ما و سرما

دندان‌هاي‌تان به هم مي‌خورد، بدن‌تان مي‌لرزد و هر چه تلاش‌ مي‌کنيد، نمي‌توانيد از اين واکنش‌ها جلوگيري کنيد. موهاي ريزي که روي بدن‌تان است، راست مي‌ايستند و عاجزانه سعي مي‌کنند کار يک خز عايق‌کننده را انجام دهند؛ درست مثل همان اتفاقي که در بدن حيوانات مي‌افتد. پوست‌تان حسابي رنگ‌پريده به نظر مي‌رسد و به شدت احساس سرما مي‌کنيد. همه اين واکنش‌ها، تلاش‌هاي بدن شماست تا گرما را در خود حفظ کند؛ هر چند که در اين مورد، چندان موفق نيست. واقعيت اين است که بدن ما براي از دست دادن گرما در هواي داغ، بيشتر مجهز است تا حفظ کردن گرما در هواي سرد.

هيپوتالاموس، دماسنج بدن
 

بسياري از واکنش‌هاي بدن شما نسبت به از دست دادن گرما غيرارادي است و به وسيله هيپوتالاموس کنترل مي‌‌شود؛ غده کوچکي در مغز شما که مانند يک ترموستات عمل مي‌کند. هيپوتالاموس به تغييرات درجه حرارت بدن بسيار حساس است و حتي کاهش اندکي در دماي بدن، سازوکارهاي تنظيم درجه حرارت را به کار مي‌‌اندازد: رگ‌هاي خوني پوست تنگ مي‌شوند تا مانع از دست رفتن زياد حرارت شوند و عضلات به لرزش مي‌افتند تا حرارت توليد کنند.
کارکرد هيپوتالاموس به نحوي است که درجه حرارت اندام‌هاي حياتي بدن را در حد قابل قبولي نگه مي‌دارد. به عبارت ديگر، ساز و کارهاي تنظيم درجه حرارت بدن به نحوي عمل مي‌کنند که درجه حرارت مرکزي بدن را حفظ کنند؛ حتي اگر اين عمل به يخ‌زدگي انتهاهاي بدن مانند انگشتان دست و پا منتهي شود.
براي حفظ حيات لازم است که درجه حرارت مرکزي بدن در حدود 9/36 درجه سانتي‌گراد باقي بماند. منظور از مرکز در اينجا اندام‌‌هاي حياتي مانند قلب، ريه‌ها، کبد و کليه‌ها هستند، که براي بدن نقشي «مرکزي» دارند. از آنجا که مغز هم براي بقاي انسان ضروري است،‌ جزيي از اين مرکز به حساب مي‌آيد، هر چند که نزديک مرکز بدن قرار ندارد.
در اطراف اين مرکز، اندام‌هاي محيطي قرار مي‌گيرند، که شامل پوست، عضلات، دست‌ها و پاها مي‌شود. اگر در روزهاي سرد با کسي دست داده باشيد، متوجه شده‌ايد که درجه حرارت بدن در اين بخش محيطي ممکن است بسيار پايين‌تر از درجه حرارت مرکزي بدن باشد، يعني دست‌ها کاملا سرد هستند. اما سرد شدن اندام‌هاي محيطي طبيعي است، و تا حدي ممکن است يک مزيت به حساب بيايد. بدن شما مرتبا حرارت خود را به محيط سردتر اطراف پس مي‌دهد، تا زماني درجه حرارت اندام‌هاي محيطي به همان اندازه محيط اطراف برسد، و در اين حالت انتقال گرما متوقف مي‌شود، و به اين ترتيب شما گرماي بدن‌تان را حفظ مي‌کنيد.
اما اين واکنش‌ها تا حد معيني مي‌تواند ادامه پيدا کند. مشکل هنگامي آغاز مي‌شود که درجه حرارت محيط اطراف بسيار پايين است. در اين حالت انتقال حرارت از بدن به محيط اطراف ادامه پيدا مي‌کند و درجه حرارت مرکزي بدن شروع به پايين آمدن مي‌کند. زن‌ها نسبت به مردها از اين لحاظ مزيتي نسبي دارند، زيرا درجه حرارت پوست آنها معمولا اندکي پايين‌تر از مردان است، بنابراين کمتر حرارت از دست مي‌دهند.
سن،‌ ميزان آمادگي بدني و بيماري‌هاي زمينه‌‌اي هم ممکن است نقش عمده‌اي در واکنش بدن فرد به سرما داشته باشند.
از آنجايي که بدن ما در سازگاري با سرما خيلي موفق نيست، پاسخ‌هاي رفتاري به مهم‌ترين عوامل براي مقابله با سرما بدل شده‌اند. رفتن به پناهگاه و پوشيدن لباس بدن انسان را از سرما حفاظت مي‌کند. خوردن غذاهاي پرانرژي و نيز انجام فعاليت‌هاي جسمي توليد گرما را افزايش مي‌دهد- فعاليت عضلات تا سه چهارم کل گرماي بدن را توليد مي‌کند- و اين امر به نوبه خود سوخت و ساز بدن را تحريک مي‌کند و توليد گرما را بيشتر مي‌افزايد.
در واقع، فعاليت جسمي يا کار شديد مي‌تواند آن‌قدر گرما توليد کند که درجه حرارت بدن تحت شرايط بسيار سرد را در حد مطلوب نگه دارد. البته فرد نمي‌تواند فعاليت جسمي شديد را براي مدت‌هاي طولاني ادامه دهد و درنهايت گرما از بدن از دست خواهد رفت.

