علی آقاحسینی خوشنویس سده چهاردهم هجری

علی آقاحسینی
علی آقاحسینی (۱۳۴۱–۱۲۹۹ ش) از خوشنویسان و نستعلیق‌نویسان سده چهاردهم هجری است.

علی آقاحسینی در تهران به دنیا آمد و پس از پایان دبیرستان برای تحصیل علوم قدیم به مدرسه سپهسالار در تهران رفت.

در خوشنویسی از محضر محمد حسین خوشنویسان و میرزا حسن خان عاصمی استفاده کرد و سرانجام به مکتب عمادالکتاب راه یافت.

علی آقاحسینی را از شاگردان معروف عماد الکتاب می‌شناسند و از دست او گواهی‌نامه خوشنویسی گرفت. او در کلاس عمومی تعلیم خط هنرهای زیبا به عنوان استاد مشغول شد. آقاحسینی در خط نستعلیق به ویژه جلی خوش درخشیده‌است. او شاگردانی چون عباس اخوین را تعلیم داد.

نستعلیق جلی (به فارسی: نستعلیق جلی) یکی از انواع خط نستعلیق است که به طور خاص برای نوشتن عناوین، سرلوحه‌ها، کتیبه‌ها، تابلوها و آثار بزرگ‌نما به کار می‌رود.
 
ویژگی‌های اصلی نستعلیق جلی:

• اندازه بسیار بزرگ‌تر از نستعلیق معمولی (گاهی حروف چند ده سانتی‌متر یا حتی متری ارتفاع دارند).
• حروف کشیده‌تر، پرشورتر و با چرخش‌ها و پیچش‌های اغراق‌شده‌تر نسبت به نستعلیق کتابتی یا شکسته.
• تأکید بیشتر بر زیبایی بصری، تعادل، تناسب و قدرت بصری(به همین دلیل به آن «جلی» یعنی آشکار، درشت و برجسته می‌گویند).
• اغلب با قلم‌های بسیار پهن (قلموهای بزرگ، قلم نی پهن یا حتی ابزارهای چوبی خاص) نوشته می‌شود.
• حروف معمولاً فشرده‌تر و متراکم‌تر از نستعلیق معمولی هستند تا در اندازه بزرگ هم خوانا و زیبا بمانند.
• فاصله بین سطرها (سطر‌بندی) بسیار باز و باشکوه است.

تاریخچه مختصر:
نستعلیق جلی عملاً توسط استادان بزرگ قرن ۱۰ و ۱۱ هجری (به‌ویژه در دوره صفویه) به کمال رسید. بزرگ‌ترین استادان این سبک عبارتند از:

• میرعماد حسنی بزرگ‌ترین استاد نستعلیق در همه انواع آن، از جمله جلی
• میرزا غلامرضا اصفهانی در دوره قاجار، که نستعلیق جلی را به اوج جدیدی رساند.
• عبدالرشید دیلمی
• در قرن اخیر: استاد کیخسرو خروش، استاد یدالله کابلی، استاد غلامحسین امیرخانی و دیگران.

کاربردهای امروز:

• کتیبه‌های مساجد، امامزاده‌ها و اماکن مذهبی
• سر درهای بناهای تاریخی و سردرهای دانشگاه‌ها و ادارات
• تابلوهای خوشنویسی تزئینی بزرگ
• لوح‌های تقدیر و آثار موزه‌ای
• گاهی در طراحی گرافیک مدرن و لوگو (با الهام از جلی).

به طور خلاصه: نستعلیق جلی همان نستعلیق است، اما در مقیاس غول‌پیکر و با اغراق‌های زیبایی‌شناختی بیشتر، که برای دیده شدن از فاصله دور و ایجاد حس عظمت و شکوه طراحی شده است.
 
ویژگی‌های اصلی خط نستعلیق جلی
نستعلیق جلی، نسخهٔ بسیار درشت و نمایشی خط نستعلیق است که برای آثار بزرگ (کتیبه، تابلو، سرلوحه و سردر) طراحی شده و تفاوت‌های مشخصی با نستعلیق معمولی (کتابتی یا شکسته) دارد:

1. اندازه بسیار بزرگ حروف ارتفاع حروف معمولاً از ۱۰ سانتی‌متر تا چند متر می‌رسد (گاهی یک کلمه تمام دیوار یک مسجد را پر می‌کند).
2. کشیدگی و اغراق در حرکت‌ها
   • دندانه‌ها، کاسه‌ها و دایره‌ها بسیار بزرگ‌تر و گردتر هستند.
   • «الف» و «لام» بسیار کشیده و گاهی به شکل شمشیری یا موجی درمی‌آیند.
   • چرخش‌ها و پیچش‌های قلم شدیدتر و نمایشی‌تر است.
3. فشردگی و تراکم حروف در کلمه برخلاف نستعلیق کتابتی که حروف کمی از هم فاصله دارند، در جلی حروف به هم نزدیک‌تر و گاهی روی هم سوار می‌شوند تا در مقیاس بزرگ همچنان یکپارچه و خوانا بمانند.
4. ضخامت فوق‌العاده قلم (دندانه پهن) قلم نی بسیار پهن یا قلم‌موی بزرگ استفاده می‌شود؛ ضخامت خط گاهی به ۲–۵ سانتی‌متر می‌رسد.
5. تأکید بر تقارن و تعادل بصری ترکیب کلی کلمه یا عبارت باید از دور کاملاً متعادل و چشم‌نواز باشد؛ به همین دلیل استادان جلی معمولاً ابتدا طرح کلی را با مداد یا زغال می‌کشند.
6. فاصلهٔ سطرها بسیار باز فاصله بین سطرها گاهی چند برابر ارتفاع خود حروف است تا شکوه و عظمت ایجاد شود.
7. استفاده از اصول «تسطیر» و «تحریر» بیشتر دورگیری (تحریر) با خط نازک‌تر در اطراف حروف ضخیم برای برجسته‌تر شدن و ایجاد سایه و عمق.
8. رنگ‌آمیزی و تذهیب غنی اغلب با ورق طلا، لاجورد، رنگ‌های معدنی و تذهیب همراه است (به‌ویژه در کتیبه‌های مذهبی).
9. خوانایی از فاصله دور برخلاف نستعلیق شکسته که از نزدیک زیباست، جلی باید از ۵۰–۱۰۰ متر دورتر هم خوانا و زیبا باشد.
10. امضای استاد در اندازه کوچک معمولاً در گوشه یا پایین اثر، امضای استاد با نستعلیق ریز نوشته می‌شود تا توازن اثر به هم نخورد.

مثال‌های مشهور نستعلیق جلی در ایران

• کتیبه‌های مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام اصفهان (دوره صفویه)
• کتیبه‌های حرم امام رضا(ع) نوشته میرزا غلامرضا اصفهانی
• سردر دانشگاه تهران (استاد حسین میرخانی)
• تابلوهای بزرگ استاد کیخسرو خروش و استاد غلامحسین امیرخانی

به طور خلاصه: نستعلیق جلی همان روح و اصول نستعلیق را دارد، اما با اغراق، قدرت، فشردگی و عظمت بصری بسیار بیشتر، تا در مقیاس معماری و فضای بزرگ بدرخشد.
 
منابع:
زعیمی، خسرو. «از نستعلیق تا نستعلیق». ماهنامه هنر و مردم، دوره ۱۶، ش ۱۸۱، آبان ۱۳۵۶ش


در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران

© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است