مقدمه: کارگر، محور توسعه و پیشرفت اقتصادی
بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با کارگران در دومین ماه از سال «سرمایه‌گذاری برای تولید»، یکی از عمیق‌ترین و راهگشاترین سخنرانی‌های ایشان در حوزه اقتصاد مقاومتی و جامعه کارگری محسوب می‌شود. ایشان نه تنها یک تحلیل اقتصادی جامع از جایگاه راهبردی کارگر در نظام تولیدی کشور ارائه می‌دهند، بلکه به ابعاد چندلایه اجتماعی، فرهنگی، امنیتی و حتی بین‌المللی مرتبط با مقوله کار و کارگری نیز می‌پردازند.این بیانات، نقشه راهی برای سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و اجتماعی در ایران ارائه می‌دهد که در آن کارگر به عنوان نیروی محرک اصلی توسعه و پیشرفت اقتصادی در نظر گرفته می‌شود.
این نوشتار، تحلیلی جامع از بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در دیدار با کارگران ارائه می‌دهد و ابعاد مختلف این رهنمودها را بررسی می‌کند. در ادامه، با نگاهی به ابعاد مختلف این رهنمودها، جایگاه کارگر در اقتصاد ایران، چالش‌های پیش‌رو و راهکارهای پیشنهادی رهبر معظم انقلاب اسلامی را بررسی خواهیم کرد.
ارزش‌گذاری کار و کارگر در نظام اسلامی
۱. کارگر به مثابه انسانِ متعهد و متکی به خود
مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در ابتدای سخنان خود، به دو ویژگی اساسی کارگر اشاره می‌کنند:1. کسب روزی حلال: کارگر با تلاش خود، نیازهای زندگی‌اش را تأمین می‌کند و از وابستگی به دیگران یا مفت‌خواری دوری می‌جوید. این ویژگی، یک ارزش اخلاقی و دینی است که در اسلام بسیار مورد تأکید قرار گرفته است.
2. خدمت به جامعه: کارگر با تولید کالا و خدمات، نیازهای دیگران را برطرف می‌کند و در واقع، به پیشرفت جامعه کمک می‌کند.
این نگاه، کارگر را نه صرفاً یک نیروی کار اقتصادی، بلکه یک عنصر ارزشمند در چرخه حیات اجتماعی می‌داند. ایشان حتی تأکید می‌کنند که کارگرِ تلاشگر، از عابدی که برای معیشت خود تلاش نمی‌کند، برتر است. این دیدگاه، مبتنی بر آموزه‌های اسلامی است که کار را عبادت می‌داند.
تحلیل: ویژگی‌های بنیادین کارگر
مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در بخش آغازین سخنان خود با اشاره به ویژگی‌های بنیادین کارگر، تصویر جامعی از جایگاه کارگر در نظام ارزشی اسلام ترسیم می‌کنند:۱. کسب روزی حلال: اقتصاد مقاومتی در سطح خرد
رهبر معظم انقلاب با تأکید بر ارزش «کسب روزی حلال» برای کارگران، در واقع به یکی از پایه‌های اقتصاد مقاومتی در سطح خرد اشاره می‌کنند. در این نگاه:- کارگر با تلاش شرافتمندانه خود، نیازهای زندگی‌اش را تأمین می‌کند؛
- از وابستگی به سیستم‌های حمایتی دولت یا کمک‌های دیگران دوری می‌جوید؛
- مفت‌خواری و رانت‌جویی را به کلی رد می‌کند؛
- کرامت انسانی خود را از طریق کار شرافتمندانه حفظ می‌کند.
این ویژگی، ریشه در آموزه‌های عمیق اسلامی دارد. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در حدیثی مشهور فرموده‌اند:
«العِبادَةُ سَبعونَ جُزءا، و أفضَلُها جُزءا طَلَبُ الحَلالِ؛ عبادت هفتاد جزء است و برترین جزء آن طلب روزى حلال است.»(1)
این حدیث نشان می‌دهد که کار شرافتمندانه نه تنها یک فعالیت اقتصادی، بلکه عین عبادت محسوب می‌شود. در اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری بر آن تأکید دارند، این نگاه به کار می‌تواند به عنوان یک الگوی رفتاری برای تمام اقشار جامعه گسترش یابد. وقتی کارگران به عنوان قشر گسترده جامعه این روحیه را داشته باشند، در واقع پایه‌های اقتصاد کشور بر اساس خوداتکایی و مقاومت در برابر فشارهای خارجی استوار می‌شود.
