مفهوم وقف و امور خیریه در کشور پاکستان

تعاریف وقفی

۱- مفهوم وقف

وقف یک هدیه یا بخشش ثابت توسط یک شخص مسلمان است (که می تواند یک دارایی منقول و یا غیرمنقول باشد) در جهت قوانین رستاگارانه مسلمانان و یا امور خیریه و یا مذهبی.

بر اساس سنت ابوحنیفه، وقف حبس یک مال یا هر چیز دیگر است که به یک امر خاص تخصیص داده می شود و از منافع آن در جهت امور خیریه استفاده می شود.

۲- واقف

کسی که مالی را وقف می کند واقف نام دارد و باید دارای شرایط زیر باشد:
1. واقف باید مسلمان باشد.
۲. واقف می تواند زن یا مرد باشد.
٣. واقف باید عاقل باشد.
۴. واقف باید صاحب مال خویش باشد.
۵. واقف باید به سن بلوغ رسیده باشد.

۳- اشکال وقف

وقف می تواند به یکی از اشکال زیر ایجاد شده باشد:
1. به صورتی که به محض امکان استفاده از موقوفه، وقف انجام شود.
٢. با استفاده از وصیت نامه
٣. در بستر بیماری
۴. توسط استفاده کننده

۴- تکمیل وقف

1. قانون سنی: وقف تنها زمانی کامل می شود که صاحب وقف آن را اعلام کند.

۲. قانون شیعی: وقف تا زمانی که دارایی آن به متولی و یا اولین وارث داده نشود کامل نیست.

۵- تخصیص وقف

وقف می تواند برای عوامل زیر تخصیص یابد:
١. خود واقف
۲. آشنایان و اقوام واقف
٣. خانواده واقف
۴. عموم

۶- متولی

متولی مدیر یا ناظر وقف است که می تواند توسط واقف، وصی یا حاکم شرع تعیین شود. بر اساس فتوای یکی از مجتهدین وقف تا زمانی که متولی آن تعین نشود کامل نیست.

متولی باید شرایط زیر را داشته باشد:
١. مسلمان باشد، ۲. عاقل باشد، ٣. بالغ باشد.

بر اساس قانون پاکستان وقف باید کاملا مشخص و تعیین شده باشد. وقف در صورت عدم قطعیت باطل است. اگر یک موجودیت مبهم یا نامعلوم در وقف باشد آن وقف باطل خواهد بود.

بخش سوم در کشور پاکستان

سازمان های رسمی به ۳ دسته تقسیم می شوند. سازمان های عمومی، سازمان های خصوصی و سازمان های بخش سوم.

سازمان های بخش سوم شامل سازمان های داوطلبانه، سازمان های غیرانتفاعی، سازمان های غیردولتی، سازمان های مردم نهاد و سازمان های مدنی در جامعه می شوند.

تعداد سازمان های بخش سوم در کشورهای سراسر جهان به سرعت در حال افزایش است. پاکستان نیز یکی از کشورهایی است که در آن این بخش از سازمان ها به سرعت در حال شکل‌گیری و افزایش هستند. سازمان های بخش سوم در پاکستان خود به ۳ بخش رفاه محور، مذهبی محور و توسعه محور تقسیم می شوند.

۴- تعریف نهاد غیرانتفاعی

یک نهاد غیرانتفاعی نهادی است که برای سودرسانی به جامعه فعالیت می کند. این نهاد ممکن است سودی به دست آورد اما این سود باید برای توسعه نهاد استفاده شود. اعضا و متولیان مؤسسه نباید از سود به دست آمده برای منافع شخصی استفاده کنند.

۵- قوانین وقف و امور خیریه کشور پاکستان

در حوزه قوانین وقف و امور خیریه در پاکستان مطالب بسیاری وجود دارد. با توجه به ایالتی بودن کشور پاکستان، در ایالت های مختلف آن قوانین متفاوتی وجود دارد. با توجه به این امر که کشور پاکستان در گذشته بخشی از هند بوده است و از این کشور جداشده است، قوانین این کشور بیشتر برگرفته از کشور هند می باشد.

۱- قانون اجاره موقوفات

در این قانون که مربوط به ایالت پنجاب می شود به قوانین اجاره موقوفات در این ایالت پرداخته شده است. بررسی شرایط اجاره وقف، مدت زمان آن، چگونگی قراردادهای اجاره نامه، موارد قانونی مرتبط با موقوفات اجاره ای، حقوق مستأجر و اموری از این دست مواردی هستند که در این قانون بیان شده است. برای مثال یکی از بندهای قانون به این مسأله می پردازد که اگر مستأجر ملک را اشغال کرد چه اقداماتی باید در این خصوص انجام شود.

۲- قانون وقف سال ۱۹۹۵

این قانون شامل ۹ فصل است که در هر فصل آن امور مختلفی در ارتباط با وقف ایالت پنجاب پاکستان بیان شده است. این قانون از قوانین وقف کشور هند اقتباس شده است.

از فصول مهم تر این قانون می توان فصل ۵ آن را نام برد که به بیان چگونگی ثبت موقوفات می پردازد و همچنین فصل ۶ آن که چگونگی نگهداری حساب های وقفی را بیان می کند.

۳- مقررات وقف پنجاب ۲۰۱۳

این مقررات شامل ۱۰ فصل است که در ۳۵ صفحه بیان شده است. در این مجموعه مقررات به بیان کلیاتی در خصوص مجموعه های فعال و هیئت های وقفی که به امور وقفی رسیدگی می کنند پرداخته شده است.

