میرزا محمدعلی ارتقایی مشهور به ادیب العلمای تبریزی فرزند میرزا محسن ادیب العلماء بود.
تحصیلات میرزا محمدعلی ارتقایی
او بعد از یادگیری مقدّمات از پدرش، نزد اساتیدی چون سید محمدحسن الهی طباطبایی، محمد الهامی (معروف به سلمانی)، میرزا عمران علیزاده و آیت الله میرزا محسن کوچهباغی تبریزی تحصیل کرد.
ارتقایی علاوه بر علوم دینی، در کاشی کاری و هنر خطاطی کوفی، ریحان، ثلث، محقق، اجازه، یاقوتی، رقعه، نسخ، تذهیب و نیز خط فارسی خط نستعلیق، شکسته، و سایر خطهای تحریری مهارت داشت.
کاشیکاری
کاشیکاری به معنی پر کردن یک صفحه با مجموعهای از اشکال هندسی است، به نحوی که این اشکال نه برهم برآیند و نه شکافی بینشان ایجاد شود. کاشیکاری میتواند تنها بخشی از سطح یک صفحه، یا دیگر سطوح هندسی را در بر بگیرد. تعمیم کاشیکاری به ابعاد بالاتر نیز ممکن است.
کاشیکاری ایرانی از نمونههای برجسته این هنر است. در غرب، کاشیکاری پیوسته در کارهای هنری موریس اشر نمود مییافت و در تمام طول تاریخ هنر، چه در آثار معماری شده و چه در هنر نوگرا به چشم میخورد.
خط کوفی
خط کوفی، همان خط آرامی به زبان فارسی و عربی است. خط کوفی نام خطی از خطوط اسلامی است که منسوب به شهر کوفه است و گفته میشود که در آن جا شکل گرفته و توسعه یافته است.
پس از سدهٔ سوم هجری با فراگیر شدن خط نسخ و دیگر دبیرههای نوآوری شده، رفتهرفته کاربرد خط کوفی کمتر شد، تا این که پس از سده پنجم هجری کمابیش کنار گذاشته شد و بیشتر کاربرد تزیینی و محدود یافت.
یکی از کهنترین خطوط اسلامی خط کوفی است که نمونههای قدیمی آن را میتوان بر صفحات کتاب قرآن، سکههای خلفای اسلامی و همچنین کتیبههای قدیمیترین مساجد مشاهده کرد. تا سدهٔ ۴ هجری برای نوشتن از خط کوفی استفاده میشد.
خط ریحان
خط ریحان یا باریک محقق نام سبکی از خوشنویسی به خط عربی است. خط ریحان مشتق از خط مُحَقَّق و خطی است ظریف و کوچکاندام و تمام ویژگیهای خط محقق را دارد ولی ظریفتر است و به همین جهت آن را به گل و برگ و ریحان تشبیه کردهاند.
این خط برای سهولت در نگارش ابداع شدهاست و خواستهاند سبک و روش محقق را در خلاصهنویسی به کار برده باشند. خطی کشیده و منظم است که در قرآن بیشتر به کار رفته است.
خط ثلث
خط ثُلث یکی از شیوههای بسیار مهم در خوشنویسی اسلامی و یکی از خطوط ششگانه است و ابداع آن را به خوشنویس إبراهیم الشجری و ابوعلی بن مقله بیضاوی شیرازی (معروف به ابن مقله) که در قرن سوم هجری میزیست نسبت میدهند.
خط ثلث با ساختاری ایستا و موقر، بیشتر در تزئین کتابها و کتیبهها بهکار رفتهاست. تکامل تدریجی ثلث به عنوان خطی تزئینی توسط ابن مقله، ابنبواب و یاقوت مستعصمی شکل گرفت. ابنبواب زیبایی و ظرافت را با خط ثلث همراه کرد. خط ثلث در ایران برای نوشتن عنوان سورههای قرآن کریم، پشت جلدنویسی، سرلوحهها، و بخصوص در کتیبهها و کاشیکاریها بهکار رفتهاست و هنوز نیز رایج است.
خط محقق
خط مُحَقَّق از شیوههای مهم خوشنویسی اسلامی است. پدر همه خطوط ششگانه خط محقق است که به دلیل شکوه و عظمت، اندام درشت، فاصلههای منظم، یکدست و ساده بودن به این نام شناخته شده است. در این خط هر حرف شکل ثابت و معیّنی دارد و با مابقی حروف اشتباه نمیشود.
همچنین واژهها متداخل نوشته نمیشود. بدین جهت خطی است واضح و روشن. خط ریحان با فاصله یک سده بعد و شبیه خط مُحقَّق به وجود آمد به نحوی که آن را «باریکِ مُحقَّق» نام نهادند.
کارهای ماندگار ارتقایی
تحریر نستعلیق کتاب حدیقه المحسنین، نوشته عبدالمناف چستدوزانی که در سال ۱۳۸۰ قمری در مطبعه مصباحی به چاپ رسیده است.
تحریر کتاب در مکتب علی (شرح موضوعی ۳۷ جمله از نهجالبلاغه)، نوشته میرزا عمران علیزاده، چاپ ۱۳۹۶ هجری در چاپخانه حکمت تبریز.
تحریر نستعلیق و ثلث کتاب شفیع المذنبین، نوشته میرزا محسن کوچهباغی در ۹۳۵ صفحه که به وسیلهٔ مؤسسه گراور میرزا عبدالوهاب شعاری گراور و طبع شد.
همچنین از تحریرات خط نسخ، مصحف قران در دست فرزندان او به باقی مانده که به جهت ضعف و بیماری ناقص رها شد.
وفات ارتقایی
میرزا محمدعلی ارتقایی در روز شنبه اول محرم ۱۴۲۳ برابر با ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ فوت و در گورستان وادی رحمت تبریز، قطعه صدیقین دفن شد.
منابع:
کتابها
علامه تهرانی، محمد حسین. روح مجرد (شرح زندگی و حالات سید هاشم حداد). ج. ۱ جلد. تهران: حکمت.
علامه تهرانی، محمد حسین. نور ملکوت قرآن. ج. ۴ جلد. تهران: حکمت.
علامه تهرانی، محمد حسین (۱۳۶۱). مهر تابان (بمناسبت اولین بزرگداشت استاد علامه سید محمدحسین طباطبایی). ج. ۱ جلد. قم: باقرالعلوم.
الوان ساز خوئی، محمد. عرشیان خاک نشین. ج. ۱ جلد.
گلی زواره، غلامرضا (۱۳۷۵). جرعههای جانبخش. ج. ۱ جلد. قم: انتشارات حضور. ص. ۴۳۱. شابک ۹۶۴-۹۰۴۳۴-۰-۳.
کوچهباغی، محسن (۱۳۷۷). شفیع المذنبین. ج. ۱ جلد. تبریز: شعاری. ص. ۹۳۵.
الچستدوزانی، عبدالمناف (۱۳۸۰). حدیقه المحسنین. ج. ۱ جلد. تبریز: مصباحی.
علیزاده، عمران (۱۳۹۶). در مکتب علی (ع). ج. ۱ جلد. تبریز: حکمت.
دانشنامهها
کاغذچی، تقی (۱۳۶۳). دائرةالمعارف تلاش. ج. ۱ جلد. تبریز: تلاش.
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است
.jpg)
.jpg)
.jpg)
