طرح مسأله و ضرورت بحث
راهپیمایی عظیم اربعین حسینی، امروز فراتر از یک مراسم دینی یا آیین زیارتی، به یک پدیده تمدنی زنده در متن جهان معاصر بدل شده است؛ پدیدهای که در آن، جلوههای ایمان، فرهنگ، سیاست، اجتماع و حتی دیپلماسی مردمی درهمتنیده و به نمایش گذاشته میشود.هر ساله، میلیونها دل عاشق از بیش از شصت کشور جهان، فارغ از مرزهای جغرافیایی و سیاسی، زبانها، نژادها، مذاهب و پیشینههای گوناگون، در یک مسیر مشترک گام برمیدارند تا عهد و پیمان خود را با آموزههای عاشورا و امام حسین (علیه السلام) تجدید کنند.
این حرکت سیلگونه، نه بر محور دعوتهای رسمی یا قدرتهای حکومتی، بلکه بر پایه شور ایمان، حس مسئولیت دینی و تعلق قلبی به فرهنگ مقاومت و عدالت شکل میگیرد.
اربعین از یک سو ادامه زنده و پرشور پیام عاشورا است که ظلمستیزی و وفاداری به حق را در طول تاریخ الهامبخش کرده، و از سوی دیگر به بستری بیهمتا برای نمایش همبستگی واقعی امت اسلامی بدل شده است. در این بستر، همنشینی و همکاری شیعه و سنی، عرب و فارس، ترک و کرد و حتی غیرمسلمانانی که با انگیزههای انسانی و ضدظلم حضور مییابند، پرده از ظرفیت عظیم تعامل و همگرایی ملتها برمیدارد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) این ظرفیت شگرف را به خوبی تبیین کرده و با نگاهی راهبردی، بر تقویت و تحکیم پیوندهای میان اقوام و مذاهب مختلف در این مسیر نورانی تأکید فرمودهاند. ایشان این پیوندها را «آیت رحمت پروردگار» دانسته و آنها را نه تنها نشانهای از مهر و محبت الهی، بلکه عامل سعادت امت اسلامی و تکیهگاهی برای صیانت از هویت و استقلال در برابر دشمنان مشترک معرفی میکنند.
اربعین، از نگاه راهبردی، تنها یک رویداد مذهبی نیست؛ بلکه یک گردهمایی بینالمللی خودجوش است که میتواند معادلات اجتماعی و سیاسی جهان اسلام را تحتتأثیر قرار دهد، جبهه همگرایی را تقویت و توان قدرت نرم مسلمانان را بهصورت چشمگیر ارتقا دهد. این مراسم، به مثابه یک «کنگره آزاد ملتها» عمل کرده و فرصت بینظیری برای تبادل تجربه، ایجاد شبکههای دوستی و توسعه همکاریهای فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی میان ملتها فراهم میآورد.
با این رویکرد، مقاله حاضر درصدد است ابعاد گوناگون رهنمود مقام معظم رهبری پیرامون تقویت پیوندهای مستحکم بین برادران مسلمان را واکاوی کرده، با بهرهگیری از نمونههای تاریخی و بررسی ظرفیتهای فراملی اربعین، راهکارهای عملی برای تقویت این پیوندها ارائه دهد؛ راهکارهایی که میتواند اربعین را از یک رویداد سالانه به یک سرمایه پایدار تمدنی و راهبردی برای امت اسلامی تبدیل کند.
بخش اول: تبیین رهنمود رهبر انقلاب و مفاهیم کلیدی
۱. بازخوانی متن کامل رهنمود مقام معظم رهبری
در تاریخ ۲۷ شهریور ۱۳۹۸، رهبر معظم انقلاب اسلامی با اشاره به عظمت راهپیمایی اربعین و نقش بینالمللی آن فرمودند:«از دهها کشور در راهپیمایی اربعین شرکت میکنند و مهمان مردم عراق میشوند. سعی کنیم در این راهپیمایی پیوندهای مستحکم بین برادران مسلمان را بیشتر کنیم؛ پیوند بین عراقی و غیرعراقی، پیوند بین شیعه و سنّی، پیوند بین عرب و فارس و تُرک و کُرد؛ این پیوندها مایه سعادت است، این پیوندها آیت رحمت پروردگار است.»