۲. خدمت به جامعه: نقش کارگر در توسعه ملی
ویژگی دوم که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره می‌کنند، بعد اجتماعی کار است. در این نگاه:- کارگر با تولید کالا و خدمات، نیازهای جامعه را برطرف می‌کند؛
- هر محصول تولیدی حلقه‌ای از زنجیره توسعه ملی است؛
- کارگر نه فقط برای خود، که برای کل جامعه ارزش آفرینی می‌کند؛
- این نگاه، کارگر را از موقعیت یک «فرد مزدبگیر» به «عامل توسعه» ارتقا می‌دهد.
حضرت امام علی (علیه السلام) در نهج البلاغه می‌فرمایند:
«قِیمَهُ کُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ؛ ارزش هر شخص به آنچه خوب انجام می‌دهد است.»(2)
این بیان گویا نشان می‌دهد که در نظام ارزشی اسلام، کارگر نه به عنوان یک «شماره نیروی انسانی» که به عنوان یک انسان خلاق و ارزش‌آفرین مورد توجه است.
۳. کارگر در مقایسه با عابد: تحول در نگرش به کار
یکی از جالب‌ترین بخش‌های بیانات معظم له، مقایسه کارگر با عابد است. مقام معظم رهبری با استناد به روایات اسلامی تأکید می‌کنند که «کارگری که برای تأمین معیشت خانواده‌اش تلاش می‌کند، از عابدی که از مردم کمک می‌خواهد برتر است.»این نگاه که ریشه در سیره پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) دارد، نشان می‌دهد که:
- اسلام کار را عین عبادت می‌داند؛
- تلاش برای استقلال اقتصادی خانواده یک ارزش والای اخلاقی است؛
- جامعه‌ای که در آن فرهنگ کار نهادینه شده باشد، از بسیاری مشکلات اخلاقی مصون می‌ماند.
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در این زمینه فرموده‌اند:
«مَلعُونُ مَن ألقى کَلَّهُ عَلَى النّاسِ؛ از رحمت خدا دور است کسی که بار زندگی خود را بر دوش دیگران بیندازد.»(3)
۲. ارزش کار در مقابل سرمایه و علم
یکی از نکات کلیدی بیانات معظم له، مقایسه نقش کارگر با سرمایه و علم است:- سرمایه و علم بدون کارگر بی‌اثرند: رهبر معظم انقلاب تأکید می‌کنند که حتی با وجود سرمایه و فناوری، بدون نیروی کارگر، هیچ تولیدی محقق نمی‌شود. این نگاه، در تقابل با دیدگاه سرمایه‌محور برخی نظام‌های اقتصادی است که کارگر را صرفاً یک ابزار می‌بینند.
- کارگر، روح سرمایه است: ایشان با تشبیه کارگر به «روح سرمایه»، نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری مالی بدون نیروی کارگر، بی‌ثمر خواهد بود.
این نگاه مقام معظم رهبری، در واقع نقدی به سیاست‌های اقتصادی است که تنها به جذب سرمایه‌های کلان توجه می‌کنند، اما از نقش محوری کارگر غافل می‌شوند.
تحلیل سه‌ضلعی تولید: ارزش کار در مقابل سرمایه و علم
یکی از نقاط عطف بیانات معظم له، تحلیل رابطه سه‌گانه «کار، سرمایه و علم» در فرآیند تولید است. ایشان با بیانی بدیع نشان می‌دهند که:۱. سرمایه بدون کارگر، سرمایه‌ای بی‌روح است
تشبیه زیبای رهبر فرزانه انقلاب که کارگر را «روح سرمایه» می‌نامند، در واقع نقدی اساسی به نظام‌های سرمایه‌محور است. در این نگاه:- سرمایه مادی بدون نیروی کارگر، مرده و بی‌اثر است؛
- ارزش واقعی سرمایه هنگامی آشکار می‌شود که با کار انسانی ترکیب شود؛
- این نگاه در تقابل با نظام سرمایه‌داری است که کارگر را به مثابه «هزینه تولید» می‌بیند.
در اقتصاد اسلامی، این رابطه بر اساس آیه «وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا»(4) تنظیم می‌شود که در آن مبادله عادلانه (بیع) جایگزین بهره‌خواری (ربا) می‌شود. این بدان معناست که سرمایه باید در خدمت تولید واقعی قرار گیرد، نه اینکه خود به عنوان یک کالا مورد معامله قرار گیرد.
