طرح مسأله و ضروت بحث
مقام معظم رهبری می فرمایند: «در میان مجموعۀ وظایف خطیری که با استقرار حاکمیت الهی در نقطه ای از زمین، بر دوش مؤمنان و بندگان زبدۀ خداوند قرار می گیرد، قرآن، اقامۀ نماز را شأنی ویژه بخشیده و آن را در صدر فهرست، جای داده است: «الّذینَ اِن مَکَّناهُم فِی الاَرضِ أَقاموا اَلصَّلاة»(حج، 41).اگر برپا داشتن نماز در میان مردم، نقشی بنیانی نمی داشت و همچون پایۀ استواری برای پیشبرد هدف های بزرگ نظام اسلامی به شمار نمی آمد، چنین تأکید بلیغی بر اهمیت نماز نمی شد.»(1)
بنابر آنچه از متون دینی استفاده می شود، نشانه حضور جدی دین در جامعه، اقامه نماز به معنای واقعی آن است؛ یعنی نقش آفرینی و حضور نماز و ذکر الهی در تمام شئون فردی و اجتماعی آحاد مردم. ازسوی دیگر دستیابی به چنین هدف مهمی جز با هدف گذاری و برنامه ریزی راهبردی در سطوح مختلف جامعه امکان پذیر نیست. ضمن آنکه افرادی می توانند در این حیطه ابراز نظر نمایند که علاوه بر تسلط علمی و آشنایی معنوی با موضوع (نماز)، قدرت ارائه برنامه های راهبردی را نیز داشته باشند.
با توجه به این مقدمات، بی شک پیام های رهبر معظم انقلاب، به اجلاس های سراسری نماز، راهبردهایی است که بدون توجه به آنها، نباید انتظار پیشبرد اقامه نماز را در جامعه داشت.
از این رو باید برنامه ریزی جدی برای عملی کردن این راهبردها داشت و این نکته چنان مهم است که خود ایشان نیز چنین تذکر داده اند: «کوشش خود را برای تحقق توصیه های مندرج در پیام سال گذشته به اولین مجمع، به کار برید و از اینکه آنها فقط نقشی بر کاغذ و الفاظی برای شروع بحث بمانند، مانع شوید.»(2)
لذا بر آن شدیم تا این مجموعه فرمایش ها را مورد بررسی موضوعی قرار دهیم تا راه برای بهره گیری بیشتر همگان، به ویژه مدیران و برنامه ریزان فرهنگی از این گنجینه فراهم شود. در این نوشتار، به جایگاه و اهمیت اقامه نماز، برگرفته از پیام ها و بیانات مقام معظم رهبری می پردازیم.
جایگاه نماز
نماز، رکن اصلی دین است و باید اصلی ترین جایگاه را در زندگی مردم داشته باشد. حیات طیّبه انسان، در سایه حاکمیت دین خدا، وقتی حاصل خواهد شد که انسان ها دل خود را با یاد خدا زنده نگه دارند و به کمک آن بتوانند با همه جاذبه های شر و فساد مبارزه کنند و همه بت ها را بشکنند، و دست تطاول همه شیطان های درونی و برونی را از وجود خود قطع کنند. این ذکر و حضور دائمی فقط به برکت نماز حاصل می شود.(3)لزوم قدردانی نماز
وحی الهی به پیامبر عظیم الشّأن صلّی الله علیه و آله چنین فرمان داد: «وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِاَلصَّلاه وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا» (طه، 132). امروز همه شما خود را طرف این خطاب بشمرید و نماز را، حقیقت مقدس و گوهر درخشان را، که عطیه الهی به امت محمد مصطفی6 است قدر بشناسید. (4)واجبی بی نظیر
تأکیدهای بلیغی که بر گزاردن این واجب شده؛ و حتی پدر و مادر موظف شده اند که فرزند خود را از دوران کودکی با آن مأنوس سازند، در میان همه واجبات دینی، بی نظیر است، و این به خاطر نقش استثنایی نماز در تنظیم انگیزه های روانی فرد و تأمین فضای مساعد برای تحمل بارهای سنگین وظیفه، در جامعه است.(5).jpg "جایگاه و اهمیت نماز از منظر رهبر انقلاب")
کم اهمیتی به نماز