این بیان روشن، در عین کوتاهی، چند محور مهم را همزمان در بر میگیرد: تنوع ملیتها، ضرورت پیوند، همگرایی مذهبی-قومی، نقش این پیوند در سعادت امت، و توجه دادن به جنبه رحمانی آن.
۲. تحلیل واژههای کلیدی رهنمود مقام معظم رهبری
الف) «پیوندهای مستحکم»: واژه «پیوند» در ادبیات فارسی و متون دینی، تنها به معنای ارتباط ساده نیست بلکه بر ارتباطی ریشهدار، پایدار و معنادار دلالت دارد. مقام معظم رهبری با افزودن صفت «مستحکم» به آن، به وضوح بر ساختاری پایدار و مقاوم در برابر فشارها و فتنهها تأکید میکنند.در بُعد فرهنگی: پیوند مستحکم یعنی تفاوتهای زبانی و قومی نه تنها مانع نباشد، بلکه به فرصتی برای تکامل مشترک تبدیل شود.
در بُعد سیاسی: این پیوند نقش سپر دفاعی در برابر پروژه تفرقهافکنی دشمنان منطقه را ایفا میکند.
ب) «سعادت»: در گفتمان دینی، سعادت صرفا رفاه مادی یا امنیت اقتصادی نیست، بلکه هماهنگی میان ایمان، اخلاق و عمل صالح است. رهبر معظم انقلاب نشان میدهند که وحدت و برادری میان مسلمانان، خود یکی از ارکان رسیدن به چنین سعادت فراگیر است.
ج) «آیت رحمت پروردگار»: این عبارت یادآور این نکته است که چنین همگرایی جهانی، نشانهای ملموس از حضور و رحمت الهی در حیات اجتماعی امت اسلامی است؛ فرصتی که اگر از آن غفلت شود، خسارتی تاریخی خواهد بود.
۳. مفهوم راهپیمایی اربعین به عنوان یک مناسک فراملی
راهپیمایی اربعین امروز تنها یک تجمع مذهبی نیست؛ بلکه:* بزرگترین اجتماع سالانه بشری از نظر جمعیت متمرکز در یک بازه زمانی محدود است.
* از بیش از 10۰ کشور، زائران با ملیتها و فرهنگهای گوناگون حضور مییابند.
* زبانها، پوششها، پرچمها و آیینهای متنوع در آن یک نقطهی مشترک پیدا میکنند: عشق به امام حسین (علیه السلام).
* چنین رویدادی، عملا یک اجلاس غیررسمی امت اسلامی است که نه به دعوت دولتها، که به دعوت دلها شکل میگیرد.
۴. جایگاه پیوند ملتها در اندیشه سیاسی-دینی رهبر انقلاب
مقام معظم رهبری همواره بر این نکته تأکید داشتهاند که پراکندگی مسلمانان، بزرگترین ابزار سلطه دشمنان است. در مقابل، پیوند، آن هم با سرمایهای همچون اربعین، میتواند:* به احیای مفهوم امت واحده کمک کند.
* سرمایه اجتماعی جهان اسلام را افزایش دهد.
* تعبیر «قدرت نرم حسینی» را در عرصه ژئوپلیتیک عملیاتی کند.
از نظر ایشان، اربعین نه فقط برای تجدید پیمان با شهید کربلا، که برای بازآفرینی «نظام معنایی مشترک» میان ملتهای مسلمان و حتی سایر ادیان، فرصتی طلایی است.
