رصدخانه هاي برتر جهان

رصدخانه هاي حرف هاي بر فراز ارتفاعات جهان، آسمان را هر شب مي کاوند. مهمترين ابزار هر رصدخانه تلسکوپ آن است. هرچه ميزان گشودگي دهانه ي تلسکوپ بيشتر باشد امکان گردآوري نور و در نتيجه قدرت تفکيک زاويه اي تلسکوپ بالاتر مي رود. در اين نقشه شاهد بزرگ ترين رصدخانه هاي پرتوهاي مرئي در پهنه ي زمين هستيد.

1- تلسکوپ بزرگ قناري
 

( Gran Telescopio Canarias)
بزرگ ترين رصدخانه ي جهان که در ارتفاع 2267 متري از سطح دريا در بالاترين ارتفاعات جزيره ي لاپالماي مجموعه جزاير قناري اسپانيا قرار دارد. اين منطقه آلودگي نوري بسيار کم، آسماني صاف، و جوي رقيق دارد. تلسکوپ بزرگ قناري در محدوده ي فروسرخ فعاليت مي کند و داراي استقرار سمت- ارتفاعي با قدرت پوشش( سطح آينه) 78 متر مربع است.

2- تلسکوپ هاي کک 1 و کک 2( Keck 1, Keck 2)
 

بزرگ ترين تلسکوپ دو قلوي جهان، که در رده ي دوم بزرگ ترين رصدخانه ي جهان قرار دارد، بر فراز کوه ماناکيا در جزيره ي هاوايي مستقر است و از بزرگ ترين تلسکوپ هاي امواج مرئي و فروسرخ جهان به شمار مي آيد. رصدخانه ي کک سامانه اي اپتيکي با دو تلسکوپ مجزاست که ابعاد هرکدام از آينه هاي اين تلسکوپ ها 10 متر است. مديريت تلسکوپ کک بر عهده ي انجمن پژوهش هاي نجومي ايالت کاليفرنيا قرار دارد و از سال 1375/1996 ناسا مشارکت خود را در پروژه ي تلسکوپ هاي کک شروع کرد. آينه هاي تلسکوپ هاي کک از 36 قسمت شش ضلعي ساخته شده اند و در کنار هم شکلي يک دست و مقعر به خود مي گيرند و همچون آينه اي يکپارچه عمل مي کنند. دانشمندان توانسته اند با استفاده از اين ابزار به کشف هاي بسياري از جمله کهکشان هاي موجود در مرز جهان، بررسي ابرنواخترها براي تعيين سرعت انبساط جهان و ... دست يابند.

3. تلسکوپ بزرگ آفريقاي جنوبي
 

( South African Large Telescope)
تلسکوپ بزرگ آفريقاي جنوبي، پس از تلسکوپ بزرگ جزاير قناري و دوقلوهاي کک، در رده ي سوم رصدخانه هاي بزرگ جهان قرار مي گيرد. اين تلسکوپ متشکل از 91 آينه شش ضلعي است که در کنار هم تشکيل شبکه اي کندويي داده اند. گرچه قطر اين تلسکوپ از يک سو، 11 متر و از سوي ديگر 8/9 متر است ولي دهانه ي مفيد آن بيش از 2/9 متر نيست. اين تلسکوپ از نوع بازتابي است و در ارتفاع 1783 متري از سطح دريا واقع شده است.

4. تلسکوپ هابي - ابرلي( Hobby-Enerly Telescope)
 

چهارمين رصدخانه ي بزرگ جهان، رصدخانه ي تلسکوپ هابي- ابرلي است که در مجموعه ي رصدخانه ي مک دانلد ايالت تگزاس آمريکا قرار دارد. اين تلسکوپ متشکل از 91 آينه ي شش وجهي است که در کنار هم شبکه اي کندويي به قطر 2/9 متر را تشکيل مي دهند. کنسرسيوم اين رصدخانه شامل دانشگاه هاي تگزاس آستين، استنفورد، لودويگ ماکسيميليان مونيخ، و گئورگ آگوست گوتينگن و دانشگاه ايالتي پنسيلوانيا است.

5. تلسکوپ ال بي تي؛ دو چشمي بزرگ
 

(Large Binocular Telescope)
رصدخانه ي ال.بي.تي، پنجمين رصدخانه ي بزرگ ساخته شده در جهان است و در بلندي هاي 3048 متري کوه گراهام در جنوب شرقي ايالت آريزوناي آمريکا قرار گرفته است. تلسکوپ ال.بي .تي، تلسکوپي دوچشمي و متشکل از دو آينه ي 4/8 متري است. اين تلسکوپ در ناحيه ي نور مرئي و فروسرخ فعاليت دارد. در ساخت اين تلسکوپ کشورهاي ايتاليا و آلمان نيز همکاري داشته اند و دانشگاه آريزونا مديريت اين تلسکوپ را برعهده دارد. برخي بر اين باورند که اين تلسکوپ در صورت استفاده از روش تداخل سنجي و دو تلسکوپ در کنار هم، همچون تلسکوپي به قطر 8/11 متر کار مي کند و به همين سبب قوي ترين تلسکوپ جهان است. البته اگر اين گزاره منطقي است، اما در اين صورت بايد گفت تلسکوپ هاي وي.ال.تي و تلسکوپ هاي دوقلوي کک با تداخل سنجي در رده ي نخست و دوم رصدخانه هاي برتر جهان قرار مي گيرند.