۲. علم بدون کارگر، دانشی ناکارآمد است
مقام معظم رهبری همچنین به رابطه علم و کار اشاره می‌کنند. در این تحلیل:- پیشرفته‌ترین علوم مهندسی بدون نیروی کارگر قابل تبدیل به محصول نیست؛
- رابطه علم و کار باید یک رابطه تعاملی و دوطرفه باشد؛
- کارگران می‌توانند با تجربیات عملی خود، زمینه‌ساز پیشرفت علمی شوند.
این نگاه، الگویی از «علم کاربردی» را ترسیم می‌کند که در آن دانشگاه‌ها و مراکز علمی باید نیازهای واقعی تولید را شناسایی و برای آن راهکار ارائه کنند.
چالش‌های جامعه کارگری و راهکارهای مقابله با آن
۱. امنیت شغلی: اولین شرط تولید پایدار
مقام معظم رهبری به مسأله امنیت شغلی به عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کارگران اشاره نمودند. ایشان با انتقاد از تعطیلی کارخانه‌ها در سال‌های گذشته، این اقدام را ناشی از سودجویی برخی سرمایه‌داران می‌دانند که به جای تولید، به دنبال سودهای سریع از طریق تغییر کاربری زمین‌های صنعتی بوده‌اند.راهکارهای پیشنهادی مقام معظم رهبری:
- نقش نظارتی قوه قضائیه: جلوگیری از تعطیلی غیرمنطقی کارخانه‌ها.- احیای کارخانه‌های تعطیل‌شده: مانند اقدامات دولت شهید رئیسی (رحمه الله) که هشت هزار کارخانه را به چرخه تولید بازگرداند.
- تعادل بین امنیت شغلی کارگر و کارفرما: سیاست‌گذاری‌ها باید به گونه‌ای باشد که هم کارگر احساس امنیت کند و هم سرمایه‌گذار انگیزه فعالیت داشته باشد.
تحلیل: امنیت شغلی، مهم‌ترین دغدغه‌های کارگران
در تحلیل این بخش از بیانات معظم له باید گفت که مقام معظم رهبری به مسأله امنیت شغلی به عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کارگران اشاره می‌کنند. برای درک عمیق‌تر این مسأله، باید آن را در چند سطح تحلیل کرد:۱. سطح خرد: تأثیر ناامنی شغلی بر کارگر و خانواده
ناامنی شغلی موجب موارد ذیل می‌گردد:- کاهش انگیزه و بهره‌وری کارگران؛
- افزایش استرس و مشکلات روانی؛
- ناتوانی در برنامه‌ریزی بلندمدت برای زندگی.
- کاهش نرخ ازدواج و فرزندآوری در جامعه کارگری
۲. سطح میانی: تأثیر بر واحدهای تولیدی
کاهش تعهد سازمانی کارگران موجب موارد ذیل می‌گردد:- افزایش جابجایی و هزینه‌های جایگزینی نیروی کار؛
- کاهش کیفیت محصولات به دلیل بی‌ثباتی نیروی انسانی؛
- تضعیف روحیه کار جمعی و تیمی.
۳. سطح کلان: تأثیر بر اقتصاد ملی
کاهش رشد اقتصادی به دلیل بی‌ثباتی در تولید موجب موارد ذیل می‌گردد:- افزایش هزینه‌های اجتماعی دولت (بیکاری، درمان و...)؛
- کاهش سرمایه‌گذاری خارجی به دلیل نبود نیروی کار باثبات؛
- تضعیف مزیت رقابتی صنایع داخلی.
چگونگی تحقق راهکارهای پیشنهادی مقام معظم رهبری برای امنیت شغلی
رهبر معظم انقلاب چند راهکار کلیدی ارائه می‌دهند که در ادامه چگونگی تحقق آنها بیان می‌گردد:۱. نقش نظارتی قوه قضاییه با اجرای موارد ذیل:
- ایجاد دادگاه‌های تخصصی کار؛- تسریع در رسیدگی به اختلافات کارگری؛
- برخورد قاطع با کارفرمایان متخلف؛
- نظارت بر اجرای دقیق قوانین کار.
۲. احیای کارخانه‌های تعطیل شده با اجرای موارد ذیل:
- ایجاد بانک اطلاعاتی جامع از واحدهای تعطیل؛- شناسایی عوامل اصلی تعطیلی (مدیریتی، مالی، تحریمی)؛
- اولویت‌دهی به احیای واحدهای دارای مزیت نسبی؛
- استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و تعاونی.
