میکروپلاستیک چیست؟
میکروپلاستیکها ذرات پلاستیکی با اندازهٔ کمتر از ۵ میلیمتر هستند. این ذرات عمدتاً بر اثر تجزیهٔ پلاستیکهای بزرگتر یا بهعنوان مواد اولیه در برخی از محصولات صنعتی و مصرفی به وجود میآیند. به دلیل اندازهٔ بسیار کوچک، میکروپلاستیکها به آسانی در آب، خاک و هوا پخش شده و به بدن موجودات زنده راه مییابند.پژوهشها نشان میدهند که این ذرات در آبهای سطحی، اعماق اقیانوسها، خاکهای کشاورزی و حتی در بدن انسان یافت شدهاند. از آنجا که پلاستیکها در طبیعت تجزیهناپذیر هستند، میکروپلاستیکها میتوانند برای مدتها در محیط باقی بمانند و اثرات زیانبار متعددی بر جای بگذارند.
انواع میکروپلاستیکها
میکروپلاستیکها عمدتاً به دو دستهٔ اصلی تقسیم میشوند: میکروپلاستیکهای اولیه و میکروپلاستیکهای ثانویه .هر یک از این دستهها ویژگیهای خاص خود را دارند و از منابع متفاوتی وارد محیط زیست میشوند.
میکروپلاستیکهای اولیه
این ذرات از همان ابتدا به صورت عمدی یا غیرعمدی در ابعاد میکروسکوپی تولید و وارد محیط زیست میشوند. مهمترین منابع آنها عبارتند از:
- ریزمُهرهها :(Microbeads) ذرات پلاستیکی ریزی که در محصولات آرایشی-بهداشتی مانند اسکرابها، خمیردندان و شویندهها به کار میروند.
- الیاف مصنوعی: رهاسازی الیاف ریزی که از شستوشوی لباسهای ساخته شده از پلیاستر، نایلون و سایر الیاف مصنوعی ناشی میشود.
- دانههای پلاستیکی :(Nurdles) پلتهای کوچکی که به عنوان مادهٔ اولیه در تولید محصولات پلاستیکی مختلف مورد استفاده قرار میگیرند.
میکروپلاستیکهای ثانویه
این دسته بر اثر تجزیه و شکسته شدن پلاستیکهای بزرگتر در طبیعت به وجود میآیند. از منابع شایع آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بطریها و کیسههای پلاستیکی که در معرض نور خورشید، باد و امواج به تدریج خرد و تجزیه میشوند.
- سایش لاستیک خودروها در اثر اصطکاک با سطح جاده که ذرات ریزی را آزاد میکند.
- تورها و ابزارهای ماهیگری رها شده در دریا و دیگر زبالههای پلاستیکی که به مرور زمان دچار فرسایش میشوند.
مسیرهای ورود میکروپلاستیکها به محیط زیست
میکروپلاستیکها از مسیرهای متنوعی وارد زیستبومهای طبیعی میشوند و به دلیل اندازهٔ میکروسکوپی، کنترل و مهار آنها بسیار دشوار است. در ادامه، مهمترین مسیرهای انتشار این ذرات را بررسی میکنیم.
آبهای سطحی و اقیانوسها
منابع آبی، یکی از اصلیترین مسیرهای ورود میکروپلاستیکها محسوب میشوند. فاضلابهای شهری، روان آبهای کشاورزی و صنعتی، و جریان رودخانهها، حجم عظیمی از این ذرات را به دریاها و اقیانوسها حمل میکنند.
- فاضلابهای شهری و صنعتی: پساب خروجی از تصفیهخانهها که حاوی ذرات ناشی از شستوشوی لباسهای مصنوعی و محصولات آرایشی-بهداشتی است.
- زبالههای پلاستیکی رهاشده: پلاستیکهای بزرگ که در محیط رها شده و به مرور زمان در اثر عوامل محیطی به ذرات ریزتر تبدیل میشوند.
- فعالیتهای صنعتی: تخلیهٔ مستقیم پسماندها و پسابهای حاوی پلاستیک از برخی کارخانهها به منابع آبی.