جمعبندی بخش اول:
در بخش نخست مقاله، با استناد به بیانات ۲۷ شهریور ۱۳۹۸ رهبر معظم انقلاب، مفهوم اصلی «پیوندهای مستحکم در اربعین» را بررسی کردیم؛ پیوندی که فراتر از مرز جغرافیا و مذهب، همه اقوام و ملل مسلمان را در کنار هم قرار میدهد.تحلیل مفاهیمی مانند سعادت، آیت رحمت پروردگار و همگرایی فراملی نشان داد که پیام ایشان صرفا یک توصیه اخلاقی نیست، بلکه یک راهبرد کلان تمدنی برای مقابله با سیاستهای «تفرقه بینداز و حکومت کن» دشمنان است. در این چارچوب، اربعین به عنوان بزرگترین گردهمایی سالانه بشری، نه تنها حامل پیام عاشورا، بلکه بستری برای بازتولید هویت امت واحده و تقویت سرمایه اجتماعی جهان اسلام عمل میکند و زمینهساز شکلگیری یک نظام معنایی مشترک میان مسلمانان میشود.
بخش دوم: اهمیت استراتژیک پیوند در اربعین
راهپیمایی اربعین، صرفا یک مناسک مذهبی نیست؛ بلکه از نگاه راهبردی، یک ابزار قدرتمند قدرت نرم، همگرایی اجتماعی، و اتحاد فراملی برای جهان اسلام محسوب میشود. اهمیت این پیوند را میتوان در سه بُعد عمده بررسی کرد: وحدت مسلمانان و مقابله با تفرقه، نقش دیپلماسی عمومی، و کاهش شکافهای قومی و مذهبی.۱. وحدت مسلمانان به عنوان راهبرد مقابله با تفرقهافکنی دشمنان
قرآن کریم در آیه ۱۰۳ آل عمران میفرماید:«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا...؛ و همگی به ریسمان خدا [قرآن و اهل بیت علیهم السلام] چنگ زنید، و پراکنده و گروه گروه نشوید...»
این فرمان الهی، بنیان سیاست وحدت در اسلام است. رهبر معظم انقلاب با تأکید بر «پیوند بین عراقی و غیرعراقی، شیعه و سنی، عرب و فارس و ترک و کرد»، دقیقاً در مسیر تحقق این آیه حرکت میکنند.
دشمنان و سیاست "تفرقه بینداز و حکومت کن":
انگلیس استعمارگر در قرون ۱۹ و ۲۰، شکافهای مذهبی را در عراق، هند و آفریقا تقویت کرد تا کنترل را آسانتر کند. آمریکا و رژیم غاصب هصیونیستی در دوران معاصر، پروژههای رسانهای برای تصویرسازی منفی از شیعه و سنی اجرا کردند. گروههای تکفیری مثل داعش، با سوءاستفاده از این اختلافات، جنگهای نیابتی را شعلهور کردند.
راهپیمایی اربعین، با تصویر واقعی جامعه واحد اسلامی، این سیاست را خنثی میکند. وقتی جهان میبیند که شیعه و سنی در یک مسیر، یکدیگر را پذیرایی میکنند، روایتسازی دشمن باطل میشود.
۲. نقش اربعین در دیپلماسی عمومی و قدرت نرم جهان اسلام
در روابط بینالملل، قدرت نرم یعنی توانایی جذب و تأثیرگذاری بدون استفاده از زور. اربعین نمونهای کمنظیر از آن است:* بدون بودجههای کلان تبلیغاتی، میلیونها نفر برای یک آرمان مشترک گرد هم میآیند.
* رسانههای آزاد و حتی دشمنان، نمیتوانند از پوششدهی این عظمت صرفنظر کنند.
* تصویر همبستگی امت اسلامی، در حافظه جهانیان ثبت میشود و این سرمایه فرهنگی، به سرمایه سیاسی تبدیل میگردد.
به بیان دیگر، اربعین همان کاری را انجام میدهد که سالها همایشهای بینالمللی، اجلاسهای سیاسی و کارزارهای رسانهای نمیتوانند.
۳. ظرفیت اربعین برای کاهش شکافهای قومی و مذهبی
پیوند در اربعین، هم سطح احساسی دارد، هم سطح معرفتی:* در سطح احساسی، مردم با مهماننوازی و خدمت، مرزهای پیشداوریها را از بین میبرند.
