داورى مىکند هر چند حقّ مسلّم او باشد اگر بگیرد حرام است؛ زیرا آن را به حکم طاغوت گرفته و خدا فرمان داده است که مردم به طاغوت کفر ورزند. آیا مىخواهند داورى را نزد طاغوت ببرند در حالى که دستور یافتهاند که به آن کفر ورزند!
ببینند از میان شما هر کس حدیث ما را روایت نموده و در حلال و حرام ما نظر کرده و احکام ما را شناخته است باید به داورى او راضى شوند؛ زیرا من او را حاکم شما قرار داده ام.»12
بر تمام افراد جامعه به ویژه نیروهای مسلح لازم است خود را به اطاعت از فقیه جامع الشرایط ملزم بدانند و همواره علاوه بر این که در سخن و گفتار به صورت همه جانبه مدافع حریم ولایت هستند در عمل نیز تابع و مطیع اوامر و دستورهای ولی فقیه و حافظ کیان دین و شریعت باشند.
امام صادق علیه السلام به هشام بن حکم فرمودند:
مَرحَبا نَاصِرُنَا بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ13
آفرین بر یاری رسانان به ما؛ همانان که با قلب و زبان و دست، ما را یاری می کنند.
.jpg "ویژگی های رفتاری مدیر شایسته: التزام عملی به ولایت فقیه")
2. میزان عمل به رهنمودهای ولی فقیه
در بحث التزام به ولایت فقیه وقتی بدانیم که فقیه جامع الشرایط در پرتو آموزه های اسلامی سرپرستی مردم را در دست می‌گیرد و در عمل و گفتار به معصومین علیهم السلام اقتدا می‌کند، لازم است با اطاعت کردن و همراهی کامل وی را در رسیدن به اهداف الهی یاری کنیم و او را صاحب اختیار حکومت اسلامی بدانیم.حضرت امام خمینی رحمه الله با اعتقادی که به اصل ولایت داشت در مورد اختیارات ولی فقیه می‌فرمود:
«اصل، این است که فقیهِ دارای شرایط حاکمیت - در عصر غیبت - همان اختیارات وسیع معصوم را داشته باشد مگر اینکه دلیل خاصی داشته باشیم که فلان امر از اختصاصات ولی معصوم است.»14
این سخن امام خمینی رحمه الله در بیان اطاعت از ولی فقیه برگرفته از کلام خداوند در سوره مبارکه مائده است:
أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ15
اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر (اوصیای پیامبر) را.
در این خصوص باید اشاره کرد که التزام در گفتار و رفتار علاوه بر پیروی ظاهری از فرمان ها و دستورهای ولی امر، موارد دیگری را نیز در بر می‌گیرد که از آن جمله است:
الف) تسلیم قلبی
کسی که به لوازم ولایت فقیه متعهد است حتی در دلش باید تسلیم محض ولی امر باشد و در قلبش نیز در برابر اوامر و نواهی او چون و چرا نکند؛ البته تسلیم قلبی چیزی فراتر از التزام عملی است. منتها مرحله بالای التزام عملی آن را نیز شامل می‌شود. خدای متعال به رسول خود صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:
فَلا وَ رَبِّکَ لا یؤْمِنُونَ حَتَّى یحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ لا یجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیتَ وَ یسَلِّمُوا تَسْلِیماً16
به پروردگارت سوگند که آنها مؤمن نخواهند بود مگر این که در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند و سپس از داوری تو در دل خود احساس ناراحتی نکنند و کاملا تسلیم باشند.
حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند:
لَوْ أَنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ لَا شَرِیک لَهُ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ حَجُّوا الْبَیتَ وَ صَامُوا شَهْرَ رَمَضَانَ ثُمَّ قَالُوا لِشَیءٍ صَنَعَهُ اللَّهُ أَوْ صَنَعَهُ النَّبِی ص أَلَّا صَنَعَ خِلَافَ الَّذِی صَنَعَ أَوْ وَجَدُوا ذَلِک فِی قُلُوبِهِمْ لَکانُوا بِذَلِک مُشْرِکینَ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ: فَلا وَ رَبِّک لا یؤْمِنُونَ حَتَّى یحَکمُوک فِیما شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ لا یجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیتَ وَ یسَلِّمُوا تَسْلِیماً ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَعَلَیکمْ بِالتَّسْلِیمِ؛
اگر مردمی خدای یگانه را بپرستند، نماز به پا دارند، زکات بپردازند، حج خانه خدا را به جا آورند و ماه رمضان را روزه بگیرند، ولی نسبت به کارهایی که خدا یا پیامبر انجام داده است، اعتراض کنند و بگویند چرا برخلاف آن رفتار نشده است یا در دل خود چنین اعتراض کنند (اگر چه بر زبان نیاورند) به همین اعتراض مشرک می‌گردند. سپس همین آیه « فَلا وَ رَبِّکَ ...» را تلاوت کردند و فرمودند بر شماست که تسلیم باشید.17
ب) پذیرش مجموعی
التزام عملی این است که انسان در برابر فرمان ها، دستورها، رهنمودها، تدابیر و انتظارات ولی امر، گزینشی عمل نکند؛ این‌گونه نباشد که هر جا با سلیقه و هواهای خود هماهنگ ببیند آن را مد نظر قرار دهد، ولی آنجا که بر وفق مرادش نباشد، پشت گوش بیندازد.
ج) پرهیز از توجیه‌گری
توجیه فرمان های ولی امر به نفع خود و حزب و گروه خود با التزام عملی همخوانی ندارد.
تحریف نکردن سخنان و رهنمودهای ولی فقیه، التزام عملی در برابر اوست.
حضرت امام صادق علیه السلام افرادی را که سخنانش را به نفع خود و حزب و گروه خود توجیه می‌کردند و آن را از مسیر اصلی منحرف می ساختند، مورد لعنت قرار دادند و فرمودند:
قَوْمٌ یزْعُمُونَ أَنِّی إِمَامُهُمْ وَ اللَّهِ مَا أَنَا لَهُمْ بِإِمَامٍ لَعَنَهُمُ اللَّهُ کلَّمَا سَتَرْتُ سِتْراً هَتَکوهُ أَقُولُ کذَا وَ کذَا فَیقُولُونَ إِنَّمَا یعْنِی کذَا وَ کذَا إِنَّمَا أَنَا إِمَامُ مَنْ أَطَاعَنِی18
گروهی می پندارند که من امام آنها هستم؛ به خدا سوگند! من امام آنها نیستم. خدایشان لعنت کند. هر چه را من پنهان می کنم آنان افشا می‌کنند. من سخن می گویم، آنها (سخنانم را توجیه می کنند و) می‌گویند مقصود امام چنین و چنان است. من (امام آنها نیستم، بلکه) تنها امام کسانی هستم که از من فرمان می برند.
د) همراهی کامل
التزام عملی از ولی امر وقتی به نقطه آرمانی خود می رسد که تمام عرصه‌های زندگی انسان را در بر گیرد و همه حرکت ها و جهت‌گیری هایش بر محوریت و شاخص ولایت فقیه مبتنی باشد؛ به گونه ای که نه از او جلو بیفتد و نه عقب بماند، بلکه ملازم و همراه او باشد.
مسلمان واقعی باید همواره به قله مرتفع و شامخ ولایت بنگرد و زندگی و حرکات و سکنات خود را با رهنمودها و منویات و دستور‌العمل های او منطبق سازد. حضرت امام علی علیه السلام می‌فرمایند:
انْظُرُوا أَهْلَ بَیتِ نَبِیکُمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ، وَاتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ، فَلَنْ یخرِجُوکُمْ مِنْ هُدىً، وَ لَنْ یعِیدُوکُمْ فِى رَدىً، فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا، وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا، وَلاتَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا، وَ لاتَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِکُوا19
نگاه کنید به اهل بیت پیغمبر (امیرالمومنین و فرزندان او) و از طریقه ایشان جدا نشوید و از رفتارشان پیروی کنید که هرگز شما را از راه راست بیرون نمی‌برند و به هلاکت و گمراهی برنمی‌گردانند؛ پس اگر ایشان (در موضوع خلافت و یا جهاد و یا امر دیگری در خانه) نشستند (قیام ننمودند) شما (نیز در خانه) بنشینید (از آنان پیروی نمایید) و اگر برخاستند (در کاری قیام نمودند) شما هم برخیزید (آنها را یاری و همراهی کنید) و از ایشان پیش نیفتید (به رأی خود رفتار نکنید) که گمراه و سرگردان خواهید شد و پس نمانید (از اوامر و نواهیشان غفلت ننمائید) که هلاک و بیچاره میشوید.