لرزيدن
 

لرزيدن يک حرکت عضلاني غيرارادي است که با هدف ايجاد حرارت صورت مي‌گيرد. معمولا نمي‌توانيد جلوي لرزيدن را بگيريد. لرزيدن شديد مي‌تواند توليد حرارت را در بدن تا 5 برابر افزايش دهد. اما اين واکنش محدوديت‌هاي خودش را دارد. فعاليت عضلات به سوخت به صورت غذاهاي پرانرژي دارد. بدون دريافت غذاي اضافي بدن شما به زودي از ذخاير انرژي‌اش تخليه مي‌شود و دچار خستگي مي‌شود. يک اثر منفي ديگر اين افزايش فعاليت عضلاني افزايش جريان خون در عضلات است. هر چه جريان خون بيشتر از مرکز بدن به عضلات برود، از دست دادن حرارت افزوده مي‌شود.

تنگي عروقي
 

در هنگام مواجهه با سرما، رگ‌هاي خوني در همه بخش‌هاي غيرحياتي بدن تنگ مي‌شود و از جمله ميزان خوني که به پوست وارد مي‌شود کاهش مي‌يابد، تا حرارت کمتري از دست برود.
دست‌ها و پاهاي ‌شما به خصوص تحت تاثير اين فرآيند قرار مي‌گيرند. در نتيجه ممکن است نتوانيد حتي کارهاي ساده مثل تايپ کردن يا باز کردن در با کليد را انجام دهيد. خوشبختانه سلول‌هاي پوست و عضلات مي‌توانند در مقابل کاهش جريان خون تا مدتي مقاومت کنند.

سوخت و ساز بدن
 

سوخت و ساز بدن (متابوليسم)، مجموعه واکنش‌هاي شيميايي است که در بدن به هدف رساندن مواد مغذي به بخش‌هاي مختلف بدن انجام مي‌شود و در حين آن انرژي هم آزاد مي‌شود.
درجه حرارت مرکزي بدن براي انجام فرآيندهاي متابوليسم ايده‌آل است. اگر درجه حرارت بدن افت کند، سرعت واکنش‌هاي شيميايي بدن کند مي‌شود. براي جبران اين وضعيت، سرعت سوخت و ساز در بدن اندکي بالا مي‌‌رود، تا انرژي آزاد شده‌، مانع از افت درجه حرارت بدن شود. بنابراين در هواي سرد، بدن نياز به غذاهاي پرانرژي بيشتري دارد تا از بدن بتواند به مقابله با سرما بپردازد.

