چيستي هويت و ابعاد آن

 

چيستي هويت ديني، از بُعد اجتماعي آن
 

قبل از هر چيز بهتره كه هويت رو بشناسيم و ريشه اصلي اين واژه رو بررسي كنيم.

هويت يعني چه؟
 

هويت از كلمه «هو» كه ضمير ذات خداوند (جل جلاله) است گرفته شده. به طور كلي، هويت يعني هر چيزي كه باعث نزديك شدن انسان به خداوند مي شه؛ چون منبع وجودي هر موجودي تنها خداست. حالا هويت فرهنگي بگوييم، انساني بگوييم، فردي، منطقه اي، اجتماعي، ملي و... تمام اينا وقتي معناي درست پيدا مي كنن كه روح خدايي در اونا دميده شده باشه.
مدل هويت، در نگاه هر كسي متفاوته، ولي وقتي اين مدل از فرد به اجتماع منتقل مي شه، تمدن ايجاد مي شه و بعد هم فرهنگ حاصل از اون تمدن شكل مي گيره.
بياييد خودموني تر در مورد هويت صحبت كنيم.
با شنيدن واژه هويت، چه چيزي در ذهن شما مجسم مي شه، به چي فكر مي كنيد؟
اصلا شايد يه سؤال تو ذهنتون شكل مي گيره: من كي ام؟ و در اين جهان پهناور چه كار مي كنم؟
تعريفي از هويت رو براتون مي خونم كه بهتر از تعريف هاي ديگه است. «كلاپ» يكي از انديشمنداي غربي، هويت رو اين طوري تعريف مي كنه: هويت شامل تمام چيزهايي مي شه كه در طول زمان و به صورت معتبر در مورد فردي سخن مي گه.(1)
هويت ما، در حقيقت، شخصيت ما، موقعيت ما، زندگي گذشته ما، گرايش هاي سياسي و مذهبي ما و خلاصه طبقه اجتماعي ماست. يا بهترِ بگيم، هويت ملي ما شناسنامه ما در جهانه؛ همه ما با هويتي كه داريم شناخته مي شويم.

ابعاد هويت
 

روان شناس ها مي گن كه هويت داراي دو بعد فردي و اجتماعيه.
در بعد فردي هويت، آدما به سؤال هايي در مورد خودشون پاسخ مي دن. مثل: من كي ام ؟ من چه نيازهايي دارم؟ وظايف من در قبال ديگران چيه؟ يا وظيفه ديگران در برابر من چيه؟
در بعد اجتماعي ديگه اين «من» وجود نداره يا بهترِ كه بگيم به «ما» تبديل شده. وقتي حرف از «ما» مي شه، هر كدوم از ما جوونا خودمونو به يه گروهي از جامعه متعلق مي دونيم و نسبت به اون گروه احساس مسئوليت مي كنيم. بُعد اجتماعي هويت، انواع مختلفي داره. ما در اين مقاله در مورد هويت ديني كه مهم ترين ركن هويت اجتماعيه صحبت مي كنيم. با ماهمراه باشيد.

بازگشت به اصل وجودي انسان
 

هويت ديني هر فرد، اصل و اساس هويت فردي و اجتماعيه. براي همينه كه مي گن برو اول خودتو بشناس تا بعد خدا رو بشناسي. خدا رو كه بشناسي مي توني، جهان، خانواده، دوستات و جامعتو، بشناسي. هر كسي اول بايد به هويت فرديش رسيده باشه تا هويت اجتماعي شو بشناسه.

هويت ديني
 

بشر به طور فطري هر زماني براي خودش معبودي رو (خدايي) جست و جو مي كنه. دين كه از طرف خدا اومده، باعث مي شه انسان براي بازگشت به مبدأ خودش راهي پيدا بكنه. با اينكه اديان در مناطق مختلف جغرافيايي گسترش پيدا كردن، تأثير متقابل فرهنگاي بومي و ديني باعث تغيير هويت دين نشده، مگر در بعضي كشورا كه امروز كم رنگ ترين هويتاي ديني رو دارن، و نه تابع دينشون هستن نه تابع فرهنگ بومي شون.
در شكل گيري هويت ديني عناصر مختلفي نقش دارن كه با توجه به آموزه هاي اسلام، مي تونيم از اونا استفاده كنيم مثل: توجه به آموزه هاي قرآن، الگوبرداري از سيره انبيا و ائمه اطهار (عليهم السلام) خوندن دعاها و مناجات هاي مختلف، رفتن به امامزاده ها و مسجدها به خصوص در ماه هاي محرم و رمضان و... كه باعث مي شن انسان بيشتر به ابتدا و انتها و مسير زندگيش توجه كنه و جايگاه خودشو در نظام هستي پيدا كنه.