* در سطح معرفتی، گفتگوهای کوتاه بین زائران، تصویری نو از طرف مقابل ایجاد میکند.
نمونهها:
* زائران پاکستانی که با وجود تبلیغات منفی رسانههای غربی، در عراق از سوی عربها به عنوان برادران ایمانی پذیرفته میشوند.
* اهلسنت بصره و موصل که موکبهای ویژه برای زائران برپا میکنند، و این اقدام عملاً کلیشههای اختلافبرانگیز را میشکند.
* زائران ترکمن و کرد که پذیراییشان با سنتهای غذایی محلی، نشان از غنای فرهنگی اسلامی دارد.
۴. تجربههای تاریخی مشابه در جهان اسلام و مسیحیت
برای شناخت اهمیت استراتژیک اربعین، میتوان آن را با رویدادهایی مشابه در تاریخ بشر مقایسه کرد:* مناسک حج: که از صدر اسلام تاکنون، محل اتصال مسلمانان جهان بوده است؛ اما اربعین، برخلاف حج که تحت مدیریت دولتی است، بیشتر خودجوش و مردمی است.
* جنبشهای زیارتی مسیحیان قرون وسطی: که گاه جنبههای سیاسی و اتحادآفرین پیدا میکرد، مثل زیارت سانتیاگو در اسپانیا؛ هرچند آن جنبشها بهشدت محلی و محدود بودند.
* راههای ابریشمی تاریخی: که علاوه بر تجارت، تبادل فرهنگی و دینی را هم ممکن میساختند. اربعین را میتوان «جاده ابریشم دلها» نامید که کالاهای آن نه ابریشم و ادویه، که محبت و معرفت است.
جمعبندی بخش دوم:
پیوند در اربعین، بخش جدانشدنی از معماری امت اسلامی است. این پیوند نه یک اتفاق تصادفی، بلکه یک ظرفیت هدفمند است که اگر تقویت شود، میتواند:* مسیر نفوذ دشمنان را سد کند.
* سرمایه اجتماعی جهان اسلام را چندبرابر نماید.
* پیام عاشورا را از مرز اعتقادی به عرصه جهانی برساند.
بخش سوم: چالشها و موانع موجود در مسیر تحقق پیوند مستحکم اربعین
با وجود آنکه راهپیمایی اربعین یک بستر بینظیر برای تقویت وحدت مسلمانان است، اما عوامل متعددی میتوانند این فرصت را تضعیف یا حتی تهدید کنند. این موانع را میتوان در چهار دسته اصلی بررسی کرد: جنگ روانی و رسانهای دشمن، مانعهای زبانی و فرهنگی، چالشهای سیاسی، و ضعف ساختارهای سازمانی و مدیریتی.۱. تفرقهافکنی رسانههای معاند و جریانهای تکفیری
الف) جنگ روایتها: رسانههای معاند سالهاست که تلاش میکنند تصویر اربعین را تحریف کنند:* تصویرسازی از آن به عنوان تجمع صرفاً «شیعی» با هدف حذف یا بیتوجهی به حضور اهلسنت و سایر ادیان.
* القای اینکه این تجمع سیاسی-مذهبی برای اهداف خاص یک کشور برگزار میشود.
* تمرکز بر مشکلات بهداشتی، امنیتی یا اقتصادی مسیر به جای عظمت معنوی و همبستگی ملتها.
ب) نفوذ گفتمان تکفیری: گروههایی نظیر داعش و جبهه النصره، ضمن مخالفت ایدئولوژیک با اصل زیارت قبور، از اربعین به عنوان بهانهای برای تهییج اختلافات فرقهای استفاده میکنند و گاه دست به عملیات خرابکارانه میزنند تا امنیت و تصویر مراسم را مخدوش کنند.
۲. مشکلات زبانی، فرهنگی و سوءتفاهمها
راهپیمایی اربعین گردهمایی انسانهایی از بیش از ۶۰ ملیت است. طبیعی است که:* فقدان زبان مشترک گاهی مانع تعامل عمیق میشود.
* برخی رفتارهای اجتماعی یا آیینی در یک فرهنگ قابل قبول اما در دیگری حساسیتزا است.