بدن چگونه درجه حرارتش را تنظيم مي‌کند؟
 

درجه حرارت بدن ما به وسيله مرکز تنظيم درجه حرارت در هيپوتالاموس کنترل مي‌شود. اين مرکز پيام‌ها را از دو مجموعه از گيرنده‌هاي گرما (ترمورسپتور) دريافت مي‌کند: گيرنده‌هايي در خود هيپوتالاموس که درجه حرارت خون را هنگام عبور از مغز تحت نظر دارد (درجه حرارت مرکزي)،‌ و گيرنده‌هايي در پوست (به خصوص در تنه) درجه حرارت خارجي بدن را تحت نظارت دارند. هر دوي اين اطلاعات براي بدن لازم است تا تنظيم‌هاي لازم را انجام دهد. مرکز تنظيم درجه حرارت پيام‌هايي را به چند عصب وابران مي‌فرستد تا درجه حرارت بدن را تنظيم کنند.
اولين پاسخ بدن ما هنگام رويارويي با هواي گرم‌تر يا سردتر ارادي است- اگر هوا بسيار گرم باشد، ممکن است تصميم بگيريم لباس‌هاي‌مان را کم کنيم، يا به محلي سايه‌دار برويم؛ و اگر هوا خيلي سرد باشد- لباس‌هاي بيشتر مي‌پوشيم- يا درجه حرارت بخاري را زياد مي‌کنيم! تنها هنگامي که اين پاسخ‌هاي ارادي ما کافي نباشد، مرکز تنظيم درجه‌ حرارت تحريک مي‌شود. اين مرکز بخشي از دستگاه عصبي خودمختار است، بنابراين پاسخ‌هاي گوناگوني که ايجاد مي‌کند، غيرارادي هستند.
هنگامي که بيش از حد گرم‌مان مي‌شود، مرکز کاهش حرارت در هيپوتالاموس تحريک مي‌‌شود؛ هنگامي که بيش از حد سردمان مي‌شود،‌ مرکز حفظ حرارت هيپوتالاموس به کار مي‌افتد.
توجه داشته باشيد، که برخي از پاسخ‌ها به درجه حرارت پايين در واقع باعث ايجاد گرما مي‌شوند،‌ در حالي که برخي ديگر تنها حرارت بدن را حفظ مي‌کنند.
به همين صورت برخي از واکنش‌ها به گرما،‌ اين است که به طور فعال بدن را سرد کنند و واکنش‌هاي ديگر تنها توليد درجه حرارت بدن را کاهش مي‌دهند يا حرارت را به سطح بدن منتقل مي‌کنند.
بنابراين بدن طيفي از واکنش‌ها را در اختيار دارد که بسته به درجه حرارت دروني و بيروني بدن آنها را به کار برد.

اندام‌هاي عمل‌کننده	پاسخ به درجه حرارت پايين	پاسخ به درجه حرارت بالا
عضلات صاف در شريانچه‌هاي پوست	عضلات منقبض مي‌شوند و باعث تنگي عروق مي‌شوند؛ حرارت کمتري از مرکز بدن به سطح بدن آورده مي‌شود؛ درجه حرارت مرکزي بدن حفظ مي‌شود؛ انتهاهاي بدن (دست‌ها و پاها) کبود و سرد مي‌شوند و ممکن است سرمازدگي در آنها رخ دهد .	عضلات شل مي‌شوند و باعث گشادي عروقي مي‌شوند؛ حرارت بيشتري از مرکز به سطح بدن مي‌‌آيد و از آنجا يا به وسيله جريان هوا يا تشعشع از دست مي‌رود (رسانايي نقش چنداني ندارد مگر اينکه فرد در آب باشد) و پوست قرمز مي‌شود .
غدد عرق	عرق توليد نمي‌شود .	غدد عرق، عرق را به سطح پوست ترشح مي‌کنند تا در آنجا تبخير شود. از آنجا که آب گرماي پنهان تبخير بالايي دارد، با اين کار حرارت بدن از دست مي‌رود . رطوبت زياد و لباس‌هاي تنگ، توانايي عرق براي تبخير شدن را کاهش مي‌دهند .
عضلات راست‌کننده مو   در پوست که به موهاي پوست   متصل هستند	عضلات منقبض مي‌شوند؛ موهاي پوست را راست مي‌کنند و لايه‌اي از هواي ساکن و گرم را در مجاورت پوست به دام مي‌اندازند .	عضلات شل مي‌شوند؛ موهاي پوست پايين مي‌آيد و به هوا اجازه جريان يافتن در سطح پوست را مي‌دهد و در نتيجه، گرماي بيشتري از راه هم‌رفت و تبخير از بدن دفع مي‌شود .
عضلات اسکلتي	لرزيدن: عضلات به‌طور مکرر منقبض و شل مي‌شوند و در نتيجه اصطکاک و واکنش‌هاي سوخت و ساز، گرما توليد مي کنند .	لرزشي رخ نمي‌دهد .
غده‌هاي آدرنال و       تيروييد	اين غده‌ها، آدرنالين و تيروکسين توليد مي‌کنند که سرعت سوخت و ساز را در بافت‌هاي مختلف به خصوص در کبد، افزايش مي‌دهند و حرارت توليد مي‌کنند .	کاهش ترشح آدرنالين و تيروکسين
رفتار	کنارهم جمع شدن و به هم چسبيدن، يافتن پناهگاه و پوشيدن لباس‌هاي بيشتر	دور شدن از هم، يافتن سايه، شنا کردن و کم‌کردن لباس‌ها

منبع:www.salamat.com
/ك