لازمه چنین همراهی کامل این است که انسان با اندیشه و افکار، سخنان، جهت‌گیری‌ها و معیارها و ملاک‌ها و حتی اشارات ولی امر در مسائل، انس و آشنایی نسبتا جامعی داشته باشد؛ همواره به رهنمودهایش گوش فرا دهد؛ درباره آنها تدبر و اندیشه کند؛ در جریانات سیاسی اجتماعی، سخنان او را تحلیل کند و اشارات و لطایف سخنانش را به خوبی بفهمد و بتواند تکلیف خود را به درستی تشخیص دهد و با انگشت اشاره آن مقام شامخ حرکت کند و موضع بگیرد.
نمونه ای از این همراهی کامل با ولایت فقیه در طول دوران انقلاب و دفاع مقدس عینیت یافت به گونه ای که قبل از پیروزی انقلاب نیروهای پیرو امام راحل رحمه الله تمام جهت‌گیری‌های خود را با اعلامیه‌ها و رهنمودها و سخنرانی‌های ایشان تنظیم می‌کردند؛ بندبند سخنان امام رحمه الله را مورد ارزیابی و تحلیل و تدبر قرار می‌دادند و می‌کوشیدند خواسته‌هایش را جامه عمل بپوشانند؛ به سخنرانی‌های ایشان با جان و دل گوش فرا می‌دادند؛ به اشارات او توجه می‌کردند و انتظارات ایشان را از آنها به خوبی تشخیص می‌دادند و آن را عملی می‌ساختند.
پس از پیروزی انقلاب نیز همین گونه بود به ویژه در زمان های بحرانی، که نیروهای حزب اللهی با سخنرانی ایشان جهت‌گیری شایسته را در برابر جریانات و مسائل سیاسی پیدا می‌کردند و با شاخص ولایت فقیه موضع می‌گرفتند. یک اشاره امام کافی بود سیل عظیم جمعیت شیفته و دلداده و گوش به فرمان برای اجرایی کردن خواسته ایشان به راه افتند و به خواسته اش جامه عمل بپوشانند و این امر در دوران دفاع مقدس بیشتر نمود داشت.
پیامدهای مخالفت و سرپیچی از دستور ولی امر
همان گونه که اطاعت و التزام عملی به ولایت فقیه آثار و برکات فراوانی برای اسلام و مسلمانان و کشور و نظام اسلامی دارد و کشتی امت اسلامی در پرتو اطاعت از ولی امر از گردونه خطرها و توطئه های دشمنان با سلامت عبور می کند و به ساحل نجات رهنمون می شود، مخالفت و سرپیچی از ولی امر پیامدهایی نامطلوب به بار می‌آورد. که برخی از آنها عبارت است از:
1. بی‌نظمی و هرج و مرج
2. ناکامی و شکست
3. تفرقه و اختلاف
4. نفوذ نامحرمان
5. خطر استحاله فرهنگی20
ثمره اطاعت از ولایت دینی در تمام اجزای جامعه قابل مشاهده است. کمترین بهره آن حفظ وحدت و یکپارچگی آحاد ملت است. در طول تاریخ، مردمان بسیاری به خاطر حکومت های غیر الهی قربانی ظلم و جور شده، و در نهایت مغلوب گشته اند.
قرآن مجید در بیان حُسن عاقبت کسانی که ولایت خداوند، پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و مؤمنان را می پذیرند، فرموده است:
وَ مَنْ یتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ‌اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ21
و کسانی که ولایت خدا و پیامبر او و افراد باایمان را بپذیرند، (پیروزند؛ زیرا) حزب و جمعیت خدا پیروز است.