* ناآشنایی با آداب و رسوم یکدیگر میتواند باعث سوءبرداشت شود، حتی اگر نیتها خیر باشد.
به عنوان مثال:
- برخی زائران اروپایی یا آفریقایی ممکن است از آداب سنتی پذیرایی عراقیها بیخبر باشند، یا بالعکس.
- تفاوت در سبک عزاداری (سینهزنی، زنجیرزنی، نوحهخوانی) گاهی باعث تعجب یا حتی انتقاد متقابل میشود.
۳. تنشهای سیاسی بین کشورها و تأثیر آن بر اربعین
الف) محدودیتهای ویزا و سفر: برخی کشورها به دلیل اختلافات دیپلماتیک با عراق یا ایران، برای صدور ویزا سختگیری میکنند یا سفر اربعین را بیسر و صدا محدود میسازند.ب) نگاه شکاک برخی دولتها: حکومتهایی که از گسترش همبستگی اسلامی واهمه دارند، اربعین را یک تهدید ژئوپلیتیک میبینند و در داخل کشور خود، تبلیغات منفی علیه آن به راه میاندازند.
۴. کمبود ساختارها و سازماندهی بینالمللی در اربعین
با وجود عظمت مراسم اربعین حسینی، هنوز یک ساختار بینالمللی منسجم برای هماهنگی خدمات به زائران خارجی، ترجمه و اطلاعرسانی چندزبانه، ثبت و استفاده از تجربیات کشورها وجود ندارد. بیشتر کارها بهصورت خودجوش توسط موکبها یا انجمنهای مردمی انجام میشود که اگرچه بااخلاصاند، اما فاقد یک نقشه راه کلان هستند.۵. ضعف در بهرهبرداری رسانهای و محتوایی از اربعین حسینی
در دنیای امروز، هر رویداد بزرگ نیازمند روایتسازی حرفهای است. با این حال:* بخش کوچکی از عظمت اربعین به شکلی حرفهای و با استانداردهای رسانه بینالمللی به تصویر کشیده میشود.
* بسیاری از محتوای ویدیویی و تصویری تولیدشده، بومی و کوتاهعمر است و زبان بینالمللی آن محدود به عربی و فارسی است.
* مستندسازی ماجراهای انسانی، داستانهای برادری و لحظات ناب فرهنگی بسیار کمتر از ظرفیت واقعی انجام میشود.
جمعبندی بخش سوم:
اگرچه اربعین ظرفیتی بینظیر برای پیوند امت اسلامی است، اما تداوم و تقویت آن نیازمند مقابله با جنگ رسانهای، رفع مانعهای فرهنگی و زبانی، مدیریت هوشمند چالشهای سیاسی و ایجاد ساختارهای بینالمللی کارآمد است. غفلت از این موانع، میتواند این سرمایه الهی را تضعیف کند یا مسیر آن را تغییر دهد.
بخش چهارم: راهکارهای تحقق پیوند مستحکم در اربعین
تحقق توصیه مقام معظم رهبری مبنی بر تقویت «پیوند بین عراقی و غیرعراقی، شیعه و سنی، عرب و فارس، ترک و کرد» نیازمند برنامهریزی چندبعدی و شبکهسازی عملیاتی است. این راهکارها اگر بهصورت همزمان در حوزههای فرهنگی، رسانهای، مذهبی، اجتماعی، آموزشی و سیاسی اجرا شوند، میتوانند ظرفیت اربعین را به سکوی تحول همبستگی امت اسلامی تبدیل کنند.۱. راهکارهای فرهنگی
الف) ایجاد «موکبهای چندقومیتی»: به جای موکبهای صرفا بومی، ایستگاههایی ایجاد شود که میزبانان و خادمان آن از ملیتهای مختلف باشند.مثال: موکب مشترک عراق-پاکستان یا ایران-افغانستان برای انتقال فرهنگها و تجربههای زیارتی.
