مقدمه
آستان مقدس حضرت عباس (علیه السلام) یکی از مهمترین زیارتگاههای شیعیان جهان است که تاریخچه مشترکی با حرم حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) دارد. افراد قبیله بنی اسد نخستین کسانی بودند که مزار پاک حضرت عباس (علیه السلام) را بنا نهادند تا با گذشت زمان از بین نرود. نخستین زائر مزار نورانی ایشان، عبیداللّه بن حر جعفی از برجستگان شیعه در کوفه بود. سپس در بیستم صفر، صحابی مشهور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، جابر بن عبداللّه انصاری، مزار او را زیارت کرد.تاریخچه حرم حضرت عباس علیه السلام
الف) بنای نخست حرم حضرت عباس (علیه السلام)
مختار ثقفی در سال 66ق به کمک گروهی از عربها و ایرانیان که از شیعیان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بودند، دست به قیام گستردهای بر ضد دستگاه حکومت وقت زد.وی با شعار خونخواهی شهیدان کربلا به دستگیری و کشتن قاتلان آنان پرداخت و در بینالنهرین به قدرت رسید. او در دوران حکومتش، نخستین عمارت را بر مزار حضرت بنا کرد. از آن پس، کربلا به سوی آبادانی پیش رفت و مردم، دستهدسته در آن سکونت گزیدند.
عمارتی که مختار ساخته بود، در سال 170 قمری به دستور هارون الرشید، خلیفه عباسی به کلی ویران شد.
ب) بنای دوم حرم حضرت عباس (علیه السلام)
مأمون، خلیفه عباسی که در سال 198 قمری به قدرت رسید، بر خلاف پدرش برای مردمفریبی و جلب رضایت عمومی بهویژه شیعیان خراسان، به بنای دوباره آستان حضرت عباس (علیه السلام) پرداخت.پس از او، متوکل عباسی در سال 232 قمری بر تخت نشست. او که از دشمنان سرسخت اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیان بود، دستور داد تا این آستان بلند و شهر کربلا را ویران سازند، آن را شخم بزنند و بر آن آب بندند. بدینترتیب، دومین بنای مزار حضرت عباس (علیه السلام) نیز ویران شد.
ج) بنای سوم حرم حضرت عباس (علیه السلام)
پس از متوکل، فرزند او المنتصر بر اریکه قدرت تکیه زد. وی نیز همچون مأمون، سیاست دوگانهای در برابر شیعیان در پیش گرفت. به همین دلیل، اموال زیادی را میان علویان تقسیم کرد و دستور داد که آستان حضرت عباس (علیه السلام) را تجدید بنا کنند و شهر کربلا را از نو ساخت. شیعیان دوباره از اطراف و اکناف بهسوی کربلا آمدند و این شهر، دوباره رونق گرفت.د) بنای چهارم حرم حضرت عباس (علیه السلام)
در سال 367 قمری، عضدالدوله دیلمی پس از ورود به بغداد، به زیارت کربلا و نجف شتافت و با دیدن اوضاع حرم، دستور داد مرقد شکوهمندی برای حضرت عباس (علیه السلام) بنا کنند. کار بنای جدید حرم، از همان سال آغاز شد و تا سال 372 قمری ادامه یافت. بنای امروزی حرم از آثار عضدالدوله است.ه) حرم حضرت عباس (علیه السلام) در عصر جلایریان
پس از تأسیس دولت جلایریان در ایران و به قدرت رسیدن شیخ حسن ایلکانی در سال 740 قمری، سلطان اویس فرزند شیخ حسن، تعمیرات گستردهای را در این آستانه مطهر آغاز کرد. کار تعمیر به طول انجامید و در عصر فرزند او سلطان احمد به پایان رسید که تاریخ پایان آن را سال 786 قمری بیان کردهاند. پس از پایان این کار، هدایای فراوانی به آنجا فرستاده شد.و) حرم حضرت عباس (علیه السلام) در عصر صفویه
شاه اسماعیل صفوی، بنیانگذار دوره صفویه هنگامی که در 25 جمادی الثانی 914 قمری فاتحانه وارد بغداد شد، شیعیان از او استقبال بینظیری کردند. او فردای آن روز به زیارت کربلا رفت و در حرم حضرت اباعبداللّه الحسین (علیه السلام) معتکف شد. سپس به زیارت آستان مقدس علمدار کربلا شتافت و دستور بازسازی حرم ایشان را صادر کرد.او دوازده قندیل طلای ناب را که با خود آورده و بر هریک از آنها نام مقدس یکی از امامان معصوم (علیهم السلام) حک شده بود، به آستانه مقدس حضرت اهدا کرد و تمامی حرم و رواقها را با فرشهای گرانبهای ابریشمی که در اصفهان بافته شده بود، پوشاند.