نمازِ با همه این خصوصیات، با همه این فضایل، چقدر از انسان وقت می گیرد؟ نماز واجب ما _ این هفده رکعت _ اگر انسان بخواهد با دقت و با قدری ملاحظه بخواند، فرض کنید 34 دقیقه وقت می گیرد؛ والّا کمتر وقت خواهد گرفت. ما گاهی اوقات می شود که پای تلویزیون در انتظار برنامه ای که مورد علاقه ماست نشسته ایم و قبل از آن، دائم تبلیغات، تبلیغات، تبلیغات _ بیست دقیقه، پانزده دقیقه _ که هیچ کدام هم به درد ما نمی خورد، می نشینیم گوش می کنیم و بیست دقیقه وقتمان را از دست می دهیم، برای خاطر آن برنامه ای که می خواهیم. بیست دقیقه های زندگی ما این جوری است. منتظر تاکسی می شویم، منتظر اتوبوس می شویم، منتظر رفیقمان می شویم که بیاید برویم، منتظر استاد می شویم که سر کلاس دیر کرده، منتظر منبری می شویم که دیر به مجلس رسیده؛ همه اینها _ ده دقیقه، پانزده دقیقه، بیست دقیقه _ به هدر می رود. خوب، این بیست دقیقه و 25 دقیقه و سی دقیقه را برای نماز _ این عمل راقی، این عمل بزرگ _ مصرف کردن مگر چقدر سختی دارد؟(6)اهمیت اقامه نماز
مهم ترین وظیفه برگزیدگان جامعه
قرآن کریم در توصیف قدرتمندانِ مؤمن و در صدر وظایف آنان اقامه نماز را نام برده است: «الّذینَ اِن مَکَّناهُم فِی الاَرضِ أَقآموا الصّلوة» (حج:41) این وظیفه، در عمل شخصی، کیفیت بخشیدن به نماز است، و در تلاش اجتماعی، ترویج نماز و همگانی کردن آن. (7)در میان مجموعه وظایف خطیری که با استقرار حاکمیت الهی در نقطه ای از زمین، بر دوش مؤمنان و بندگان زبده خداوند قرار می گیرد، قرآن، اقامه نماز را شأنی ویژه بخشیده و آن را در صدر فهرست، جای داده است:
«الّذینَ اِن مَکَّناهُم فِی الاَرضِ أَقاموا اَلصَّلاه » (حج، 41).
اگر برپا داشتن نماز در میان مردم، نقشی بنیانی نمی داشت و همچون پایه استواری برای پیشبرد هدف های بزرگ نظام اسلامی به شمار نمی آمد، چنین تأکید بلیغی بر اهمیت نماز نمی شد.(8)
بزرگ ترین خدمت به مردم و کشور
شما برادران و خواهرانی که به امر نماز همت گماشته اید، از این دیدگاه، در تدارک بزرگ ترین خدمت به مردم و کشور خود هستید، و بی گمان ملت ما از معرفت به نماز و عمل به آن بهر ه های بزرگ در همه عرصه های زندگی خود خواهد برد. (9)تلاشی قابل قدردانی
یکی از برکات انقلاب اسلامی در سال های اخیر آن است که دل های پرشور و شوقی را به اهمیت و والایی فریضه نماز توجه داده و ترویج روزافزون این پایه اساسی دین را، مرکز همت و تلاش آن ساخته است.اکنون در سال، هزاران تلاش گران بها، با اهتمام و کوشش صادقانه آنان، صرف آن می شود که راه روشن نماز به روی همگان گشوده شود و نمازگزاران بیشتری توفیق نماز باتوجه و تذکر بیابند. انواع فعالیت های فرهنگی و هنری و تحقیقی و اجرایی در فهرست طولانی این تلاش ها قرار دارند. این جانب وظیفه خود می دانم که از این تلاشگران مؤمن که مشتمل بر مسئولان عالی رتبه دولتی، و علمای معزز دینی، و برجستگان فرهنگی و علمی و هنری، و جوانان پرشور و زنان و مردان مؤمن از بخش های گوناگون اجتماع است، صمیمانه سپاسگزاری کنم و به طور ویژه از روحانی آگاه و دلسوز جناب حجت الاسلام قرائتی که نیروی عظیمی را در این راه بسیج کرده اند، تشکر نمایم.(10)
تحکیم پایه های حرکتی جهانی