ب) برگزاری «شبهای فرهنگی»: برنامههای شبانه در حاشیه مسیر راهپیمایی با موسیقی سنتی حلال، شعرخوانی و قصهگویی به چند زبان، برای آشنایی بیشتر ملتها با یکدیگر.
ج) ثبت و ترویج «قصههای انسانی اربعین»: هر سال صدها داستان واقعی از دوستیها، کمکها و ایثار زائران شکل میگیرد؛ ثبت این داستانها و بازنشر آنها در کتابچهها، فیلمها و شبکههای اجتماعی به همبستگی کمک میکند.
۲. راهکارهای رسانهای
الف) ایجاد «اتاق خبر بینالمللی اربعین»: یک مرکز پوشش زنده چندزبانه که هم به رسانههای داخلی و هم به خبرگزاریها و شبکههای خارجی خوراک خبری، عکس و ویدئو میدهد.ب) شبکه داوطلبان رسانهای: آموزش و تجهیز زائران جوان برای تولید محتوای حرفهای با موبایل، تحویل مستقیم به رسانههای آزاد دنیا.
ج) روایتسازی هدفمند: خلق روایتهای مشترک «امت واحده» به جای روایتهای صرفاً آیینی، تا پیام اربعین در زبان و ادبیات جهانی قابل فهم باشد.
۳. راهکارهای مذهبی و معنوی
الف) برگزاری نشستهای بینمذهبی: ایجاد حلقههای گفتگو بین علما و طلاب، اساتید و دانشجویان مذاهب مختلف در نجف، کربلا و مسیرهای پیادهروی.ب) استفاده از فرصت نمازهای جماعات مشترک: ایجاد صفوف واحد برای نمازهای روزانه تا عملا تصویر وحدت به چشم بیاید.
ج) تبیین مشترک پیام عاشورا: تأکید بر ارزشهای فرامذهبی قیام امام حسین (علیه السلام)؛ عدالتخواهی، کرامت انسانی و مقاومت در برابر ظلم.
۴. راهکارهای اجتماعی و مردمی
الف) آموزش رفتار میانفرهنگی به موکبداران: آشنایی خادمان موکبها با عادات غذایی، آداب سلام و خداحافظی، و حساسیتهای فرهنگی سایر ملتها.ب) ایجاد «تیمهای امداد مشترک»: تیمهایی مرکب از داوطلبان چندملیتی برای کمک به زائران در شرایط اضطراری (گرمازدگی، گمشدن افراد، مشکلات پزشکی).
ج) تقویت خدمات ترجمه همزمان: استفاده از مترجمان داوطلب و اپلیکیشنهای ترجمه فوری برای تسهیل ارتباط زائران.
۵. راهکارهای آموزشی و پژوهشی
الف) تولید بستههای آموزشی چندزبانه پیش از اربعین: راهنماهای فرهنگی، دینی و رفاهی به زبانهای فارسی، عربی، اردو، ترکی، انگلیسی و فرانسوی.ب) ایجاد بانک اطلاعات اربعین: ثبت اطلاعات مربوط به آمار، تجربیات و الگوهای موفق برای استفاده در سالهای آینده.
ج) حمایت از پژوهشهای دانشگاهی: تخصیص گرنتهای تحقیقاتی برای پایاننامهها و مقالاتی که به ظرفیتهای اربعین در وحدت امت اسلامی میپردازند.
۶. راهکارهای سیاسی و بینالمللی
الف) ایجاد کمیته مشترک عراق-ایران و سایر کشورهای مسلمان: برای هماهنگی موضوعات ویزا، امنیت و حمل و نقل.ب) استفاده از ظرفیت دیپلماسی عمومی: دعوت از نخبگان، روزنامهنگاران و فعالان حقوق بشر برای حضور و مشاهده مستقیم اربعین.
ج) پیگیری ثبت جهانی اربعین در یونسکو: به عنوان میراث فرهنگی ناملموس، تا مشروعیت بینالمللی بیشتری کسب کند.
