شيخ سمعان پيرعهد خويش بود

شاعر : عطار

در کمال از هرچ گويم بيش بود		شيخ سمعان پيرعهد خويش بود
با مريد چارصد صاحب کمال		شيخ بود او در حرم پنجاه سال
مي‌نياسود از رياضت روز و شب		هر مريدي کان او بود اي عجب
هم عيان کشف هم اسرار داشت		هم عمل هم علم با هم يار داشت
عمره عمري بود تا مي‌کرده بود		قرب پنجه حج بجاي آورده بود
هيچ سنت را فرو نگذاشت او		خود صلوة وصوم بي‌حد داشت او
پيش او از خويش بي‌خويش آمدند		پيشواياني که در عشق آمدند
در کرامات و مقامات قوي		موي مي‌بشکافت مرد معنوي
از دم او تن درستي يافتي		هرک بيماري و سستي يافتي
مقتدايي بود در عالم علم		خلق را في الجمله در شادي و غم
چند شب بر هم چنان در خواب ديد		گرچه خود را قدوه‌ي اصحاب ديد
سجده مي‌کردي بتي را بر دوام		کز حرم در رومش افتادي مقام
گفت دردا و دريغا اين زمان		چون بديد اين خواب بيدار جهان
عقبه‌ي دشوار در راه اوفتاد		يوسف توفيق در چاه اوفتاد
ترک جان گفتم اگر ايمان برم		من ندانم تا ازين غم جان برم
کو ندارد عقبه‌اي در ره چنين		نيست يک تن بر همه روي زمين
راه روشن گرددش تا پيشگاه		گر کند آن عقبه قطع اين جايگاه
در عقوبت ره شود بر وي دارز		ور بماند در پس آن عقبه باز
با مريدان گفت کارم اوفتاد		آخر از ناگاه پير اوستاد
تا شود تدبير اين معلوم زود		مي‌ببايد رفت سوي روم زود
پس‌روي کردند با او در سفر		چار صد مرد مريد معتبر
طوف مي‌کردند سر تا پاي روم		مي‌شدند از کعبه تا اقصاي روم
بر سر منظر نشسته دختري		از قضا را بود عالي منظري
در ره روح الله‌اش صد معرفت		دختري ترسا و روحاني صفت
آفتابي بود اما بي‌زوال		بر سپهر حسن در برج جمال
زردتر از عاشقان در کوي او		آفتاب از رشک عکس روي او
از خيال زلف او زنار بست		هرک دل در زلف آن دلدار بست
پاي در ره نانهاده سرنهاد		هرک جان بر لعل آن دلبر نهاد
روم از آن مشکين صفت پر چين شدي		چون صبا از زلف او مشکين شدي
هر دو ابرويش به خوبي طاق بود		هر دو چشمش فتنه‌ي عشاق بود
جان به دست غمزه با طاق او فکند		چون نظر بر روي عشاق او فکند
مردمي بر طاق او بنشسته بود		ابرويش بر ماه طاقي بسته بود
صيد کردي جان صد صد آدمي		مردم چشمش چو کردي مردمي
بود آتش پاره‌ي بس آب دار		روي او در زير زلف تاب دار
نرگس مستش هزاران دشنه داشت		لعل سيرابش جهاني تشنه داشت
از دهانش هر که گفت آگه نبود		گفت را چون بر دهانش ره نبود
بسته زناري چو زلفش بر ميانش		همچو چشم سوزني شکل دهانش
همچو عيسي در سخن آن داشت او		چاه سيمين در زنخدان داشت او
اوفتاده در چه او سرنگون		صد هزاران دل چو يوسف غرق خون
برقعي شعر سيه بر روي داشت		گوهري خورشيدفش در موي داشت
بند بند شيخ آتش درگرفت		دختر ترسا چو برقع بر گرفت
بست صد زنارش از يک موي خويش		چون نمود از زير برقع روي خويش
عشق آن بت روي کارخويش کرد		گرچه شيخ آنجا نظر در پيش کرد
جاي آتش بود و برجاي اوفتاد		شد به کل از دست و در پاي اوفتاد
ز آتش سودا دلش چون دود شد		هرچ بودش سر به سر نابود شد
کفر ريخت از زلف بر ايمان او		عشق دختر کرد غارت جان او
عافيت بفروخت رسوايي خريد		شيخ ايمان داد و ترسايي خريد
تا ز دل نوميد وز جان سير گشت		عشق برجان و دل او چير گشت
عشق ترسازاده کاري مشکل است		گفت چون دين رفت چه جاي دلست
جمله دانستند کافتادست کار		چون مريدانش چنين ديدند زار
سرنگون گشتند و سرگردان شدند		سر به سر در کار او حيران شدند