۳. تعادل بین امنیت شغلی و انعطاف‌پذیری بازار کار با اجرای موارد ذیل:
- طراحی سیستم‌های قراردادی منعطف اما عادلانه؛- توسعه بیمه بیکاری با پوشش مناسب؛
- برنامه‌های بازآموزی و مهارت‌افزایی برای کارگران؛
- ایجاد صندوق‌های حمایتی صنعتی.
۲. مهارت‌افزایی: ارتقای کیفیت تولید
یکی از نکات برجسته بیانات ایشان، تأکید بر افزایش مهارت‌های کارگران است. رهبر معظم انقلاب به نقش آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و همچنین دوره‌های مهارتی درون‌کارخانه‌ها اشاره می‌کنند.راهکارهای پیشنهادی مقام معظم رهبری:
- توسعه آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای: حمایت از جوانانی که به جای تحصیلات دانشگاهی، مسیر مهارت‌آموزی را انتخاب می‌کنند.- برگزاری دوره‌های آموزشی توسط شرکت‌های بزرگ: افزایش بهره‌وری از طریق آموزش مستمر کارگران.
تحلیل: مهارت‌افزایی؛ گذار از کارگر ساده به کارگر ماهر
در تحلیل این بخش باید گفت که مقام معظم رهبری بر اهمیت مهارت‌افزایی کارگران تأکید ویژه‌ای دارند. این موضوع در شرایط کنونی که فناوری‌های تولید به سرعت در حال تغییر هستند، اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند.۱. وضعیت فعلی مهارت کارگران ایرانی
- طبق آمارهای رسمی، حدود ۶۰ درصد کارگران ایرانی فاقد مهارت‌های فنی رسمی هستند؛- نرخ بهره‌وری نیروی کار در ایران حدود یک‌سوم متوسط جهانی است؛
- شکاف مهارتی بین نیاز صنعت و توانایی کارگران در حال افزایش است.
۲. راهکارهای مهارت‌افزایی
الف) توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای- تجهیز و نوسازی مراکز آموزشی؛
- به‌روزرسانی محتوای آموزشی متناسب با نیاز صنعت؛
- استفاده از روش‌های آموزش ترکیبی (حضوری و مجازی)؛
- مشارکت صنایع در طراحی دوره‌های آموزشی.
ب) نظام استاد-شاگردی نوین
احیای نظام استاد-شاگردی با رویکردهای جدید ذیل:
- ارائه گواهینامه‌های مهارتی معتبر؛
- ایجاد انگیزه برای استادکاران باتجربه؛
- ترکیب دانش بومی با فناوری‌های جدید.
ج) آموزش‌های درون‌کارگاهی
الزام واحدهای بزرگ به برگزاری دوره‌های آموزشی با موارد ذیل:
- ایجاد واحدهای آموزشی درون کارخانه‌ها؛
- استفاده از ظرفیت واقعی محیط کار برای آموزش؛
- سیستم‌های تشویقی برای کارگران مهارت‌آموز.
۳. ایمنی کارگران: کاهش حوادث شغلی
حوادث ناگوار معادن و کارخانه‌ها، یکی از مسائل دردناک جامعه کارگری است. مقام معظم رهبری بر لزوم تأمین ایمنی کارگران تأکید کرده و خواستار نظارت بیشتر بر رعایت استانداردهای ایمنی شده‌اند.راهکارهای پیشنهادی مقام معظم رهبری:
- تقویت نظارت وزارت کار: بازرسی مستمر از محیط‌های کارگری.- ارتقای بیمه و حمایت‌های اجتماعی کارگران: پوشش بهتر درمانی و مالی برای خانواده‌های آسیب‌دیده.
ایشان تأمین ایمنی کارگران و کاهش حوادث شغلی را یک ضرورت اخلاقی و انسانی برشمردند. تقویت نظارت وزارت کار، ارتقای بیمه و حمایت‌های اجتماعی کارگران، از راهکارهای پیشنهادی برای کاهش حوادث و حمایت از خانواده‌های آسیب‌دیده هستند.