مزاياي هويت ديني
 

1. پاسخ گويي به پرسش هاي اساسي
 

جوون ايروني، شمايي كه با همه جووناي دنيا تفاوت داري ! شمايي كه مي خواي هويت خودتو كشف كني، شمايي كه مي خواي هيچ وقت دچار بحران هويت نشي! براي كشف هويت دينيت بهتره براي همه سؤال هاي اساسي كه بارها و بارها در ذهنت مرورشون كردن پاسخي پيدا كني.
من كي ام؟
من در اين جهان پهناور چه كار مي كنم؟
من انسان چه تعريفي بايد از خودم داشته باشم؟
من از كجا اومدم؟
براي چي اومدم؟ اومدم كه چه كار كنم؟ اگه من نمي اومدم...؟
حالا كه اومدم به كجا مي خوام برم؟

 

از كجا آمده ام، آمدنم بهر چه بود
به كجا مي روم آخر ننماي وطنم
مولوي

طبق نظر انديشمندان، براي اينكه هيچ وقت در زندگي دچار سردرگمي نشيم و هميشه آرامش اطمينان داشته باشيم، بايد براي سؤال هايي اساسي كه از دوره نوجووني در ذهنمون نقش بسته، جواب درستي پيدا كنيم. در اين صورت مي تونيم آگاهانه در مسير كمال قدم برداريم.
«من از كجا آمدم و به كجا مي خوام برم؟»
بهتره پاسخ اين پرسش رو از قرآن بگيريم
خداوند در آيه 55 سوره طاها فرموده است: «و از اين [زمين] شما را آفريده ايم و در آن شما را باز مي گردانيم و بار ديگر شما را از آن بيرون مي آوريم.»
خداوند در آيه 27 و 28 سوره فجر هم به تمام كساني كه هويتشون رو با خداوند متعال پيوند زدن مي فرمايد :«اي نفس به اطمينان رسيده، در حالي كه تو از پرودرگارت راضي هستي و او هم از تو راضي است، به سوي پروردگارت باز گرد.»
حضرت امير(عليه السلام) هم فرموده است: «رحمت خدا بر كسي كه بداند از كجا آمده است، در چه موقعيتي قرار دارد و سرانجام به كجا خواهد رفت. انساني با اين ويژگي ها در دايره هستي سرگردان نخواهد ماند و به عنوان نقطه پرگار هستي، همه ممكنات را براي خود و خود را در اختيار خداي متعال مي داند، پس چه جاي تحير و سرگرداني!؟»(2)
 

2. اميد به آينده
 

هويتديني باعث دلگرمي و سرزندگي و نشاط و اشتياق افراد جامعه مي شه؛ چون همه به آينده اميدوارن و مي دونن كه روزهاي زيباتري در انتظارشونه. همه منتظرن؛ منتظر فرج امام زمان (عج).

3. وحدت اعتقادي
 

تا حالا فكر كردين دليل اصلي پيروزي انقلاب اسلامي چه بود؟
انديشمنداني كه در اين باره اظهار نظر كردن، گفتن كه دليل اصليش همين وحدت ملي و ديني مردم ايران بود. مردم ايران از هر آيين و مسلك و نژادـ ‌لر و كرد، فارس و ترك و عرب و تركمن و بلوچ، كليمي و آشوري و زرتشتي و ارامنه همه در كنار هم بودن و تنها عاملي كه اينها رو در كنار هم قرار داد، اعتقاد به مبدأ هستي به عنوان هويت ديني با همون هويت فردي، و اعتقاد به استقلال و آزادي كشور در مقام هويت اجتماعي شون بود كه باعث شد همه از انقلاب اسلامي به رهبري امام خميني (ره) در يه مسير حمايت كنن و براي برقراري حكومت اسلامي تا پاي جون بايستن.
امام خميني (ره) درباره پيروزي انقلاب اسلامي فرمود: «قدرت ايمان، پشتيباني خداي تبارك و تعالي، اتكا به ولي عصر (عج) شما را پيروز كرد. برادران من! از ياد نبريد اين رمز پيروزي را، اين وحدت كلمه اي كه در تمام اقشار ايران پيدا شد، معجزه بود. كسي نمي تواند اين را ايجاد كند، اين معجزه بود، اين امر الهي بود، اين وحي الهي بود نه كار بشر. رمز پيروزي شما اول ايمان ثابت و بعد وحدت كلمه [بود]، اين دو مطلب را حفظ كنيد.»(3)