جمعبندی بخش چهارم:
اجرای این راهکارها یک مهندسی همبستگی را رقم میزند؛ پیوندی که رهبر معظم انقلاب آن را «آیت رحمت پروردگار» خواندند، با اقدامات هماهنگ و چندلایه از سطح شور مردمی به سطح یک سرمایه راهبردی ارتقا مییابد. این نه تنها به تحکیم انسجام جهان اسلام کمک میکند، بلکه تصویری جدید و تأثیرگذار از امت اسلامی در افکار عمومی جهان خواهد ساخت.
بخش پنجم: پیامدهای اجرای دیدگاه رهبر انقلاب در پیوند اربعین
توصیه مقام معظم رهبری درباره تقویت پیوند میان مسلمانان و اقوام مختلف در اربعین، اگر بهصورت عملی و ساختاری پیاده شود، آثار و پیامدهای چندگانهای خواهد داشت که باید آنها را در سه سطح اجتماعی-فرهنگی، سیاسی-امنیتی، و تمدنی-جهانی بررسی کرد.۱. پیامدهای اجتماعی و فرهنگی
الف) شکلگیری شبکههای دوستی پایدار: ارتباط میان زائران از کشورها و مذاهب مختلف، حتی پس از پایان اربعین ادامه مییابد. این شبکهها بعدها میتوانند:* به گروههای همیار در بحرانهای انسانی تبدیل شوند،
* بستر مبادلات فرهنگی و اقتصادی شوند،
* و در مواقع لزوم، پیام وحدت امت را در فضای مجازی و واقعی گسترش دهند.
ب) احیای هویت امت واحده اسلامی: زائران تجربه میکنند که «مسلمان بودن» یک هویت فراتر از ملیت و زبان است. این تجربه عاطفی و عینی، باعث بازتعریف خود در چارچوب امت واحده و کاهش گرایشهای قومگرایانه میشود.
ج) افزایش تابآوری فرهنگی: وقتی مسلمانان از نزدیک با فرهنگها، زبانها و آداب مختلف آشنا شوند، در برابر نفوذ فرهنگی غربی و محتوای تفرقهافکن کمتر آسیبپذیر خواهند بود.
۲. پیامدهای سیاسی و امنیتی
الف) تضعیف پروژههای تفرقهافکنانه: وقتی تصاویر و روایتهای پیوند شیعه و سنی، عرب و فارس، ترک و کرد بهطور گسترده منتشر شود، پروژه «دشمنسازی داخلی» در کشورهای اسلامی با چالش مواجه میشود.ب) ارتقای دیپلماسی عمومی جهان اسلام: اربعین میتواند به یک برند مثبت بینالمللی تبدیل شود، مشابه آنچه حج برای عربستان ایجاد کرده است، اما با این تفاوت که اربعین مردمی و خودجوش است.
ج) افزایش امنیت جمعی در منطقه: وقتی همگرایی ملتها افزایش یابد، زمینه برای جنگهای نیابتی و تنشهای فرقهای کمتر میشود و حتی دولتها به سمت همکاریهای امنیتی و تبادل اطلاعات سوق داده میشوند.
۳. پیامدهای تمدنی و جهانی
الف) ارائه یک الگوی جایگزین برای روابط ملتها: در جهانی که روابط بینالملل اغلب بر اساس منافع مادی تعریف میشود، اربعین الگویی را معرفی میکند که بر پایه ایثار، محبت و همدلی شکل گرفته است.ب) تقویت دیپلماسی فرهنگی جهان اسلام: کشورهایی که در اربعین مشارکت فعال دارند، میتوانند از این ظرفیت برای معرفی میراث فرهنگی و مذهبی خود استفاده کنند و با سایر ملتها پیوند بخورند.
ج) تأثیرگذاری بر افکار عمومی جهانی: روایتهای انسانی و تصاویر پرشور اربعین، قادرند کلیشه منفی از مسلمانان را که توسط رسانههای غربی ساخته شده، تخریب کرده و تصویر یک جامعه پرمحبت و متحد را جایگزین کنند.
۴. پیامدهای اقتصادی در بستر فرهنگی
* افزایش گردشگری مذهبی و فرهنگی در عراق و کشورهای مسیر.* تقویت اقتصاد محلی از طریق میزبانی و خدماترسانی.