بودني چون بود به بودي نبود		پند دادندش بسي سودي نبود
زانک دردش هيچ درمان مي‌نبرد		هرک پندش داد فرمان مي‌نبرد
درد درمان سوز درمان کي برد		عاشق آشفته فرمان کي برد
چشم بر منظر، دهانش مانده باز		بود تا شب همچنان روز دراز
شد نهان چون کفر در زير گناه		چون شب تاريک در شعر سياه
از دل آن پير غم‌خور درگرفت		هر چراغي کان شب اختر درگرفت
لاجرم يک بارگي بي‌خويش شد		عشق او آن شب يکي صد بيش شد
خاک بر سر کرد و ماتم درگرفت		هم دل از خود هم ز عالم برگرفت
مي‌طپيد از عشق و مي‌ناليد زار		يک دمش نه خواب بود و نه قرار
يا مگر شمع فلک را سوز نيست		گفت يا رب امشبم را روز نيست
خود نشان ندهد چنين شبهاکسي		در رياضت بوده‌ام شبها بسي
بر جگر جز خون دل آبم نماند		همچو شمع از سوختن خوابم نماند
شب همي سوزند و روزم مي‌کشند		همچو شمع از تفت و سوزم مي‌کشند
پاي تا سر غرقه در خون مانده‌ام		جمله شب در خون دل چون مانده‌ام
مي‌ندانم روز خود چون بگذرد		هر دم از شب صد شبيخون بگذرد
روز و شب کارش جگر سوزي بود		هرکه رايک شب چنين روزي بود
من به روز خويش امشب بوده‌ام		روز و شب بسيار در تب بوده‌ام
از براي اين شبم مي‌ساختند		کار من روزي که مي‌پرداختند
شمع گردون را نخواهد بود سوز		يا رب امشب را نخواهد بود روز
يا مگر روز قيامت امشبست		يا رب اين چندين علامت امشبست
يا ز شرم دلبرم در پرده شد		يا از آهم شمع گردون مرده شد
ورنه صد ره مردمي بي‌روي او		شب دراز است و سيه چون موي او
مي‌ندارم طاقت غوغاي عشق		مي بسوزم امشب از سوداي عشق
يا به کام خويشتن زاري کنم		عمر کو تا وصف غم خواري کنم
يا چو مردان رطل مردافکن کشم		صبر کو تا پاي در دامن کشم
يا مرا در عشق او ياري کند		بخت کو تا عزم بيداري کند
يا به حيلت عقل در بيش آورم		عقل کو تا علم در پيش آورم
يا ز زير خاک و خون سر برکنم		دست کو تا خاک ره بر سر کنم
چشم کو تا بازبينم روي يار		پاي کو تا بازجويم کوي يار
دست کو تا دست گيرد يک دمم		يار کو تا دل دهد در يک غمم
هوش کو تا ساز هشياري کنم		زور کو تا ناله و زاري کنم
اين چه عشق است اين چه درد است اين چه کار		رفت عقل و رفت صبر و رفت يار
جمع گشتند آن شب از زاري او		جمله‌ي ياران به دلداري او
خيز اين وسواس را غسلي برآر		همنشيني گفتش اي شيخ کبار
کرده‌ام صد بار غسل اي بي‌خبر		شيخ گفتش امشب از خون جگر
کي شود کار تو بي‌تسبيح راست		آن دگر يک گفت تسبيحت کجاست
تا توانم بر ميان زنار بست		گفت تسبيحم بيفکندم ز دست
گر خطايي رفت بر تو توبه کن		آن دگر يک گفت اي پيرکهن
تايبم از شيخي و حال و محال		گفت کردم توبه از ناموس و حال
خيز خود را جمع کن اندر نماز		آن دگر يک گفت اي داناي راز
تا نباشد جز نمازم هيچ‌کار		گفت کو محراب روي آن نگار
خيز در خلوت خدا را سجده کن		آن دگر يک گفت تا کي زين سخن
سجده پيش روي او زيباستي		گفت اگر بت‌روي من اينجاستي
يک نفس درد مسلمانيت نيست		آن دگر گفتش پشيمانيت نيست
تا چرا عاشق نبودم پيش ازين		گفت کس نبود پشيمان بيش ازين
تير خذلان بر دلت ناگاه زد		آن دگر گفتش که ديوت راه زد
گو بزن چون چست و زيبا مي‌زند		گفت گر ديوي که راهم مي‌زند
گويد اين پير اين چنين گمراه شد		آن دگر گفتش که هرک آگاه شد
شيشه‌ي سالوس بشکستم به سنگ		گفت من بس فارغم از نام وننگ
از تو رنجورند و مانده دل دو نيم		آن دگر گفتش که ياران قديم
دل ز رنج اين و آن غافل بود		گفت چون ترسا بچه خوش دل بود