-
خاک و زمینهای کشاورزی
- آبیاری با فاضلاب تصفیهشده: استفاده از آبهای بازیافتی که هنوز حاوی مقادیر قابل توجهی میکروپلاستیک هستند.
- کاربرد کودهای آلی و کمپوست: برخی از این کودها که از مواد زائد شهری تهیه میشوند، ممکن است حاوی ذرات پلاستیکی باشند.
- تجزیه پلاستیکهای کشاورزی: پلاستیکهای مورد استفاده در پوشش گلخانهها، مالچ و ظروف یکبار مصرف که در مزارع رها شدهاند.
هوا و جو زمین
میکروپلاستیکها قابلیت انتقال از طریق هوا را نیز دارند و میتوانند مسافتهای طولانی را طی کنند.
- منابع شهری و صنعتی: سایش لاستیک خودروها، گردوغبار ناشی از ساختوساز و سوزاندن پسماندهای پلاستیکی.
- انتقال توسط باد: ذرات سبک وزن میتوانند از سطح زمین یا آب جدا شده و توسط جریانهای هوایی به مناطق دور دست منتقل شوند.
زنجیره غذایی و انتقال بیولوژیک
این مسیر، مستقیمترین راه برای تأثیر میکروپلاستیکها بر سلامت انسان و اکوسیستم است.
- بلعیده شدن توسط آبزیان: موجودات دریایی مانند ماهیها و صدفها این ذرات را با غذا اشتباه میگیرند.
- انتقال در زنجیره غذایی: با خورده شدن موجودات آلوده توسط شکارچیان بزرگتر، این ذرات در زنجیره غذایی تجمع مییابند.
- ورود به بدن انسان: مصرف غذاهای دریایی، آب آشامیدنی و حتی هوای آلوده، راههای نهایی ورود میکروپلاستیکها به بدن انسان هستند.
نتیجهگیری
با توجه به تنوع و پیچیدگی مسیرهای ورود میکروپلاستیکها به محیط زیست، انجام اقدامات پیشگیرانه، نظارتی و فناورانه در سطح ملی و بینالمللی برای کاهش این آلودگی امری ضروری و اجتنابناپذیر است.
میکروپلاستیکها و سلامت انسان: از ورود تا تأثیر
میکروپلاستیکها که اکنون به طور گسترده در محیط زیست پراکنده شدهاند، به روشهای مختلفی وارد بدن انسان میشوند. این ذرات نه تنها برای اکوسیستمها خطرناک هستند، بلکه میتوانند تهدیدی جدی برای سلامت انسان محسوب شوند.
راههای ورود به بدن
میکروپلاستیکها از سه مسیر اصلی میتوانند وارد بدن شوند:مصرف مواد غذایی و آب آلوده: تحقیقات نشان میدهد که این ذرات در آب آشامیدنی (شامل آب لوله کشی و آب بطری)، نمک خوراکی، محصولات دریایی (مانند ماهی و میگو) و حتی در برخی میوهها و سبزیجات وجود دارند.
استنشاق: ذرات معلق میکروپلاستیک در هوا، به ویژه در مناطق شهری و صنعتی، میتوانند مستقیماً از طریق سیستم تنفسی وارد ریهها شوند.
تماس پوستی: اگرچه سد پوستی تا حدی مانع نفوذ میشود، اما استفاده از محصولات آرایشی-بهداشتی حاوی میکروپلاستیک، راهی بالقوه برای ورود این ذرات به بدن است.
سرنوشت میکروپلاستیکها در بدن
پس از ورود، این ذرات مسیرهای پیچیدهای را در بدن آغاز میکنند. ذرات بزرگتر معمولاً از دستگاه گوارش دفع میشوند، اما ذرات ریزتر میتوانند در دیواره روده باقی بمانند و باعث ایجاد واکنشهای التهابی موضعی شوند. نگرانی اصلی مربوط به نانوپلاستیکها (ذرات فوق العاده ریز) است که به نظر میرسد توانایی نفوذ به جریان خون و انتقال به سایر بافتها و اندامها را دارند.