* شکلگیری صنایع جانبی شامل حمل و نقل، تولید محتوا، صنایع دستی و محصولات فرهنگی.
جمعبندی بخش پنجم:
اجرای عملی دیدگاه رهبری درباره پیوند اربعین، در واقع یک سرمایهگذاری راهبردی چندبعدی برای جهان اسلام است. این حرکت میتواند:* پایههای همبستگی اجتماعی را تقویت کند،
* ابزارهای قدرت نرم امت اسلامی را گسترش دهد،
* و آینده روابط کشورهای مسلمان را از رقابت و بیاعتمادی، به همکاری و همگرایی سوق دهد.
جمعبندی و نتیجهگیری نهایی:
راهپیمایی اربعین، امروز صرفا یک آیین زیارتی نیست؛ بلکه یک پدیده تمدنی، اجتماعی و سیاسی است که میتواند آینده روابط دروناسلامی و حتی بخشی از معادلات جهانی را تغییر دهد. توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) مبنی بر تقویت پیوند «عراقی و غیرعراقی، شیعه و سنی، عرب و فارس، ترک و کرد» در بطن این رویداد، یک راهبرد کلان برای مصونسازی امت اسلامی در برابر سیاستهای تفرقهافکنانه و مهندسی یک بلوک فرهنگی-سیاسی نوین است.
در این مقاله تحلیلی با بررسی چندلایه، به این نتیجه رسیدیم که پیوند اربعین در چهار سطح کارکرد دارد:
* هویتی: بازتعریف خود مسلمانان در قالب امت واحده، فراتر از مرزهای سیاسی و زبانی.
* فرهنگی-اجتماعی: ایجاد شبکههای گسترده انسانی بر پایه محبت، ایثار و مهماننوازی.
* سیاسی-امنیتی: کاهش زمینههای درگیریهای فرقهای و تضعیف پروژههای جنگ نیابتی.
* تمدنی-جهانی: ارائه الگویی متفاوت برای روابط بین ملتها که بر پیوند قلبها و ارزشهای مشترک استوار است.
نکته کلیدی:
اگر این پیوند با برنامهریزی دقیق و ساختارهای پشتیبان در حوزههای رسانه، آموزش، خدمات و دیپلماسی عمومی همراه شود، اربعین حسینی از یک رویداد سالانه مذهبی به یک سرمایه راهبردی دائمی تبدیل خواهد شد؛ سرمایهای که میتواند سبک همزیستی و همکاری در جهان اسلام را متحول کند.از منظر رسانهای:
اربعین با این حجم عظیم از مشارکت، یک گنجینه محتوایی بیپایان برای روایتسازی مثبت است. هر تصویر، هر داستان انسانی و هر صحنه از همکاری زائران، یک «کلیدواژه زنده» برای بازنمایی امت اسلامی در جهان است. غفلت از بهرهگیری هوشمندانه از این سرمایه، به معنای رها کردن میدان روایت به دست رسانههای معاند است.سخن پایانی:
اربعین، زمانی پیام کامل خود را به جهان خواهد رساند که مسلمانان آگاهانه و فعالانه در مهندسی پیوند آن نقشآفرینی کنند. این پیوند، همان «آیت رحمت پروردگار» است که مقام معظم رهبری توصیف کردند؛ رحمتی که نه فقط قلوب مسلمانان، که وجدانهای بیدار جهان را به هم نزدیک میکند.اگر امروز از این فرصت استفاده نشود، فردا شاید دهها کنفرانس دیپلماتیک هم نتواند فاصلههای امروز ما را کم کند. اما اگر استفاده شود، اربعین به جادهای تبدیل خواهد شد که از کربلا آغاز میشود و تا همه قلوب مؤمنان در سراسر کره زمین امتداد مییابد؛ جادهای که به حق میتوان آن را «جاده ابریشم دلها» برای پیوند امت اسلامی نامید.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
_656882.jpg "برای نیت روزه چه بگوییم")
.jpg "شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن")