6. تلسکوپ سوبارو( Subaru Telescope)
 

ششمين رصدخانه ي بزرگ جهان بر فراز قله ي ماناکيا( موناکي) در جزاير هاوايي قرار دارد. اين تلسکوپ، آينه اي مقعر به قطر 2/8 متر دارد. تلسکوپ سوبارو در طول موج هاي مرئي و فروسرخ کار مي کند. رصدخانه ي ملي ژاپن در مجموعه رصدخانه هاي ماناکيا واقع در جزاير هاوايي آن را اداره مي کند. کلمه ي سوبارو در زبان ژاپني به معناي خوشه ي پروين است. اين تلسکوپ داراي چهار نقطه ي کانوني براي رصد در نور مرئي و فروسرخ است.

7. تلسکوپ هاي وي.ال.تي( Very Large Telescope)
 

مجموعه تلسکوپ هاي وي.ال.تي، چهار تلسکوپ از مجموع تلسکوپ هاي بزرگ امواج مرئي جهان اند که در رصدخانه ي پارانال در شيلي به صورت آرايه اي قرار گرفته اند. هفتمين رصدخانه ي بزرگ جهان در ارتفاع 2635 متري از سطح دريا قرار دارد. مجموعه تلسکوپ هاي وي.ال.تي در سال هاي 1377/1998 تا 1380/2001 آغاز به کار کرده و هريک از اين تلسکوپ ها داراي آينه اي به قطر 2/8 متر است. اين تلسکوپ ها مي توانند با هم در گروه هايي دوتايي يا سه تايي به صورت يک تداخل سنج غول پيکر کار کنند. تلسکوپ هاي بزرگ وي.ال.تي آنتو( Antu)، کوين ( Kueyen)، مليپال( Melipal) و يوپن( Yepun) نام دارند. سازمان رصدخانه ي جنوبي اروپا( ESO) مالکيت و مديريت اين تلسکوپ ها را بر عهده دارد.

8. تلسکوپ جميني؛ دوپيکر( Gemini Telescope)
 

تلسکوپ جميني شمالي، تلسکوپ جميني جنوبي
دو تلسکوپ مجموعه ي هشتمين رصدخانه ي بزرگ جهان در دو نيم کره ي متفاوت از هم قرار دارند. تلسکوپ جميني شمالي در ارتفاعات آتشفشان خاموش ماناکياي هاوايي و تلسکوپ جميني جنوبي در رشته کوه هاي آند جنوبي قرار دارد.قطر آينه ي اين تلسکوپ هاي بازتابي 1/8 متر است. تلسکوپ هاي جميني به کنسرسيومي بين المللي از کشورهاي آمريکا، انگلستان، کانادا، شيلي، استراليا، کانادا، آرژانتين، و برزيل تعلق دارد و اداره ي آن را انجمن دانشگاه ها براي پژوهش در نجوم( AURA) بر عهده دارد.

9. تلسکوپ ام.ام.تي؛ چند آينه
 

(Multiple Mirrot Telescope)
نهمين رصدخانه ي بزرگ امواج مرئي در جهان بر قله ي هاپکينز در ارتفاع 2606 متري در ايالت آريزوناي آمريکا قرار گرفته است. تلسکوپ ام.ام.تي متشکل از چندين آينه در کنار هم با قطر سراسري 5/6 متر است.

10. تلسکوپ هاي ماژلان( Magellan telescopes)
 

تلسکوپ ماژلان-1، ماژلان 2
دهمين رصدخانه ي برتر جهان، شامل دو تلسکوپ از مجموعه تلسکوپ هاي بزرگ امواج مرئي جهان است که در مجموعه ي رصدخانه ي لاس کامپاناس در شيلي قرار گرفته اند و در طول موج هاي نوري و فرو سرخ نزديک فعاليت دارند. هرکدام از تلسکوپ هاي ماژلان، آينه اي به قطر 5/6 متر دارند. تلسکوپ ماژلان -1 به نام باده( Baade) در سال 1379/2000 و ماژلان -2 به نام کلي( Clay) در سال 1381/2002 به بهره برداري اوليه رسيدند. اين تلسکوپ ها با مشارکت مؤسسه ي کارنگي، دانشگاه آريزونا، دانشگاه هاروارد، دانشگاه ميشيگان و دانشگاه ام.آي.تي طراحي شده اند و راهبري اين دو تلسکوپ نيز بر عهده ي اين نهادهاي علمي است. دو تلسکوپ ماژلان تک آينه و از نوع بازتابي اند.
منبع: نجوم، شماره 201.