اثرات بالقوه بر سلامت
تأثیرات بر سلامت مغز و سیستم عصبی
نفوذ به مغز و اثرات عصبی: یافتههای جدید نشان میدهد میکروپلاستیکها حتی قادر به عبور از سد خونی-مغزی و نفوذ به بافت مغز هستند. این نفوذ میتواند موجب التهاب عصبی، اختلال در عملکرد انتقالدهندههای عصبی و کاهش تواناییهای شناختی شود. مطالعات، ارتباط احتمالی بین تجمع این ذرات در مغز و بروز بیماریهای عصبی مزمن مانند آلزایمر و پارکینسون را نشان میدهند.تخریب سلولهای عصبی: میکروپلاستیکها میتوانند باعث مرگ نورونها و آسیب به ساختار مغز شوند. این تخریب عصبی با اختلال در انتقال پیامهای عصبی، میتواند به کاهش حافظه، تمرکز و تواناییهای شناختی بینجامد و در طولانیمدت ممکن است با بروز بیماریهایی مانند اوتیسم و اماس مرتبط باشد.
تأثیر بر رشد مغز جنین: نگرانکنندهتر آنکه مطالعات نشان میدهند میکروپلاستیکها قادر به عبور از جفت و رسیدن به مغز جنین هستند. این مواجهه میتواند رشد مغزی را مختل کند، بر تشکیل مسیرهای عصبی تأثیر بگذارد و خطر بروز اختلالات عصبی-رشدی را افزایش دهد.
اثرات بر سلامت عمومی
اختلال در سیستم تولیدمثل مردان: مطالعهای در اسپانیا (۲۰۲۳) وجود میکروپلاستیکها در بافت بیضه را نشان داده است. این ذرات میتوانند با کاهش سطح تستوسترون و ایجاد اختلالات هورمونی، بر باروری و سلامت جنسی مردان تأثیر منفی بگذارند.تأثیر بر سلامت قلبی-عروقی: براساس پژوهش دانشگاه شیکاگو (۲۰۲۴)، میکروپلاستیکها با ورود به جریان خون و ایجاد التهاب در دیواره عروق، میتوانند موجب افزایش فشار خون و افزایش خطر بروز بیماریهای قلبی-عروقی شوند.
اختلالات گسترده هورمونی: این ذرات به عنوان مختلکنندههای غدد درونریز شناخته میشوند و میتوانند تعادل هورمونهای کلیدی مانند استروژن و تستوسترون را برهم زنند. این اختلال میتواند اثرات گستردهای بر سلامت جنسی، تولیدمثل، رشد و متابولیسم بدن داشته باشد.
سایر اثرات بالقوه بر سلامت
- مشکلات گوارشی: التهاب روده و اختلال در میکروبیوم دستگاه گوارش
- تضعیف سیستم ایمنی: واکنش غیرطبیعی سیستم دفاعی بدن
- مشکلات تنفسی: التهاب بافت ریه در اثر استنشاق ذرات
- خطرات بالقوه سرطانزایی: برخی ترکیبات شیمیایی همراه میکروپلاستیکها ممکن است سرطانزا باشند
گروههای آسیبپذیر
- کودکان و نوزادان: به دلیل سیستم ایمنی و متابولیکی در حال رشد
- زنان باردار: با امکان انتقال ذرات به جنین در حال رشد
- ساکنان مناطق صنعتی و شهری: به دلیل مواجهه با سطوح بالاتر آلودگی
نتیجهگیری
با توجه به شواهد فزاینده درباره حضور میکروپلاستیکها در بدن انسان و اثرات نامطلوب آن بر سیستمهای مختلف بدن، کاهش مواجهه با این ذرات یک اولویت بهداشتی جهانی است. حرکت به سمت کاهش مصرف پلاستیکهای یکبارمصرف، توسعه فناوریهای تصفیه و افزایش آگاهی عمومی، از گامهای اساسی برای حفاظت از سلامت نسل حاضر و آینده به شمار میرود.