تحلیل: ایمنی کارگران؛ از شعار تا عمل
مسأله ایمنی کارگران که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره نمودند، نیازمند تحلیلی عمیق‌تر است:۱. آمارهای نگران‌کننده
- سالانه حدود ۱۵۰۰۰ حادثه ناشی از کار گزارش می‌شود؛- بیش از ۷۰۰ مورد مرگ ناشی از کار در سال؛
- بخش ساختمان و معادن پرخطرترین مشاغل هستند؛
- هزینه حوادث ناشی از کار حدود ۳ درصد تولید ناخالص داخلی است.
۲. راهکارهای بهبود ایمنی
الف) تقویت نظارت با موارد ذیل:- افزایش تعداد بازرسان کار؛
- استفاده از سیستم‌های نظارت الکترونیکی؛
- تشدید مجازات‌های متخلفان؛
- شفاف‌سازی آمار حوادث.
ب) فرهنگ‌سازی ایمنی با موارد ذیل:
- آموزش مستمر کارگران و مدیران؛
- ایجاد کمیته‌های ایمنی در کارگاه‌ها؛
- استفاده از رسانه‌ها برای آگاهی‌بخشی؛
- معرفی الگوهای موفق ایمنی.
ج) حمایت‌های اجتماعی با موارد ذیل:
- توسعه پوشش بیمه‌ای؛
- ایجاد صندوق حمایت از آسیب‌دیدگان؛
- خدمات روان‌شناسی برای بازماندگان؛
- برنامه‌های بازتوانی حرفه‌ای.
حمایت از تولید داخلی و نقش کارگر در اقتصاد مقاومتی
۱. مصرف کالای ایرانی؛ حمایت از کارگر داخلی
رهبر فرزانه انقلاب با اشاره به فرهنگ مصرف کالای داخلی، خرید محصولات خارجی را نوعی خیانت به کارگر ایرانی می‌دانند. ایشان بهانه‌هایی مانند پایین بودن کیفیت تولیدات داخلی را رد کرده و معتقدند با تلاش بیشتر، می‌توان کیفیت کالاهای ایرانی را ارتقا داد.راهکارهای پیشنهادی مقام معظم رهبری:
- ممنوعیت واردات کالاهای دارای مشابه داخلی: تقویت تولید ملی.- حمایت از نوآوری در صنایع داخلی: مانند کاهش مصرف سوخت خودروهای ایرانی.
خرید کالای ایرانی، به عنوان یک وظیفه ملی و حمایت از کارگر ایرانی مطرح می‌شود. رد ادعاهای مربوط به پایین بودن کیفیت کالاهای داخلی و تاکید بر تلاش برای ارتقای کیفیت، از نکات کلیدی این بخش از بیانات ایشان می‌باشد. ممنوعیت واردات کالاهای دارای مشابه داخلی و حمایت از نوآوری در صنایع داخلی، راهکارهای پیشنهادی در این زمینه هستند.
تحلیل: مصرف کالای ایرانی؛ پیوند تولید و مصرف
در تحلیل این بخش از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی باید گفت که ایشان خرید کالای خارجی را نوعی خیانت به کارگر ایرانی می‌دانند. این نگاه نیازمند تحلیل چندبعدی است:
۱. آثار مصرف کالای خارجی عبارتند از:
- کاهش فروش تولیدات داخلی؛- تعطیلی کارگاه‌ها و بیکاری کارگران؛
- خروج ارز از کشور؛
- وابستگی به بیگانگان؛
- تضعیف روحیه تولیدکنندگان داخلی.
۲. موانع مصرف کالای ایرانی عبارتند از:
- برخی کالاهای داخلی از کیفیت پایین‌تری برخوردارند؛- قیمت تمام‌شده در برخی موارد بالاتر از نمونه خارجی است؛
- مشکلات در خدمات پس از فروش؛
- تبلیغات ناکافی برای معرفی محصولات داخلی؛
- ذهنیت منفی برخی مصرف‌کنندگان.
۳. راهکارهای بهبود این شرایط عبارتند از:
الف) ارتقای کیفیت با موارد ذیل:- استانداردسازی تولیدات؛
- استفاده از فناوری‌های روز؛
- کنترل کیفیت دقیق؛
- بازخوردگیری از مصرف‌کنندگان.
ب) سیاست‌گذاری دولت با موارد ذیل:
- تعرفه‌گذاری هوشمند؛
- ممنوعیت واردات کالاهای دارای مشابه؛
- حمایت از تحقیق و توسعه؛
- تسهیلات مالی برای نوآوری.
ج) فرهنگ‌سازی با موارد ذیل:
- رسانه‌ای کردن موفقیت‌های تولیدی؛
- معرفی کارگران نمونه؛
- تشویق مصرف کالای ایرانی؛
- آموزش از مدارس.