مقدمه اول و لازم این است که ما همه جوان ها و همه مردممان را با نماز آشنا کنیم و اهمیت نماز را برای اینها شرح بدهیم. این کار، متصدی لازم دارد و بحمدللَّه شماها این را به عهده گرفته اید و متصدی این کار شده اید. حقیقتاً دستگاه های مختلف بایستی دراین زمینه کار و تلاش کنند. این، مهم است؛ این، فقط این نیست که ما یک آدم غافل را، یا بی نماز را به نماز می کشانیم؛ این معنایش این است که ما داریم پایه های یک حرکت عظیم جهانی را که نظام جمهوری اسلامی، ستون مستحکم آن است، در میان انسان ها استوار می کنیم.(11)عنصر کلیدی برای اصلاح فرد و جامعه
اهمیت کار اقامه نماز و ترویج نماز، ناشی است از اهمیت خود نماز. وقتی ما می بینیم در شرع مقدس اسلام این همه راجع به نماز _ چه در قرآن، چه در کلمات نبی مکرم صلّی الله علیه و آله، چه در فرمایشات معصومین علیهم السلام _ ترغیب و تشویق و اهتمام نشان داده شده، کشف می کنیم که این نماز در بین مجموعه داروهای درمانگرِ بیماری های جسمی و روحی و فردی و اجتماعی انسان، آن عنصر اصلی یا یکی از اصلی ترین عناصر است. همه واجبات شرعی، اجتناب از همه محرمات، تشکیل دهنده مجموعه ای است از داروی تجویزشده ازسوی پروردگار برای تقویت بنیه روحی و اصلاح امور دنیا و آخرت انسان _ اصلاح جامعه، اصلاح فرد _ منتها در این مجموعه بعضی از عناصر کلیدی هستند که شاید بشود گفت نماز کلیدی ترینِ این عناصر است.«الّذینَ اِن مَکَّناهُم فِی الاَرضِ أَقاموا اَلصَّلاة» (حج، 41).
مؤمنان، مجاهدان راه خدا، ایثارگران طریق تحکیم معارف الهی این جوری اند که وقتی «اِن مکّنّاهم فی الارض»؛ وقتی ما اینها را در زمین متمکن کردیم، قدرت را به اینها سپردیم، خیلی کارها باید انجام بدهند؛ استقرار عدالت، ایجاد چه، چه، اما اولْ چیزی که وجود دارد: «اقاموا الصّلوة»؛ نماز را اقامه می کنند. چه رازی است در این نماز که اقامه آن این قدر مهم است؟(12)
امنیت همه جانبه در پرتو اقامه نماز
اگر نماز خواندیم، از درون انسان، از دل انسان بگیرید تا سطح جامعه و تا سطح حاکمیت بر جامعه _ هرچه این جامعه بزرگ باشد _ به برکت نماز امان پیدا می کند، امنیت پیدا می کند. دل انسان امنیت پیدا می کند؛ جسم انسان امنیت پیدا می کند؛ جامعه انسان امنیت پیدا می کند. نماز خاصیتش این است؛ اقامه صلاه در جامعه این است. (13)وصف دست اندرکاران اقامه نماز
کار نماز، کار کوچکی نیست؛ کار بسیار بزرگی است. همه دست اندرکاران این کار ان‌شاءاللَّه جزو «والمقیمین الصّلوة» (نساء، 162) هستند که در قرآن به خصوص «والمقیمین الصّلوة» درباره مؤمنان پاک و پاکیزه و خالص اسم آورده شده. ان‌شاءاللَّه همه تان در عداد مقیمین الصّلوة باشید و خدای متعال کمک کند، توفیق بدهد و همه ما را از برکات نماز ان‌شاءاللَّه برخوردار کند.(14)وظیفه ای سنگین و خطیر
اهمیت نماز را باید به درستی فهمید. اینکه فرموده اند: اگر نماز در درگاه خداوند مقبول افتد، دیگر خدمات و زحمات نیز پذیرفته شده و اگر نماز، مردود باشد هرچه جز آن نیز مردود گشته است، حقیقتی بزرگ را به ما می نمایاند. آن حقیقت این است که اگر در جامعه اسلامی نماز در جایگاه شایسته خود قرار گیرد، همه تلاش های سازنده مادی و معنوی، راه خود را به سمت و سوی آرمان ها می گشاید و جامعه را به نقطه مطلوب آرمانی اسلام می رساند؛ و اگر از اهمیت نماز غفلت شود و نماز مورد بی اعتنایی قرار گیرد، این مسیر به درستی طی نخواهد شد و تلاش ها و مجاهدت ها تأثیر لازم را در رساندن به قله ای که اسلام برای جامعه بشری ترسیم کرده است، نخواهد داشت. این حقیقت، به همه ما هشدار می دهد و وظیفه ای سنگین را به یاد ما می آورد.(15)وضع موجود نماز در جامعه