شماری خدمتگزار نیز برای نگهداری از حرم و حفظ روشنایی قندیلهای آن گمارد که بعدها در کربلا به آلِ قندیل شهرت یافتند. همچنین دستور داد گنبد حرم را کاشیکاری کنند که این کاشیکاری تا سال 1302 قمری همچنان باقی بود.
ز) حرم حضرت عباس (علیه السلام) در عصر افشاریه
نادرشاه در سال 1153 قمری، تعمیرات گستردهای را در معماری و زیباسازی آستان حضرت عباس (علیه السلام) انجام داد و هدایای فراوانی نیز عطا کرد. در 18 ذی الحجه سال 1216 قمری هنگامی که مردم برای پاسداشت عید بزرگ غدیر از کربلا به نجف میرفتند، مورد حمله گسترده مسعودبن عبدالعزیز وهابی قرار گرفتند.در این هجوم، شهر کربلا به تاراج رفت و حرم حضرت عباس (علیه السلام) نیز ویران شد. در این حمله جنایتآمیزِ وهابیان، همه هدایایی که در دوره صفویه و افشاریه و دیگر دورهها به حرم آورده شده بود، به یغما رفت.
ح) حرم حضرت عباس (علیه السلام) در عصر قاجاریه
پس از جنایت هولناک وهّابیهای سعودی و انتشار این خبر، ایرانیان دوستدار اهل بیت (علیهم السلام) با همراهی دولت وقت ایران، در زمان فتحعلی شاه قاجار، کمکهای سخاوتمندانه خویش را به عراق گسیل داشتند و به بازسازی و معماری عتبات عالیات کمر بستند.بدینترتیب، آستان حضرت عباس (علیه السلام) به بهترین شکل بازسازی شد و پادشاه ایران، ضریح نقرهای به آن اهدا کرد که این بازسازی در تاریخ 1227 قمری به پایان رسید. این تعمیرات در طول دوران قاجاریه ادامه داشت و ناصرالدین شاه قاجار کاشیکاری گنبد آستان را تجدید کرد و در سال 1304 قمری، صحن مطهر حرم نیز کاشیکاری شد.
همچنین شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به شیخ العراقین با استفاده از ثلث مال میرزا محمد تقیخان امیرکبیر، صدراعظم قاجاریه، تعمیرات وسیعی در حرم انجام داد.
ط) دورنمایی از حرم کنونی حضرت عباس (علیه السلام)
آستان نورانی حضرت عباس (علیه السلام) 350 قدمی شمال شرقی حرم مطهر حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) قرار دارد و میدان بزرگی هر دو آستان را در بر گرفته است. قبر مطهر علمدار باوفای کربلا در وسط حرم شریف ایشان واقع شده و بر روی آن، صندوق خاتمکاری نفیسی قرار دارد که در گذشت زمان، چندبار بازسازی شده است.ضریحی نقرهای که قبر را احاطه کرده است، هدیه حضرت آیت اللّه العظمی سیدمحسن حکیم (رحمه الله) است که با پنجه هنرمندان ایرانی در اصفهان و با بهکاربردن چهارصد مثقال نقره و هشت هزار مثقال طلا پس از سه سال کار شبانهروزی ساخته شده است.
چهار گوشه حرم، دارای چهار رواق قرینه است که ابهت خاصی به حرم بخشیده است و به همدیگر منتهی میشود. آینهکاری داخل رواقها و طلاکاری گنبد را نیز هنرمندان ایرانی انجام دادهاند.
در قسمت جنوبی حرم نیز ایوانی وجود دارد که سرپوشیده است و در وسط آن درِ طلایی میناکاری ساخت اصفهان و در ضلع شرقی و غربی آن نیز دو در کوچک وجود دارد که هر سه به رواق جنوبی گشوده میشود و در دو طرف ایوان جنوبی حرم، دو مأذنه با معماری چشمنوازی طرّاحی شده است.
آستانه حضرت عباس (علیه السلام) دارای یک صحن چهار گوش است که بنای حرم وسط آن قرار دارد. در اطراف صحن نیز حجرههایی بنا شده است که شمار زیادی از علمای امامیه و پادشاهان و حاکمان شیعی در آن دفن شدهاند. همچنین صحن، هشت در ورودی و خروجی دارد.