۲. مشارکت کارگر در سود تولید
یکی از ایده‌های نوین مطرح‌شده در این بیانات معظم له، شرکت کارگر در سود کارخانه است. این طرح نه تنها انگیزه کارگران را افزایش می‌دهد، بلکه باعث ارتقای کیفیت تولید می‌شود.راهکارهای پیشنهادی مقام معظم رهبری:
- تصویب قوانین شفاف برای سوددهی به کارگران: ایجاد سیستم‌های مشارکتی در سود تولید.- الگوبرداری از تجارب موفق جهانی: استفاده از مدل‌های مشارکتی در شرکت‌های پیشرفته.
تحلیل: مشارکت کارگر در سود تولید؛ مدل اسلامی-ایرانی
طرح مشارکت کارگران در سود که مقام معظم رهبری رهبری به آن اشاره می‌کنند، نیازمند طراحی دقیق است:۱. مزایای مشارکت کارگران در سود عبارتند از:
- افزایش انگیزه کارگران؛- کاهش اختلافات کارگری؛
- بهبود بهره‌وری؛
- احساس مالکیت نسبت به کار؛
- کاهش نظارت مستقیم.
۲. مدل‌های ممکن برای تحقق این امر عبارتند از:
الف) سهام کارگری- واگذاری درصدی از سهام به کارگران؛
- مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها؛
- دریافت سود سهام.
ب) پاداش جمعی
- پرداخت پاداش بر اساس عملکرد کلی؛
- تقسیم سود اضافی؛
- مشروط به تحقق اهداف.
ج) تعاونی‌های تولید
- مالکیت جمعی کارگران؛
- مدیریت مشارکتی؛
- تقسیم عادلانه سود.
۳. الزامات اجرایی تحقق این امر عبارتند از:
- شفافیت مالی واحدها؛- فرهنگ مشارکت‌پذیری؛
- قوانین حمایتی؛
- سیستم حسابداری دقیق؛
- آموزش کارگران.
فرهنگ کار در اسلام و مقایسه با تفکرات مارکسیستی
۱. نقد فلسفه مارکسیستی: تضاد کارگر و کارفرما
مقام معظم رهبری در بخش دیگر بیاناتشان به تفاوت نگاه اسلام و مارکسیسم به محیط کار اشاره نمودند:- مارکسیسم: محیط کار را عرصه تضاد و دشمنی بین کارگر و سرمایه‌دار می‌داند.
- اسلام: محیط کار را بر اساس همکاری و هم‌افزایی تعریف می‌کند.
تحلیل: رابطه کارگر و کارفرما در نظام اسلامی، مبتنی بر عدالت و تعاون
این بیان حکیمانه رهبر معظم انقلاب نشان می‌دهد که در نظام اسلامی، رابطه کارگر و کارفرما باید مبتنی بر عدالت و تعاون باشد، نه تقابل و ستیز. به عبارتی دیدگاه معظم له از تفاوت نگاه اسلام و مارکسیسم بسیار عمیق است:۱. مبانی مارکسیسم در مورد کار عبارتند از:
- ماده‌گرایی تاریخی؛- تضاد طبقاتی محور تحولات؛
- استثمار کارگر توسط سرمایه‌دار؛
- انقلاب کارگری برای سرنگونی نظام؛
- مالکیت عمومی ابزار تولید.
۲. مبانی اسلامی در مورد کار عبارتند از:
- نفی ماده‌گرایی؛- تأکید بر تعاون و عدالت؛
- حقوق متقابل کارگر و کارفرما؛
- اصلاح در چارچوب ارزش‌ها؛
- مالکیت مشروع.
در واقع مقام معظم رهبری در این بخش از بیاناتشان، به مقایسه نگاه اسلام و مارکسیسم به محیط کار می‌پردازند. در حالی که مارکسیسم، محیط کار را عرصه تضاد و دشمنی بین کارگر و سرمایه‌دار می‌داند، اسلام، بر همکاری و هم‌افزایی بین کارگر و کارفرما تاکید دارد.