تا شويم امشب بسوي کعبه باز		آن دگر گفتش که با ياران بساز
هوشيار کعبه‌ام در دير مست		گفت اگر کعبه نباشد دير هست
در حرم بنشين و عذر من بخواه		آن دگر گفت اين زمان کن عزم راه
عذر خواهم خواست، دست از من بدار		گفت سر بر آستان آن نگار
مرد دوزخ نيست هرکو آگهست		آن دگر گفتش که دوزخ در ره است
هفت دوزخ سوزد از يک آه من		گفت اگر دوزخ شود هم راه من
باز گرد و توبه کن زين کار زشت		آن دگر گفتش که اميد بهشت
گر بهشتي بايدم اين کوي هست		گفت چون يار بهشتي روي هست
حق تعالي را به حق آزرم دار		آن دگر گفتش که از حق شرم دار
من به خود نتوانم از گردن فکند		گفت اين آتش چو حق درمن فکند
باز ايمان آور و ممن بباش		آن دگر گفتش برو ساکن بباش
هرک کافر شد ازو ايمان مخواه		گفت جز کفر از من حيران مخواه
تن زدند آخر بدان تيمار در		چون سخن در وي نيامد کارگر
تا چه آيد خود ازين پرده برون		موج زن شد پرده‌ي دلشان ز خون
هندو شب را به تيغ افکند سر		ترک روز، آخر چو با زرين سپر
شد چو بحر از چشمه‌ي خور غرق نور		روز ديگر کين جهان پر غرور
با سگان کوي او در کار شد		شيخ خلوت ساز کوي يار شد
همچو مويي شد ز روي چون مهش		معتکف بنشست بر خاک رهش
صبر کرد از آفتاب روي او		قرب ماهي روز و شب در کوي او
هيچ برنگرفت سر زان آستان		عاقبت بيمار شد بي‌دلستان
بود بالين آستان آن درش		بود خاک کوي آن بت بسترش
دختر آگه شد ز عاشق گشتنش		چون نبود از کوي او بگذشتنش
گفت اي شيخ از چه گشتي بي‌قرار		خويشتن را اعجمي ساخت آن نگار
زاهدان در کوي ترسايان نشست		کي کنند، اي از شراب شرک مست
هر دمش ديوانگي بارآورد		گر به زلفم شيخ اقرار آورد
لاجرم دزديده دل دزديده‌اي		شيخ گفتش چون زبونم ديده‌اي
در نياز من نگر، چندين مناز		يا دلم ده باز يا با من بساز
عاشق و پيرو غريبم درنگر		از سر ناز و تکبر درگذر
يا سرم از تن ببر يا سر درآر		عشق من چون سرسري نيست اي نگار
گر تو خواهي بازم از لب جان دهي		جان فشانم برتو گر فرمان دهي
روي و کويت مقصد و به بود من		اي لب و زلفت زيان و سود من
گه ز چشم مست در خوابم مکن		گه ز تاب زلف در تابم مکن
بي‌کس و بي‌يار و بي‌صبر از توم		دل چو آتش، ديده چون ابر از توم
کيسه بين کز عشق تو بردوختم		بي تو بر جانم جهان بفروختم
زانک بي تو چشم اين دارم ز چشم		همچو باران ابر مي‌بارم ز چشم
ديده رويت ديد، دل در غم بماند		دل ز دست ديده در ماتم بماند
وآنچ من از دل کشيدم کس نديد		آنچ من از ديده ديدم کس نديد
خون دل تاکي خورم چون دل نماند		از دلم جز خون دل حاصل نماند
در فتوح او لگد چندين مزن		بيش ازين بر جان اين مسکين مزن
گر بود وصلي بيايد روزگار		روزگار من بشد در انتظار
بر سر کوي تو جان بازي کنم		هر شبي بر جان کمين سازي کنم
جان به نرخ خاک ارزان مي‌دهم		روي بر خاک درت، جان مي‌دهم
يک دمم با خويشتن دمساز کن		چند نالم بر درت ، در باز کن
سايه‌ام، بي تو صبوري چون کنم		آفتابي، از تو دوري چون کنم
در جهم در روزنت چون آفتاب		گرچه همچون سايه‌ام از اضطراب
گر فرو آري بدين سرگشته سر		هفت گردون را درآرم زير پر
ز آتش جانم جهاني سوخته		مي‌روم با خاک جان سوخته
دست از شوق تو بر دل مانده		پاي از عشق تو در گل مانده
چند باشي بيش از اين پنهان ز من		مي‌برآيد ز آرزويت جان ز من
ساز کافور و کفن کن، شرم‌دار		دخترش گفت اي خرف از روزگار
پير گشتي، قصد دل بازي مکن		چون دمت سر دست دمسازي مکن