مناظر چشم نواز
اکنون بحمدالله در بسیاری از جاهایی که جماعت مردم در آن گرد می آیند و به ویژه مراکز گردآیی جوانان مانند مدارس و دانشگاه ها و سربازخانه ها و بوستان ها و نیز دانشگاه های دولتی و راه ها و غیره، نماز، حاضر و بارز، و چشم و دل نواز است. نوشته ها و گفته های بسیار در رسانه ها و در کتاب ها و درس ها و برنامه های هنری و تبلیغی، به نماز می پردازد و ذهن ها و دل های کسان بی شماری را به این تکلیف شیرین و دل نشین، متمایل می سازد و به گزاردن آن وا می دارد. (16)کاستی های مهم در امر نماز
کمبود مسجد در شهر و شهرک و روستا؛ نبود جایگاه نماز در مراکز اجتماعات همچون ورزشگاه و بوستان و ایستگاه و مانند آن؛ مراعات نشدن وقت نماز در وسایل مسافرت های دور دست؛ نپرداختن شایسته به نماز در کتاب های درسی؛ نپرداختن به پاکیزگی و بهداشت در مساجد؛ نپرداختن امام جماعت به تماس و رابطه با مأمومین؛ و هر کمبود دیگری از این قبیل ها، نقاط ضعفی است که باید همت های بلند بر زدودن آن برانگیخته شود. (17).jpg "جایگاه و اهمیت نماز از منظر رهبر انقلاب")
کوتاهی در معرفی نماز
حقیقت آن است که در کار معرفی نماز، کوتاهی های زیادی شده است و نتیجه آنکه نماز هنوز جایگاه شایسته خود را، حتی در نظام اسلامی ما، به دست نیاورده است. (18)ادا نشدن حق نماز
اگرچه ایرانیان مؤمن، هرگز به نماز پشت نکرده و این نعمت بزرگ خدا را ناسپاسی ننموده اند، لیکن حق نماز نیز غالباً چنان که باید، گزارده نشده است و اکنون این امید کم کم در دل پدید می آید که در آینده ای نزدیک _ به خواست خدا _ نماز به درستی حق گزاری شود. (19)گزارش ها، گویای آن است که از سال گذشته تاکنون قدم های عملی قابل تقدیری در این راه برداشته شده است؛ ولی این از آنچه حق عظیم نماز در ایران اسلامی می طلبد بسی کمتر است. ان شاءالله همکاری همه دستگاه های اسلامی، اعم از آموزش و پرورش و دانشگاه ها و صداوسیما و سازمان تبلیغات اسلامی و مطبوعات و دیگر نهادها و سازمان های مؤثر بتوانند شما را در مقصود مقدستان یاری دهد. (20)
قصور همگان در قبال نماز
باید اعتراف کنیم که هنوز مجموعه ما مسئولان نظام اسلامی وظیفه خود را دراین باره [اقامه نماز] به تمام و کمال، ادا نکرده ایم.(21)پی‌نوشت‌ها:
1- پیام به هفتمین اجلاس نماز، 7/7/1376.2- پیام به دومین اجلاس نماز، 21/6/1371.
3- پیام به اولین اجلاس نماز، 16/7/1370.
4- پیام به سومین اجلاس نماز، 16/6/1372.
5- پیام به هفتمین اجلاس نماز، 7/7/1376.
6- بیانات در دیدار شرکت کنندگان در هفدهمین اجلاس نماز، 29/8/1387.
7- پیام به بیست و دومین اجلاس نماز، 13/6/1392.
8- پیام به هفتمین اجلاس نماز، 7/7/1376.
9- پیام به ششمین اجلاس نماز، 31/6/1375.
10- پیام به هشتمین اجلاس نماز، 18/6/1377.
11- بیانات در دیدار شرکت کنندگان در پانزدهمین اجلاس نماز، 27/6/1385.
12- بیانات در دیدار شرکت کنندگان در هفدهمین اجلاس نماز، 29/8/1387.
13- همان.
14- بیانات در دیدار شرکت کنندگان در هفدهمین اجلاس نماز، 29/8/1387.
15- پیام به بیست و یکمین اجلاس نماز، 13/6/1391.
16- پیام به ششمین اجلاس نماز، 31/6/1375.
17- پیام به بیست و دومین اجلاس نماز، 13/6/1392.
18- پیام به اولین اجلاس نماز، 16/7/1370.
19- پیام به چهارمین اجلاس نماز، 10/6/1373.
20- پیام به دومین اجلاس نماز، 21/6/1371.
21- پیام به بیست و یکمین اجلاس نماز، 13/6/1391.
