شیخ محمد بنددوز تبریزی(بندگیر) از خوشنویسان سده هشتم هجری که از هنرمند معروف آذربایجان بوده است.
او در سال ۷۸۸ هجری به خدمت امیر تیمور گورکانی رسید و نامهای را که تیمور به پادشاه مصر میفرستاد، به آب طلا نوشت.
این مکتوب بهعرض سه و طول هفتاد گز (70 گز معادل 72.8000001165متر) بودهاست.
وی خواهرزاده عبدالله صیرفی فرزند محمود تبریزی از خوشنویسان صاحبنام قرن هشنم هجری بوده که دستکم تا ۷۴۷ ه.ق میزیستهاست. برخی سال درگذشت او را ۷۴۲ ه.ق و محل دفن او را مقبره ٔ چرنداب تبریز نوشتهاند.
صیرفی در خطوط ششگانه شاگرد یاقوت مستعصمی بوده و از جمله استادان سبعه یا هفتگانه بهحساب میآید. همچنین او را از شاگردان سید حیدر گُندهنویس دانستهاند.
محمد بنددوز تبریزی نیز مانند صیرفی به خطوط ششگانه مسلط بود. اقلام سته یا خطوط ششگانه که اصول خطوط متداول اسلامی می باشد عبارتند از : محقق ، ریحان ، ثلث ، نسخ ، توقیع ، رقاع.
وجه تمایز این شش خط ، اختلاف در شکل حروف و کلمات و نسبت سطح و دور نسبت به یکدیگر میباشد.
همچنین این خطوط در جزئیات قواعد اصلی خوشنویسی که به اصول دوازدهگانه خوشنویسی معروفند دارای تفاوتهایی میباشند.
پایه گذاری این خطوط را به ابن مقله نسبت می دهند. این خطوط ششگانه توسط ابن بواب کمال و گسترش یافت و به دست یاقوت مستعصمی به حد کمال و زیبایی رسید.
شاگردان محمد بنددوز تبریزی
معینالدین تبریزی(حاجی محمد معینالدین تبریزی از خوشنویسان سدهٔ هشتم هجری است.) و شمسالدین قطابی (شمس صوفی مولانا (درگذشت:۸۱۲ ه.ق/۱۴۰۹میلادی) از خوشنویسان صاحبنام قرن نهم هجری است) از جملهٔ شاگردان وی بودهاند.
کتیبههای بعضی از عمارتهای تبریز را به خط محمد بنددوز تبریزی دانستهاند.
کتیبه به تخته سنگ، کاشیکاری یا سطح دیگری گفته میشود که معمولاً واقعهای تاریخی بر روی آن کندهکاری یا نوشته شده باشد.
معمولاً کتیبه به نوشتهای اطلاق میشود که بر روی سنگ، در حاشیه سر در ساختمانها؛ یا گوشههای پارچههای خاص نظیر پرده، سفره، بیرق و یا بر صفحههای کتاب نگارش مییابد.
در جهان اسلام کتیبهنگاری در بناهای یادبود، مقبرهها، مساجد، مدارس علمیه، بقعهها، عمارات باشکوه، ستونها، و جاهای مناسب دیگر بهکار میرفتهاست و به این ترتیب در این مکانها آثار ارزشمندی از هنر خوشنویسی و کتیبهنگاری به اشکال عمودی یا افقی خلق شده و به یادگار ماندهاست.
تجزیه و تحلیل این آثار از منظرهای گوناگونِ هنری و موضوعی میتواند دریچههایی فراسوی تاریخ، تمدن، و فرهنگ اسلامی بر دیدگان پژوهندگان معاصر بگشاید.
انواع مختلف خطوط شامل کوفی، نسخ، ثلث، طغرا، ریحان، محقق، نستعلیق، و جز آن در کتیبهنگاریهای اسلامی از صدر اسلام تاکنون مورد استفاده قرار گرفتهاند.
از میان خطوط یاد شده، خط ثلث به سبب دور و تموج آن و نیز به جهت حرکات نرم قلم، درشتی و برجستگی حروف، و قابلیت تزیین و ایجاد نقش و نگار در کتیبهنویسی بیشتر مورد استفاده قرار گرفتهاست. مضمون کتیبهها در بناهای ایران شامل آیات قرآن، احادیث، شعر، ماده تاریخ، تاریخ بناها یا نام بنیانگذارانشان، و مواردی جز آن است.
در هنر کتابآرایی، کتیبه شکل مستطیلگونهای است که گاهی در دو سوی آن نیمدایرهها و ربع دوایر کوچک کشیده باشند. مذهّبان کتیبه را بر سر سورههای قرآن و سرفصلهای کتابها، و جلدسازان در چهار طرف حواشی جلد نزدیک به لبهها رسم کرده و میکنند.
اینگونه کتیبهها گاهی مستطیلی مذهب و مرصع است و گاهی مستطیلی که دو سوی آن یا اطراف همه اضلاع آن بهصورت مدور و نیمدایره طراحی شدهاند. نوع اخیر را «کتیبه قلمدانی» میگویند. کتیبههای بسیار ظریف و باریک مذهب مرصع آغاز سرفصلها را «کتیبه بازوبندی» مینامند.
منابع
فضائلی، حبیب الله، اطلس خط، چاپ دوم ۱۳۶۲ اصفهان، انتشارات مشعل اصفهان، ص ۳۲۲
غلامرضا مایل هروی، ص ۱۳۴
حمیدرضا قلیچخانی، ص ۱۸۹
Blair, Sheila. Islamic Inscriptions. Edinburgh: University Press, ۱۹۹۸
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg "اشتباهات رایج در استفاده از هواپز")
.jpg "جدول تعهدات بیمه تکمیلی دی ۱۴۰۴: پوششها و جزئیات کامل را ببینید")
.jpg "بالاخره اسفناج را خام بخوریم یا پخته؟")