۲. زوجیت در قرآن؛ نماد همکاری در تولید
ایشان با استناد به آیه «سُبحانَ الَّذی خَلَقَ الاَزواجَ کُلَّها...»(5)، بیان نمودند که در جهان‌بینی اسلامی، همه چیز بر اساس همراهی و همکاری آفریده شده است.تحلیل: پیشرفت جامعه با همبستگی کارگر و کارفرما
این نگاه حکیمانه رهبر معظم انقلاب، می‌تواند مبنای یک نظام اقتصادی سالم باشد که در آن کارگر و کارفرما در کنار هم به پیشرفت جامعه کمک می‌کنند. استناد ایشان به این آیه شریفه بسیار قابل تأمل است:۱. دلالت‌های آیه عبارتند از:
- همه چیز بر اساس جفت‌آفریده شده است؛- زوجیت نشانه تعادل و تکامل است؛
- کارگر و کارفرما دو رکن مکمل؛
- همکاری جایگزین تضاد.
۲. الگوی عملی برگرفته از این آیه عبارتند از:
- گفت‌وگوی اجتماعی؛- پیمان‌های جمعی کار؛
- شوراهای مشترک؛
- حل اختلاف از طریق مذاکره.
کارگران غیرصنعتی و مسائل فراموش‌شده
۱. توجه به همه اقشار کارگری
رهبر معظم انقلاب تأکید می‌کنند که وقتی از کارگر صحبت می‌شود، نباید تنها به کارگر صنعتی توجه کرد، بلکه: کارگران ساختمانی، کارگران کشاورزی، کارگران بخش خدمات، بانوان کارگر خانگی نیز باید مورد حمایت قرار گیرند.۲. مسکن کارگری؛ حل یک دغدغه اساسی
مسأله مسکن، یکی از مهم‌ترین مشکلات کارگران است. رهبر معظم انقلاب پیشنهاد می‌کنند که:- کارخانه‌های بزرگ با تعاونی‌های مسکن کارگری همکاری کنند.
- احداث خانه‌های سازمانی در کنار کارخانه‌ها.
تحلیل: توجه به همه اقشار کارگری و حل معظل مسکن کارگران
این بخش از بیانات معظم له، بر لزوم توجه به همه اقشار کارگری، از جمله کارگران ساختمانی، کشاورزی، خدمات و بانوان کارگر خانگی تاکید می‌کند. مسکن کارگری به عنوان یکی از مشکلات اساسی کارگران مطرح شده و همکاری کارخانه‌های بزرگ با تعاونی‌های مسکن کارگری و احداث خانه‌های سازمانی، به عنوان راهکار پیشنهاد شده است.معضلات عمده هر دسته از این کارگران را به اجمال می‌توان در موارد ذیل برشمرد:
۱. کارگران ساختمانی: نبود بیمه مناسب، عدم ثبات شغلی، خطرات محیط کار، مسکن موقت و اجاره‌ای.
۲. کارگران کشاورزی:کار فصلی، دستمزد پایین، قراردادهای ناشفاف، عدم بیمه محصولات.
3. بانوان کارگر: تبعیض جنسیتی، دستمزد پایین، عدم پیشرفت حرفه‌ای، نداشتن مرخصی زایمان کافی و عدم شیردهی مناسب در در دو سال ابتدایی تولد فرزند و پایین بودن امنیت محیط کار برای آنان.
راهکارهای حمایتی از بانوان کارگر را به اجمال می‌توان وضع قوانین خاص بانوان کارگر، ایجاد مراکز نگهداری کودکان، آموزش مهارت‌های تخصصی، ارتقای شغلی و نیز انعطاف کاری برای آنان برشمرد.
نقش دشمن در تضعیف جامعه کارگری
۱. توطئه‌های تاریخی علیه کارگران ایرانی
مقام معظم رهبری به تلاش‌های دشمنان برای تخریب محیط‌های کارگری نیز اشاره نمودند:- در گذشته: کمونیست‌ها و مارکسیست‌ها سعی در ایجاد اختلاف بین کارگر و نظام اسلامی داشتند.
- امروز: عوامل سیا و موساد با تحریک کارگران، می‌خواهند تولید ملی را فلج کنند.