حزب الله در حقیقت تشکلی انسانی است که برای تأمین اهداف مشترک الهی زیر سایه ولایت تلاش می‌کند. ایمان محکم و تقوا و عمل صالح و اتحاد و همبستگی کامل و آگاهی و آمادگی، عوامل مهمی برای پیروزی در همه زمینه هاست. اساس، هدف و عصاره غدیر نیز همان حکومت رهبران صالح و عادل بود.
سخن سردار شهید مهدی زین‌‌الدین رحمه الله نشانگر فرهنگ ولایی در میان نیروهای مسلح ماست؛ آنجا که گفته است:
«در زمان غیبت امام زمانعلیه السلام چشم و گوشتان به ولی فقیه باشد تا ببینید از آن کانون فرماندهی چه دستوری صادر می‌شود.»
اکنون نیز نیروهای حزب اللهی باید در برابر ولی امر خود حضرت آیت الله العظمی امام خامنه‌ای مدظله العالی همین گونه باشند؛ به سخنان و رهنمودهایش با جان و دل گوش فرا دهند؛ دستورش را اجرایی سازند و در مواردی هم که تدبیر و رهنمودی را با اشاره و کنایه مطرح می‌کنند، تشخیص دهند که ولی امرشان انتظار و خواسته‌ای دارد که باید عملی شود؛ پس بکوشیم به رهنمودهای رهبرمان ملتزم و متعهد گردیم.
.jpg "ویژگی های رفتاری مدیر شایسته: التزام عملی به ولایت فقیه")
3. ترویج اندیشه‌ها و رهنمودهای ولی فقیه
پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم علاوه بر حدیث ثقلین در احادیث فراوان دیگرى بر تمسّک به «اهل بیت» پس از رحلت خود تأکید دارند. تردیدى نیست که معناى تمسّک به ائمه اطهار علیهم السلام، پیروى دینى و سیاسى از ایشان است. بنابراین، وجوب تمسّک به اهل بیت آن بزرگوار پس از ایشان به روشنى بر مرجعیت دینى و سیاسى آنان و وجوب پیروى از آنان دلالت دارد.یکی از مظاهرِ مسلم تمسک به ائمه اطهار علیهم السلام پیروی از سخنان و بیانات آن گرامیان است که انسان مؤمن علاوه بر عمل به دستور آنان در ترویج و گسترش رهنمودهای حکیمانه و خردمندانه حضرات معصومین علیهم السلام و تطبیق زندگی خود با آن فرمان ها سعی وافر به عمل آورد؛ چرا که فرمانبرداری از معصومین مصداق کامل «پیروی از سخنان نیکو» است.
قرآن‌کریم می‌فرماید:
الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ22
آنها که خدا هدایتشان کرده است و خردمندانند؛ سخنان را میشنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند.
هدایت یافتگان و خردمندان نه تنها تشنه گفتار نیک و طالب حقند، بلکه در میان نیک و نیکوتر دومی را برمیگزینند.
این آیه شریفه دلالت دارد که خردمندان علاوه بر استماع سخنان نیکو از آن پیروی، و در گسترش آن سعی می‌نمایند.
ابی بصیر از امام صادق علیه السلام سؤال کرده که منظور از این آیه چیست؟ و امام پاسخ فرمودند:
قَالَ هُوَ الرَّجُلُ یسْمَعُ الْحَدِیثَ فَیحَدِّثُ بِهِ کمَا سَمِعَهُ لَا یزِیدُ فِیهِ وَ لَا ینْقُصُ مِنْهُ23
خردمند و هدایت یافته کسی است که سخنان ما را بشنود و برای دیگران همان گونه که شنیده است، نقل کند و چیزی به آن نیفزاید و از آن کسر نکند.
در زمان حضور امام، مصداق تمسک به امامان علیهم السلام، فرمانبرداری از آنها و پیروی از بیانات آنان و پیروی از دستور والیان و فرمانروایان منصوب از سوی آنها است ولی در زمان غیبت، که همه شیعیان نمی توانند خدمت امام شرف‌یاب شوند که علت و فلسفه غیبت نیز همان است که امام همچون خورشیدی در پس ابرها پنهان باشد، وظیفه ما چیست و باید از چه کسانی پیروی کنیم؟
البتّه تمسّک و پیروی دینى و سیاسى در مورد امام حاضر و امام غایب، متفاوت است.