در ضلع جنوبی حرم، در قبله یا باب الرّسول و در سمت شمال، باب الجواد (علیه السلام) قرار دارد. در ضلع غربی، چهار در به نامهای باب الحسن (علیه السلام)، باب الحسین (علیه السلام)، باب صاحب الزمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف)، باب موسی بن جعفر (علیه السلام) و در بخش شرقی نیز دارای دو در به نامهای باب امیرالمؤمنین (علیه السلام) و باب علی بن موسی الرضا (علیه السلام) قرار دارد.
مساحت کلی حرم، افزون بر 4370 متر مربع و در نقشه و سبک معماری، مانند حرم حضرت سیدالشهداء (علیه السلام)، ولی در ابعادی کوچکتر است.1
مقامها در حرم حضرت عباس (علیه السلام)
الف) محل دفن سر
پس از واقعه کربلا، سرهای شهیدان را به کوفه و از آنجا به شام بردند. گروهی معتقدند سر حضرت عباس (علیه السلام) را در شام، در قبرستان باب الصغیر دمشق دفن کردند. گروهی نیز بر این باورند که سر او را به کربلا بردند و به بدن ملحق کردند. در این باره، نظریههای دیگری نیز مطرح است که به دلیل ضعف و کم اعتبار بودن آنها، از بیان آن خودداری میکنیم.در تأیید دیدگاه نخست آمده است:
«در سال 1321ق در قبرستان باب الصغیر در دمشق، روی مقبرهای حک شده بود: اینجا محل دفن سرهای عباس بن علی (علیه السلام)، علی اکبر بن حسین (علیه السلام) و حبیب بن مظاهر (رحمه الله) است؛2 ولی پس از گذشت مدتی، سنگ مقبره در اثر ویرانی بنا گم شد و ضریحی روی آن مقبره گذاشتند».3
ب) مقام دستها
در کربلا، دو زیارتگاه به نام مقام دست راست و مقام دست چپ حضرت عباس (علیه السلام) معروف است. مقام دست راست حضرت عباس (علیه السلام) در سمت شمال شرقی دروازه بغداد، نزدیک در شرقی صحن مطهر حضرت عباس (علیه السلام) قرار دارد و بر دیوار این مقام، ضریح کوچکی نصب شده و بر کتیبه آن، اشعار زیر نقش بسته است:افتاد دست راست خدایا ز پیکرم
بر دامن حسین (علیه السلام)، رسان دست دیگرم
دست چپم به جاست اگر نیست دست راست
اما هزار حیف که یک دست بیصداست
مقام دست چپ حضرت عباس (علیه السلام) نیز در بازارچه نزدیک درِ کوچک صحن، در قسمت جنوب شرقی قرار دارد و سه بیت شعر عربی از «شیخ محمد سراج» بر آن نگاشته شده است که ترجمه آن چنین است:
هرگاه از من پرسیدی، به پاسخ آن گوش فرا ده. بدان که اینجا مکان مقدسی است که در آن دست چپ عباس (علیه السلام)، آن دریای کرم جدا شده است.
آری، در این جایگاه دست چپ او قطع شد، پس از آنکه دست راستش را در کنار علقمه جدا ساختند.
اشک دیدگانت را بر چهره جاری ساز و در این سوگ گریه کن که شایسته است اینجا بهجای اشک، خون بگریی.4
.jpg "تاریخچه حرم و زیارت حضرت عباس علیه السلام")
زیارت حضرت اباالفضل العباس (علیه السلام)
الف) قدمگاه معرفت
زیارت حضرت اباالفضل (علیه السلام) همچون قدمگاه معرفت است و در این زیارت، گلواژههای عرشی، رایحه قدسی به وجود انسان میبخشند. یکایک واژههای آن، عطری از گلزار فضایل علوی دربردارد و مجموعه عبارتهای زیارت، ویژگیهای انسان کامل، عبدی صالح و رادمردی ملکوتی را نشان میدهد. زیارت او، سنخیتی روحی بین انسان و آن شخصیت ملکوتی پدید میآورد.5ب) گوشهای از زیارتنامه حضرت عباس (علیه السلام)
حضرت امام صادق (علیه السلام) در زیارتنامهای خطاب به حضرت اباالفضل عباس (علیه السلام)، فضایل آن حضرت را برمیشمرد که قسمتی از آن چنین است:«سلام خدا، فرشتگان مقرّب، پیامبران، بندگان شایسته، شهیدان، راستگویان و درودهای پاکیزه و پاک در هر بامداد و پسین بر تو ای فرزند امیرمؤمنان.