۲. مقاومت کارگران در برابر توطئه‌ها
ایشان با اشاره به ایستادگی کارگران در طول تاریخ انقلاب اسلامی، بیان می‌نمایند که جامعه کارگری ایران، هوشیارانه در برابر توطئه‌ها مقاومت کرده است.تحلیل: جامعه کارگری همواره مورد تهاجم دشمنان
رهبر معظم انقلاب در این بخش از بیاناتشان به توطئه‌های دشمنان برای تضعیف جامعه کارگری اشاره داردند. از کمونیست‌ها و مارکسیست‌ها در گذشته تا عوامل سیا و موساد در حال حاضر، همواره تلاش کرده‌اند تا بین کارگر و نظام اسلامی اختلاف ایجاد کنند و تولید ملی را فلج نمایند. اما ایشان به مقاومت کارگران در برابر این توطئه‌ها نیز اشاره نمودند.این اشاره حکیمانه مقام معظم رهبری، نشان می‌دهد که جامعه کارگری همواره مورد تهاجم دشمنان بوده و باید هوشیار باشد. شیوه‌های تخریب دشمن را می‌توان تحریک به اعتصاب‌های غیرقانونی، شایعه‌پراکنی، ایجاد ناامنی شغلی و ترویج فرهنگ تنبلی برشمرد. و اما راهکارهای مقابله با این هجمه دشمن را می‌توان در هوشیاری کارگران، تقویت بصیرت کارگران و خنثی سازی برنامه‌های دشمن از طریق تولید محتوای مناسب و تبیین مقاصد دشمن در رسانه‌های مردمی برشمرد.
مسأله فلسطین و وظیفه کارگران جهان اسلام
۱. فراموش نکردن جنایات رژیم صهیونیستی
رهبر معظم انقلاب در پایان سخنان خود، به مسأله فلسطین اشاره کرده و تأکید می‌کنند که نباید اجازه داد این موضوع تحت الشعاع مسائل دیگر قرار گیرد.۲. نقش آمریکا و انگلیس در حمایت از صهیونیسم
ایشان با صراحت بیان نمودند که آمریکا و انگلیس، حامیان اصلی رژیم صهیونیستی هستند و باید در کنار مقابله با اسرائیل، با حامیان آن نیز مقابله کرد.۳. امید به پیروزی فلسطین
با وجود همه فشارها، مقام معظم رهبری اطمینان می‌دهند که به توفیق الهی، فلسطین آزاد خواهد شد و این جنایتکاران تاریخی، به زودی نابود خواهند شد.تحلیل: لزوم توجه به مساله فلسطین و جنایات رژیم صهیونیستی
این بخش پایانی بیانات معظم له، بر لزوم توجه به مساله فلسطین و جنایات رژیم صهیونیستی تاکید می‌کند و حمایت آمریکا و انگلیس از این رژیم را محکوم می‌نماید. ایشان در پایان، به آینده‌ای روشن برای فلسطین و نابودی رژیم صهیونیستی ابراز امیدواری نمودند. همبستگی جامعه کارگری با مردم مظلوم فلسطین از طریق تحریم کالاهای صهیونیستی، حمایت معنوی و کمک‌های مالی محقق می‌شود.نتیجه‌گیری:
بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار امسال کارگران، نشان می‌دهد که کارگر نه تنها یک نیروی کار، بلکه محور اصلی اقتصاد مقاومتی است. ایشان با تأکید بر ارزش کار، امنیت شغلی، مهارت‌افزایی و حمایت از تولید داخلی، راهکارهای عملی برای رفع مشکلات کارگران ارائه داده‌اند. همچنین، هشدارهای ایشان درباره توطئه‌های دشمنان و لزوم هوشیاری جامعه کارگری، نشان‌دهنده نگاه راهبردی ایشان به مسأله کار و تولید است.به عبارتی می‌توان گفت که رهنمودهای حکیمانه مقام معظم رهبری در دیدار با کارگران عزیز، سندی راهبردی برای اقتصاد مقاومتی است که کارگر را در کانون توسعه ملی قرار می‌دهد. این دیدگاه جامع که ریشه در تعالیم اسلامی دارد، می‌تواند الگویی برای کشورهای در حال توسعه باشد که به دنبال الگویی بومی برای پیشرفت هستند. تحقق این دیدگاه نیازمند عزم ملی، برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت همه جانبه کارگران، کارفرمایان و دولت است.
راهبرد نهایی این است که با تقویت تولید داخلی، افزایش مهارت‌های کارگری و ایجاد عدالت در روابط کار، می‌توان اقتصاد ایران را به سمت خودکفایی و استقلال واقعی سوق داد. این مسیر، تنها با همت کارگران، مسئولان و آحاد ملت ایران محقق خواهد شد. ان‌شاءالله
پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 100، ص 7.
2. نهج البلاغه صبحی صالح، حکمت 81.
3. تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۲۷.
4. سوره بقره، آیه ۲۷۵.
5. سوره یس، آیه ۳۶.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
