حسین بن علی تونی معروف به حسین تونی زاده قرن نهم تون است. شهر تاریخی تون، از شهرهای بزرگ سرزمین خراسان محسوب میشده که دارای پنج دروازه بوده و به عنوان یکی از بزرگترین شهرهای حکومتی نقش مهمی در اقتصاد منطقه داشتهاست.
شهر تاریخی تون در جنوب غربی شهر فردوس امروزی قرار گرفتهاست.این شهر در متون قدیمی اغلب به نام بلده طیبه تون و در مکاتبات دوره صفویه، به نام دارالمؤمنین تون نامیده شدهاست.
حسین بن علی تونی کاتبان نیم اول قرن نهم است و از اینرو که هنوز خط نستعلیق در آن زمان رونق و رواج نگرفته بوده ذکر آن لازم نمود که در تذکرهها از وی نامی نرفته است.
مجموعهای از دیوان کمال خجندی و امیرخسرو دهلوی و بساطی و عصمت بخارایی و ناصر بخارایی، نزد نگارنده است، بهخط وی، که بهقلم کتابت خفی و بهروش و شیوۀ اظهر نوشته است و رقم دارد: «تم الدیوان الکمال بعون الملک المتعال علی ید اضعف عبادالله تعالی و حسن توفیقه، حسین بن علی التونی اصلحالله شأنه فی اواخر جمادیالاولی سنه احدی عشرین و ثمانمائه [۸۲۱]هجریه نبویّه، بمشهد مقدس رضویه علیهالسلام و التحیه و الاکرام.»
و به این قرار معلوم است که از قدیمیترین نستعلیقنویسان و معاصر میرعلی تبریزی و میرزاجعفر بایسنغری و اظهر بوده است و اگر از حیث استواری بهخط جعفر و اظهر برتری ندارد، از حیث تقدّم بر آن دو فضلی دارد.
آثار حسین بن علی تونی
از خطوط او میتوان به این آثار اشاره کرد:
یک نسخه از دیوان غزلیات کمال خجندی با رقم «تم الدیوان الکمال بعون الملک المتعال حسین بن علی تونی»
یک نسخه از دیوان امیرخسرو دهلوی
یک نسخه از دیوان بساطی سمرقندی
یک نسخه از دیوان عصمت بخاری
خط نستعلیق
بیشتر پژوهشگران بر این باورند که چون این خط از آمیزش یا استخراج دو خط از خطوط پیشین به نام «نسخ» و «تعلیق» شکل گرفته است.
خطّ نستعلیق را دومین خط ویژهء ایرانیان می دانند که پس از خطّ تعلیق در میان ایرانیان رایج و رسمی شد. آغاز رسمی این خط را پایان سدهء هشتم و آغاز سدهء نهم هجری یعنی در عهد حکومت تیموریان بر ایران می دانند.
در سده های آغازین شکوفایی خطّ نستعلیق ، دو سبک کاملاً متفاوت در نقاط گوناگون ایران پدیدار گشت، یکی شیوهء میرزا جعفر تبریزی ( سده نهم ) و اظهر تبریزی بود که بعدها سلطان علی مشهدی آن را رونق داد و در خراسان و اطراف آن متداول شد که به شیوهء شرقی یا خراسانی مشهور گشت.
در این شیوه اندازهء کلمات و حروف معتدل است. این سبک سده هاست تکامل یافته و همان سبکی است که ما ایرانیان از آن بهره می بریم.
دیگری شیوهء غربی است که مبدع آن عبدالرّحمن خوارزمی ( اواخر سدهء نهم ) خوشنویس دربار یعقوب آققویونلو ( حکومت 894 – 884 ق ) می دانند و پس از او فرزندان وی به نام های عبدالرّحیم ، عبدالکریم و پیروان او رواج دادند . این شیوه بیشتر در غرب و جنوب ایران رایج بود.
رحیم سلوتی در پژوهشنامه خطّ نستعلیق آورده است خطّ نستعلیق در قرن چهارم به عنوان اوّلین قلم خاصّ ایرانیان در منطقهء فارس رواج داشته، ولی نمی توان مشخّص نمود که چه کسی آن را به وجود آورده است و حکمی در این رابطه داد ».
بنابراین نمی توان ابداع و اختراع یک خط را به یک شخص و مربوط به یک دوره دانست. چون هیچ خطّی یک باره به وجود نیامده و در این مورد هم همین طور است ، نمیتوان قبول کرد که خطّ نستعلیق از نیمهء دوم قرن هشتم یک باره و به دست یک نفر به وجود آمده، با اینکه سلطانعلی مشهدی و استادان دیگر خوشنویس ، میرعلی تبریزی را واضع الاصل معرّفی کرده اند، ولی همان طور که در بالا اشاره گردید این امر از لحاظ منطقی و عقلانی نمی توان باور داشت که به دست یک نفر و یک باره یک خطّی به وجود آمده باشد، بلکه هر خطّی به خصوص خطّ نستعلیق در اثر قرن ها تلاش و ممارست ونشیب و فرازهای گوناگون تاریخی و رنج صدها هنرمند و خوشنویس ، مرحله به مرحله به تکامل رسیده است ».
قلیچ خانی هم با بیانی دیگر به این نکته صحّه گذاشته است :« پیدایش و تکامل این خط با پایتخت شدن هرات همزمان گشت و حمایت هنردوستانی چون بایسنغرمیرزا و امیرعلی شیرنوایی در بالندگی هرچه بیشتر خطّ نستعلیق تأثیر بسزایی داشت.
منابع
دکتر حمیدرضا قلیچ خانی
نفیسی ، ج 5 ، ص 3703
رحیم سلوتی پژوهشنامه خطّ نستعلیق تهران : گنجینه فرهنگ ، 1382
بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان، تهران ۱۳۶۳
فضایلی، حبیبالله، اطلس خط،انتشارات مشعل اصفهان ۱۳۶۲
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg "بالاخره اسفناج را خام بخوریم یا پخته؟")