با اندکى تأمّل، روشن مى شود که پیروی از امام و تمسّک به امام غایب به معناى پیروى از نایبان خاص و عام او است و باید تبلیغ و ترویج مکتب اهل بیت علیهم السلام، پیکار با دشمنان و تمامی تلاش های دیگر بنابر تدابیر و فرمان رهبر و ولی امر صورت گیرد.
از همین رو پیروی و تمسّک به جنابش از امام معصوم علیه السلام در زمان غیبت به مراتب سخت‌تر و مشکل‌تر از زمان حضور امام است؛ لذا امام صادق علیه السلام در این باره مىفرمایند:
إنَّ لِصاحِبِ هذا الأمرِ غَیبَةً، المُتَمَسِّک فیها بِدینِهِ کالخارِطِ لِلقَتادِ24
صاحب این امر، غیبتى دارد که چنگ زننده به دین در آن زمان، همانند کسى است که خارهاى مغیلان را [با گرفتن شاخه آن در داخل مُشت] مىکنَد!
بدین سان است که ولایتمَداران واقعى و متمسّکان به اهل بیت علیهم السلام در عصر غیبت، پاداش هزار شهید همچون شهیدان بدر و احُد دارند.25
استفاده از اندیشه های دینی و سیاسی حضرت امام خمینی رحمه الله و رهنمودهای مقام معظم رهبری مدظله العالی برای تحکیم مبانی فکری و ارزش های انقلاب اسلامی و فرهنگ جهاد و شهادت از ضرورت بسیاری برخوردار است.
مقام معظم رهبری مدظله العالی پس از بیان شاخصه های مکتب سیاسی امام خمینی رحمه الله اعم از سیاست همراه با معنویت، اعتماد به نقش مردم، نگاه بین‌المللی و جهانی، پاسداری از ارزش‌ها و عدالت اجتماعی در یک سخنرانی، عدالت اجتماعی را شاخص برجسته سیره امام معرفی کرده، و فرموده‌اند:
«همه برنامه‌ریزان، قانونگذاران، مجریان و همه کسانى که در دستگاه‌‌هاى گوناگون مشغول کار هستند، باید این را مورد توجه قرار دهند و یکى از مهم ترین شاخص هاى حرکتِ خود به‌حساب آورند.»26
پی‌نوشت‌ها:
1. رک: تاج العروس، ج 10، ص 389؛ المصباح المنیر، ج 2، ص 396؛ مقابیس اللغة، ج 6، ص 141؛ الصحاح، ج 6، ص 2528.
2. سوره مبارکه مائده، آیه 55.
3. تفسیر نمونه، ج 4، ص 423.
4. صحیفه نور، ج 10، ص 27.
5. صحیفه نور، ج 10، ص 87 تا 88.
6. صحیفه نور، ج 5، ص 522.
7. روزنامه جمهوری اسلامی، 8/1/1379.
8. صحیفه امام، ج 20، ص 113.
9. صحیفه نور، ج 6، ص 234.
10. بحارالانوار، ج 53، ص 181.
11. وسائل الشیعه، ج 18، ص 95.
12. وسائل الشیعه، ج 18، ص 99.
13. الاحتجاج، ج 2، ص 365.
14. حکومت اسلامی، ص56 تا 58.
15. سوره مبارکه مائده، آیه56.
16. سوره مبارکه نساء، آیه 65.
17. الکافی، ج 2، ص 39.
18. بحارالانوار، ج 2، ص 80.
19. نهج البلاغه، خطبه 96.
20. فصلنامه مربیان، شماره 25.
21. سوره مبارکه مائده، آیه 56.
22. سوره مبارکه زمر، آیه 18.
23. وسائل الشیعه، ج 27، ص 80.
24. الکافى، ج 1، ص 335.
25. اکمال الدین، ص 323.
26. بیانات در مراسم پانزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینى رحمه الله، 14/3/1383.
منبع: مدیران و فرماندهان شایسته، جلد چهارم: ارزش ها و بینش ها، سید احمد سجادی، ناشر: نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، بازرسی کل، دفتر تحقیقات کاربردی، تهران، 1390، صص 65-45.