راهکارهای کاهش آلودگی میکروپلاستیکها
با توجه به تأثیرات مخرب میکروپلاستیکها بر محیط زیست و سلامت انسان، کاهش انتشار و مقابله با این ذرات امری ضروری است. برای دستیابی به این هدف، راهکارهایی در سه سطح فردی، صنعتی و دولتی قابل اجرا هستند.
اقدامات فردی
- کاهش مصرف پلاستیکهای یکبارمصرف: جایگزینی کیسههای پارچهای، بطریهای فلزی و ظروف چندبارمصرف به جای انواع یکبارمصرف.
- انتخاب محصولات فاقد میکروپلاستیک: توجه به برچسب محصولات آرایشی-بهداشتی و انتخاب گزینههای بدون ذرات پلاستیکی.
- شستوشوی هوشمندانه لباسهای مصنوعی: استفاده از کیسههای مخصوص جمعآوری الیاف و کاهش دفعات شستوشو.
- مدیریت اصولی پسماند: تفکیک زبالهها و مشارکت فعال در سیستمهای بازیافت.
اقدامات صنعتی
- توسعه مواد زیستتجزیهپذیر: سرمایهگذاری در تولید پلیمرهای طبیعی به عنوان جایگزین پلاستیکهای متعارف.
- ارتقای سیستمهای تصفیه فاضلاب: بهینهسازی فناوریهای فیلتراسیون برای حذف مؤثرتر ذرات میکروپلاستیک.
- تولید تایرهای کمسایش: طراحی و تولید لاستیکهای با دوامتر و سازگار با محیط زیست.
سیاستگذاریهای دولتی
- تصویب قوانین محدودکننده: ممنوعیت استفاده از میکروپلاستیکها در محصولات آرایشی-بهداشتی.
- حمایت از بازیافت پیشرفته: سرمایهگذاری در توسعه فناوریهای نوین بازیافت و اقتصاد چرخشی.
- تشویق پژوهش و نوآوری: تخصیص بودجه و امکانات برای تحقیقات در زمینه جایگزینهای پلاستیک و روشهای کاهش آلودگی.
نتیجهگیری
کاهش آلودگی میکروپلاستیکها مستلزم عزم جدی و همکاری همهجانبه بین آحاد جامعه، صنایع و دولتها است. با اجرای همزمان این راهکارها میتوان از آثار زیانبار این ذرات بر اکوسیستم و سلامت انسان جلوگیری کرد و به سوی آیندهای پاکتر گام برداشت.
جمعبندی
میکروپلاستیکها بهعنوان تهدیدی جدی برای محیطزیست و سلامت انسان شناخته میشوند. این ذرات کوچک اما مضر که از منابع متنوعی سرچشمه میگیرند، بهطور گسترده در هوا، آب و خاک پراکنده شدهاند. یافتههای علمی نشان میدهند که میکروپلاستیکها اثرات نامطلوب قابلتوجهی بر حیات دریایی، اکوسیستمهای زمینی و سلامت انسان بر جای میگذارند.مقابله با این چالش جهانی مستلزم عزمی جمعی و اجرای هماهنگ اقدامات در سه سطح فردی، صنعتی و دولتی است. کاهش مصرف پلاستیکهای یکبارمصرف، بهکارگیری محصولات جایگزین، توسعه فناوریهای پیشرفته تصفیه و تدوین قوانین مؤثر از جمله راهکارهای کلیدی برای مهار این بحران به شمار میروند.
در پایان باید بر این نکته تأکید کرد که آگاهیبخشی و اصلاح سبک زندگی نقش تعیینکنندهای در کاهش انتشار میکروپلاستیکها ایفا میکند. هر فرد با انتخابهای آگاهانه و پایبندی به اصول پایداری محیطزیست میتواند سهم ارزشمندی در کاهش این آلودگی جهانی داشته باشد.
.jpg "بالاخره اسفناج را خام بخوریم یا پخته؟")