۴- مقررات وقف پنجاب ۲۰۱۴

در این مجموعه از قوانین نیز به بیان امور مرتبط با هیئت وقف پنجاب، جلسات آنها با کمیته های مختلف، هیئت رئیسه ها و شرایط آنها، شرایط کمیته های اجاره موقوفات و... پرداخته شده است. همچنین به معرفی کمیته های مختلف و وظایف آنها پرداخته است.

۵- فرمان دارایی های وقف سند ۱۹۷۹

این فرمان که مربوط به ایالت سند در پاکستان است در خصوص دارایی ها و املاک وقفی بیان شده است.
در این قانون در ابتدا به تعاریف مفاهیم مختلف از جمله تعریف وقف و موقوفه و متولی و... پرداخته شده است. همچنین شرایط وقف و موقوفه، انتقال وقف، شرایط متولی و... نیز در این سند بیان شده است.

۶- اصلاحیه فرمان دارایی های وقف سند ۱۹۸۴

این قانون مربوط به اصلاحیه فرمان سال ۱۹۷۹ دارایی های وقف سند است که در سال ۱۹۸۴ صادر شد. این قانون شامل ۲ صفحه است و تنها بندهای خاصی از قانون قبل را اصلاح کرده است.

قوانین وقفی پنجاب پاکستان

ایالت پنجاب یکی از ایالت های چهارگانه کشور پاکستان می باشد که در خصوص وقف و امور خیریه قوانین خاص خود را دارد. این قوانین به طور عمده از قوانین کشور هند اقتباس شده اند. چندی از قوانین به شرح زیر است.

۱- قوانین اجاره موقوفات

* قانون اجاره زمین ها:
1. قرارداد اجاره باید مکتوب باشد.
٢. دوره قرارداد حداقل یک سال و حداکثر ۳ سال باشد با توجه به شرایط ذکر شده (قرارداد سال اول با مزایده تعیین شود- سال دوم افزایش ۲۰ درصد اجاره – سال سوم افزایش ۲۰ درصد اجاره)
3. قرارداد تا دو سال دیگر با تأیید مدیر اوقاف قابل تمدید است با افزایش ۱۰ درصد در هر سال.

* قانون اجاره آرامگاه ها و معابد:
١. قرارداد اجاره باید مکتوب باشد.
۲. مدت قرارداد یکسال قابل تمدید با افزایش ۲۵ درصد در سال در میران قرارداد و با تأیید مدیر اوقاف تا قبل از ۳۱ دسامبر هر سال.

* قانون اجاره مغازه ها:
١. قرارداد اجاره باید مکتوب باشد.
۲. مدت قرارداد حداکثر ۳ سال.
٣. میزان کرایه با توجه به درآمد مغازه تعیین شود.
۴. باقی موارد موجود باید برابر با شرایط مستأجر قبل محاسبه شود.
۵. مستأجر باید اجاره ۲ ماه را از پیش پرداخت نماید و بقیه ماه ها بر اساس دوره های معین.
۶. اگر مستأجر توانایی پرداخت اجاره تا ۲ ماه را نداشته باشد ظرف مدت یک هفته پس از آن با اخطار روبرو خواهد شد.

این قانون شامل بندها و بخش های دیگری در خصوص مدیریت اوقاف و چگونگی اجاره و سرمایه‌گذاری آنها می باشد. همچنین بنابراین قانون سال ۲۰۰۲، قانون سال ۱۹۶۰ لغو گردید.

۲- قانون تشکیل کمیته امور مذهبی

رییس اداره اوقاف می تواند در صورت نیاز یک کمیته مذهبی را برای هریک از دارایی های وقفی مامور کند. وقتی که موقوفه یک زیارتگاه باشد، کمیته شامل موارد زیر می شود:

1. درصورتی که درآمد سالانه زیارتگاه کمتر از ۲ میلیون روپیه باشد، نباید تعداد افراد کمیته بیشتر از ۷ نفر باشد.

٢. در صورتی که درآمد سالانه زیارتگاه بیشتر از ۲ میلیون روپیه و کمتر از ۵ میلیون روپیه باشد، نباید تعداد افراد کمیته بیشتر از ۱۰ نفر باشد.

٣. در صورتی که درآمد سالانه زیارتگاه بیشتر از ۵ میلیون روپیه باشد، نباید تعداد افراد کمیته بیشتر از ۲۰ نفر باشد.

وقتی که موقوفه یک مسجد باشد، کمیته شامل موارد زیر می شود:
1. 5 تا ۱۰ عضو در صورتی که درآمد سالانه مسجد بیشتر از ۱۰۰ هزار روپیه است.

2. 5 عضو در صورتی که درآمد سالانه مسجد کمتر از ۱۰۰ هزار روپیه است.

در صورتی که موقوفه مقبره امامزاده یا عبادتگاه دیگری است، تعداد اعضا نباید بیشتر از ۷ نفر باشد.

رییس اوقاف باید یکی از اعضا را به عنوان رییس کمیته منصوب کند. حق فعالیت کمیته ۱ سال است و امکان لغو آن توسط رییس اوقاف وجود دارد.

منبع: آشنایی با نظام مدیریت وقف و امور خیریه در کشور پاکستان، گردآورنده: دفتر نوسازی و تحول معاونت توسعه و پشتیبانی سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران: شرکت چاپ و انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه، چاپ اول، 1396ش.