گواهی میدهم براینکه تو تسلیم بودی و تصدیق نمودی و نسبت به یادگار پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) و نوه برگزیده او وفاداری خود را ثابت کردی.
تو همان راهی را رفتی که جنگجویان بدر و پیکارکنندگان در راه خدا و خیرخواهان او در پیکار دشمنانش و کوشایان در یاری دوستانش رفتند.
تو هیچگاه سستی نورزیدی و سرنتافتی و به راهی که رفتی، آگاهی و بینایی کامل داشتی. سلام بر تو و رحمت خدا و برکات و آمرزش و خشنودیاش بر روح و جسم پاکت باد».6
ج) پاداش زیارت حضرت عباس (علیه السلام)
پس از حضرت اباعبداللّه الحسین (علیه السلام)، حضرت عباس (علیه السلام) ممتازترین شهید عاشوراست و همان گونه که امام سجاد (علیه السلام) او را ستوده است، جایگاهی دارد که همه شهیدان به آن غبطه میخورند.همچنین در فرازهای بلند زیارتنامهای که حضرت صادق (علیه السلام) به ابوحمزه ثمالی آموخته، این معنا نهفته است.
بسیاری از بزرگان و اندیشمندانِ شیفته بارگاه او، هنگام زیارت کربلا نخست به آستانبوسی حضرت عباس (علیه السلام) میشتافتند، سپس به زیارت حضرت امام حسین (علیه السلام) شرفیاب میشدند.7 آنان با این کار، نخست رخصت زیارت امام را دریافت میکردند؛ زیرا او برآورنده حاجتهای دوستداران امام خویش است.
شیوه زیارت حضرت عباس (علیه السلام) مانند دیگر امامان معصوم (علیهم السلام) است. باید اذن دخول خواند، سپس رو به قبله ایستاد و اعمالی را که در زیارت ائمه هدی (علیهم السلام) وارد شده است، انجام داد. همین مسئله گویای مقام بلند حضرت عباس (علیه السلام) و پاداش فراوان زائران اوست.
گفتهاند فردی که هر روز به زیارت قبر مطهر حضرت اباعبداللّه الحسین (علیه السلام) مشرف میشد، حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) را در عالم رؤیا میبیند که به او میفرماید: «تَزُور ابِنی الحُسَین و لا تَزُوُرُ و ابِنَی العَبّاسَ اِلاّ قَلیلاً؛ تو پسرم حسین را زیارت میکنی، ولی فرزندم عباس را جز اندکی زیارت نمیکنی؟».8
باری، چنین سخنانی نشاندهنده جایگاه والای حضرت عباس (علیه السلام) است.
د) زیارتنامه حضرت عباس (علیه السلام)
ابوحمزه ثمالی از حضرت امام صادق (علیه السلام)، زیارت حضرت عباس (علیه السلام) را این گونه نقل میکند:سَلامُ اللّهِ و سَلامُ مَلائِکتِهِ الْمُقَرَّبینَ وَ اَنْبِیائِهِ الْمُرسَلینَ وَ عِبادِهِ الصّالِحینَ وَ جَمیعِ الشُّهَداءِ وَ الصِّدیقینَ وَ الزّاکیاتِ الطَّیباتِ فیما تَغْتَدی وَ تَرُوحُ عَلَیک یابْنَ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ.
أَشْهَدُ لَک بِالتَّسْلیمِ وَ التَّصدیقِ وَ الْوَفاءِ وَ النَّصیحَةِ لِخَلَفِ النَّبی صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ الْمُرْسَلِ وَ السِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ وَ الدَّلیلِ العالِمِ وَ الْوصِی المُبَلِّغِ وَ الْمَظْلومِ المُهْتَضَمِ فَجَزاک اللّهُ عَنْ رَسُولِهِ وَ عَنْ أَمیرالمؤمنینَ وَ عَنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم اَفْضَلَ الْجَزاءِ بِما صَبَرْتَ وَ احْتَسَبْتَ وَ أَعَنْتَ فَنِعْمَ عُقْبَی الدّارِ.
لَعَنَ اللّهُ مَنْ قَتَلَک وَ لَعَنَ اللّهُ مَنْ جَهِلَ حَقَّک وَ اسْتَخَفَّ بِحُرْمَتِک وَ لَعَنَ اللّهُ مَنْ حالَ بَینَک وَ بَینَ ماءِ الْفُراتِ.