4. معنا بخشيدن به جهان
 

هويت ديني، جهان را معني دار مي كنه، و باعث مي شه كه انسان دست پنهان خدا رو در آفرينش آن ببينه. نگاه اونايي كه هويت ديني دارن، به جهان، با نگاه اونايي كه هويت ديني ندارن كاملا متفاوته. نگاه به جهان، همراه با هويت ديني مثل اين ابيات سعدي كه مي گه:

 

اگر مطالعه خواهد كسي بهشت برين را
بيا مطالعه كن، گو به نوبهار زمين را

سزد كه روي عبادت نهند بر در حكمش
مصوري كه تواند نگاشت نقش چنين را

به جهان خرم از آنم كه جهان خرم از اوست
عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست

 

هويت اسلامي در تمدن ايراني
 

يكي از مهم ترين تحولات تاريخي ايران، ورود اسلام به اين سرزمين و تاثير او بر فرهنگ ايران باستانه.طبق شواهد تاريخي، ايرانيا از اول يكتاپرست بودن و با ورود اسلام به ايران، فرهنگ ايراني حال و هواي تازه اي گرفت. يكي از اين تحولات، هويت جديد هنر ايراني بود. تحول شعر، فلسفه، عرفان، حكمت، نجوم، رياضي، معماري و حتي تحول در پزشكي با اينكه ايراني ها قبل از اسلام هم تجربه هاي زيادي در پزشكي داشتن در قرن چهارم و پنجم و ششم خيلي چشمگير بود. حتي اروپايي ها كه امروز فكر مي كنن از اول همه كاره دنيا بودن، قرن هاي كتاباي ايراني و اسلامي رو در مراكز علمي شون تدريس، نمونه برداري و رونوشت مي كردن. براي نمونه، كتاباي پزشكي ابوعلي سينا و زكرياي رازي قرن ها در اروپا براي دانشجوهاي پزشكي تدريس مي شد. در زمينه شعر، هويت مشتركين ايراني ـ اسلامي چنان باعث ترقي ادبيات ايران شد كه قرن هاست جهان نگاهي تحسين آميز به شعر و ادبيات ايران داره و يكي از علت هاي مهم اون، استفاده اديبان و دانشمندان ايراني از قرآن بود كه هم از نظر لفظي و هم از نظر معنايي، باعث تحول ادبيات ايران شد.

هويت در خانواده
 

قرآن رو باز هم باز مي كنيم. سوره تحريم رو با دقت مي خونيم. خداوند در اين سوره به مردان و سرپرستان خانواده دستور داده كه هم خودشون و هم فرزندانشون رو در مقابل گناه و بي بند و باري حفظ كنن.
خداوند مي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده خويش را از آتشي كه هيزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه داريد.»(تحريم :6)
ابن سينا با توجه به آيه 21 سوره روم، موفقيت هر خانواده را در چهار ركن «آرامش و سكون، عشق، رحمت، و اخلاق» مي دونه. به همين دليل خانواده هايي كه زندگي شون رو بر پايه عواطف و اخلاق و ديانت بنا مي كنن، زمينه رشد معنوي شون رو فراهم كردن. باورهاي اعتقادي، به ويژه اعتقاد به خدا، ضامن دوري از آسيب ها و انحرافاته، ولي خانواده هايي كه اعتقادهاي مذهبي رو در زندگي ناديده مي گيرن، به مرور زمان در مسيري قرار مي گيرن كه انتهاي اون خوشايند نيست.
هويت خانواده، در فرهنگ ديني، بر اساس عشق و ايمان، برآوردن قانونمندانه نيازهاي انسان، حق باوري، لطف پروري و شايسته محوريه.
هويت ديني در خانواده ها، سدي در برابر آسيب هاي اجتماعيه. خانواده ها با رعايت آموزه هاي اسلامي مي تونن فرزندانشون رو از انواع انحراف ها دور كنن. اما نبود فرهنگ ديني عميق و ريشه دار در خانواده، ناآشنايي والدين با الگوها و روش هاي تربيتي صحيح و منطبق با آموزه هاي ديني، و تقليد كوركورانه از الگوهاي نامناسب در جامعه، به تربيت غلط و آسيب هاي اجتماعي منجر مي شه.

پی نوشت ها :
 

1. www.qudsdaily.com
2. حسن بن ابي الحسن ديلمي، اعلام الدين في صفات المؤمنين، ص344.
3. www.Hawzah.net
 

 

منبع:گلبرگ 120