اَشْهَدُ أَنَّک قُتِلْتَ مَظْلُوما وَ أَنَّ اللّهَ مُنْجِزٌ لَکمْ ما وَعَدَکم.
جِئْتُک یابْنَ أَمیرِالمُؤْمِنِینَ وافِدا اِلَیکم وَ قَلْبی مُسَلِّمٌ لَکم وَ اَنَا لَکم تابِعٌ وَ نُصَرتی لَکم مُعَدَّةٌ حَتی یحْکمَ اللّهُ وَ هُوَ خَیر الحاکمِینَ فَمَعَکمْ مَعَکمْ لا مَعَ عَدُوِّکمْ. اِنّی بِکمْ وَ بِإیابِکمْ مِنَ المُؤْمِنینَ وَ بِمَنْ خالَفَکمْ وَ قَتَلَکمْ مِنَ الکافِرینَ قَتَلَ اللّهُ اُمَةً قَتَلَتْکمْ بِالْأَیدی وَ الْألْسُنِ».
«اَلسّلامُ عَلَیک اَیهَا الْعَبدُ الصّالِحُ الْمُطیعُ لِلّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأمیرالمؤمنینَ وَ الْحَسَنِ و الحُسَینِ صَلّی اللّهُ عَلَیهِمْ وَ سَلَّمْ.
السَّلامُ عَلَیک وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضوانُهُ عَلی رُوحِک وَ بَدَنِک اَشْهَدُ وَ اُشْهِدُ اللّهَ اَنَّک مَضَیتَ علی ما مَضی بِهِ الْبَدْرِیونَ وَ المُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللّهِ المُناصِحُونَ لَهُ فی جِهادِ اَعْدائِهِ المُبالِغوُنَ فی نُصْرَةِ اَوْلِیائِهِ الذّابُّونَ عَنْ اَحِبّائِهِ فَجَزَاک اللّهُ اَفْضَلَ الْجَزاءِ وَ اَکثَرَالجَزاءِ وَ أَوْفَرَ الجَزاءِ وَ أَوْفی جَزَاءِ اَحَدٍ مِمَّنْ وَفی بِبَیعَتِهِ وَ اسْتَجابَ لَهُ دَعْوَتَهُ وَ اَطاعَ وُلاةَ اَمْرِهِ.
اَشْهَدُ اَنَّک قَدْ بالَغْتَ فِی النَّصیحَةِ وَ أَعْطَیتَ غایةَ الْمَجْهُودِ فَبَعَثَک اللّهُ فِی الشُّهَداءِ وَ جَعَلَ رُوحَک مَعَ اَرْواحِ السُّعَداءِ وَ أَعْطاک مِنْ جِنانِهِ اَفْسَحَها مَنْزِلاً وَ اَفْضَلَها غُرَفا وَ رَفَعَ ذِکرَک فِی العالَمینَ فِی عِلّیینَ وَ حَشَرک مَعَ النَّبیینَ وَ الصِّدیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحینَ وَ حَسُنَ اُولئِک رَفیقا.
اَشْهَدُ أَنَّک لَمْ تَهِنْ وَ لَمْ تَنْکلْ وَ انّک مَضَیتَ علی بَصیرةٍ مِنْ اَمْرِک مُقْتَدِیا بِالصّالحِینَ وُ مُتَّبِعا لِلنَّبیینَ فَجَمَعَ اللّهُ بَینَنا وَ بَینَک وَ بَینَ رَسُولِهِ وَ اَوْلیائِهِ فی مَنازلِ المُخْبِتینَ فَاِنَّهُ اَرْحمُ الرّاحِمِینَ».9
.jpg "تاریخچه حرم و زیارت حضرت عباس علیه السلام")
«درود خدا و سلام فرشتگان مقربش و پیامبران فرستادهاش و بندگان شایستهاش و تمام شهیدان و راستگویان و درودهای پاک در هر بامداد و پسین بر تو ای فرزند امیرالمؤمنین.
گواهی میدهم که تو تسلیم بودی و تصدیق کردی و وفا و خیرخواهی کردی نسبت به یادگار پیامبر فرستادهشده و نوه برگزیده آن حضرت و راهنمای دانشمند و جانشین او که رساننده احکام خدا بود و آن ستمدیدهای که حقش پایمال شد.
پس خداوند بهترین پاداشت دهد از جانب رسولش و امیر مؤمنان و حسن و حسین که درودهای خدا بر آنان باد؛ بهترین پاداشها را به سبب آن بردباریات و پاداش خوبی و کمکی که کردی و چه جایگاه نیکویی برای خود رقم زدی.
خدا لعنت کند کسی که تو را کشت و خداوند لعنت کند کسی که میان تو و آب فرات مانع شد.
گواهی میدهم که مظلوم کشته شدی و خدا به وعدهای که به شما داده است وفا کند.
به درگاه تو آمدهام ای فرزند امیرمؤمنان! نزد شما آمدهام، دلم تسلیم شماست و خود نیز پیرو شما هستم.
یاریام به شما مهیاست تا آن هنگام که خدا حکم کند که او بهترینِ دستوردهندگان است.
با شما هستم با شما، نه با دشمنان شما.
من نسبت به شما و بازگشتتان ایمان دارم و با هرکه با شما مخالفت کرده و شما را به قتل رسانده است، دشمن هستم. خدا بکشد مردمی را که شما را با دست و زبان کشتند».
پس از داخلشدن به رواق و گرفتن ضریح باید خواند:
سلام بر تو ای بنده شایسته پروردگار و رسولش و پیرو امیرمؤمنان و حسن و حسین که درود خداوند بر ایشان باد.
سلام، رحمت، آمرزش و خشنودی خداوند بر روح و جسم تو باد.
گواهی میدهم و نیز خدا را گواه میگیرم که بهراستی تو به همان راهی رفتی که جنگجویان بدر و پیکارکنندگان راه خدا و خیرخواهان او در پیکار با دشمنانش و کوشندگان در یاری دوستانش و دفاعکنندگانشان رفتند.
خدا تو را به بهترین پاداش جزا دهد؛ به بهترین، شایانترین و کاملترین پاداشی که به هریک از آنانی که با او بیعت کردند و دعوتش را پذیرفتند و از والیان امر او پیروی کردند، میدهد.
گواهی میدهم که تو بهراستی کوشش خود را در خیرخواهی انجام دادی و نهایت تلاش خود را در این راه بهکار بستی.
خدایت در زمره شهیدان برانگیزاند و روح تو را با ارواح نیکبختان قرار دهد و بهترین خانه را به تو در فردوس برین خویش دهد و نامت را در فراز بالاترین جایگاهها قرار دهد و تو را با پیامبران و راستگویان و شهیدان و شایستگان برانگیزاند که آنان بهترین دوستاناند.
گواهی میدهم که هرگز سستی نکردی و سر نتافتی و به راهی رفتی که از روی آگاهی کامل بود. به مردم شایسته اقتدا کردی و از پیامبران پیروی نمودی.
خداوند، ما و تو و پیامبر و دوستانش را در جایگاه فروتنان حق گرد آورد که او مهربانترین مهرورزان است.
هـ) بر بلندای تاریخ
در ادامه این زیارت و خواندن نماز و نیایش، زیارت دیگری نیز نقل شده است. همچنین زیارتنامههای دیگری از حضرت عباس (علیه السلام) در روز عرفه، عید فطر و عید قربان نقل شده است که خواندن آن، در آن روزها ثواب فراوانی دارد.10زیارت ایشان در این روزهای مهم مذهبی، خود، گواه دیگری بر ارزشمندی مقام و جایگاه والای حضرت عباس (علیه السلام) است.
وقتی در شرایط بحرانی و حساسی که همگی از زیر بار مسئولیت، شانه خالی میکنند، اباالفضل العباس (علیه السلام) قهرمانانه پرچم اسلام را به دوش میکشد و پیشاپیش کاروان عاشقان، مدینه را به قصد کربلا ترک میگوید و افزون بر آن، برای اثبات وفاداری و فداکاری خود، برادران و فرزندان خویش را نیز همراه میسازد، بدینگونه، نام خود را بر بالای صحیفه عاشورا نقش میکند.
پینوشتها:
1. چهره درخشان قمر بنیهاشم (علیه السلام)، صص 273ـ270، با تلخیص و تصرف.2. اعیان الشیعه، ج 1، ص 627.
3. همان.
4. سردار کربلا، ص 321.
5. سپهسالار عشق، ص 153.
6. سردار کربلا، ص 328.
7. همان، ص331.
8. معالی السبطین، ج 1، ص 452.
9. کامل الزیارات، ص 785.
10. نک: مفاتیح الجنان، اعمال روز عرفه، عید فطر و عید قربان.