بهترم آيد که عزم من ترا		اين زمان عزم کفن کردن ترا
چون به سيري نان نخواهي يافتن		کي تواني پادشاهي يافتن
من ندارم جز غم عشق تو کار		شيخ گفتش گر بگويي صد هزار
عشق بر هر دل که زد تأثير کرد		عاشقي را چه جوان چه پيرمرد
چار کارت کرد بايد اختيار		گفت دختر گر تو هستي مردکار
خمر نوش و ديده را ايمان بدوز		سجده کن پيش بت و قرآن بسوز
با سه‌ي ديگر ندارم هيچ‌کار		شيخ گفتا خمر کردم اختيار
و آن سه‌ي ديگر ندانم کرد من		بر جمالت خمر دانم خورد من
دست بايد پاکت از اسلام شست		گفت دختر گر درين کاري تو چست
عشق او جز رنگ و بويي بيش نيست		هرک او هم رنگ يار خويش نيست
وانچ فرمايي به جان فرمان کنم		شيخ گفتش هرچ گويي آن کنم
حلقه‌اي از زلف در حلقم فکن		حلقه در گوش توم اي سيم تن
چون بنوشي خمر ، آيي در خروش		گفت برخيز و بيا و خمر نوش
آمدند آنجا مريدان در فغان		شيخ را بردند تا ديرمغان
ميزبان را حسن بي‌اندازه ديد		شيخ الحق مجلسي بس تازه‌ديد
زلف ترسا روزگار او ببرد		آتش عشق آب کار او ببرد
درکشيد آن جايگه خاموش دم		ذره‌ي عقلش نماند و هوش هم
نوش کرد و دل بريد از کار خويش		جام مي بستد ز دست يار خويش
عشق آن ماهش يکي شد صد هزار		چون به يک جا شد شراب و عشق يار
لعل او در حقه خندان ديد شيخ		چون حريفي آب دندان ديد شيخ
سيل خونين سوي مژگانش فتاد		آتشي از شوق در جانش فتاد
حلقه‌اي از زلف او در گوش کرد		باده‌اي ديگر بخواست و نوش کرد
حفظ قرآن را بسي استاد داشت		قرب صد تصنيف در دين يادداشت
دعوي او رفت و لاف او رسيد		چون مي از ساغر به ناف او رسيد
باده آمد عقل چون بادش برفت		هرچ يادش بود از يادش برفت
پاک از لوح ضمير او بشست		خمر، هر معني که بودش از نخست
هرچ ديگر بود کلي رفت پاک		عشق آن دلبر بماندش صعبناک
همچو دريا جان او پرشور کرد		شيخ چون شد مست، عشقش زور کرد
شيخ شد يکبارگي آنجا ز دست		آن صنم را ديد مي در دست و مست
خواست تا ناگه کند در گردنش		دل بداد و دست از مي خوردنش
مدعي در عشق، معني دار نه		دخترش گفت اي تو مرد کار نه
مذهب اين زلف پر خم دارييي		گر قدم در عشق محکم دارييي
زانک نبود عشق کار سرسري		همچو زلفم نه قدم در کافري
عاشقي را کفر سازد ياددار		عافيت با عشق نبود سازگار
با من اين دم دست در گردن کني		اقتدا گر تو به کفر من کني
خيز رو، اينک عصااينک ردا		ور نخواهي کرد اينجا اقتدا
دل ز غفلت بر قضا بنهاده بود		شيخ عاشق گشته بس افتاده بود
يک نفس او را سر هستي نبود		آن زمان کاندر سرش مستي نبود
اوفتاد از پاي و کلي شد ز دست		اين زمان چون شيخ عاشق گشت مست
مي‌نترسيد از کسي، ترسا شد او		برنيامد با خود و رسوا شد او
شيخ را سرگشته چون پرگار کرد		بود مي بس کهنه دروي کارکرد
دلبرش حاضر، صبوري کي توان		پير را مي کهنه و عشق جوان
مست و عاشق چون بود رفته ز دست		شد خراب آن پيرو شد از دست و مست
از من بي‌دل چه مي‌خواهي بگوي		گفت بي‌طاقت شدم اي ماه‌روي
پيش بت مصحف بسوزم مست مست		گر به هشياري نگشتم بت‌پرست
خواب خوش بادت که در خورد مني		دخترش گفت اين زمان مرد مني
خوش بزي چون پخته گشتي والسلام		پيش ازين در عشق بودي خام خام
کان چنان شيخي ره ايشان گزيد		چون خبر نزديک ترسايان رسيد
بعد از آن گفتند تا زنار بست		شيخ را بردند سوي دير مست
خرقه آتش در زد و در کار شد		شيخ چون در حلقه‌ي زنار شد
نه ز کعبه نه ز شيخي يادکرد		دل ز دين خويشتن آزاد کرد
اين چنين نوباوه رويش بازشست		بعد چندين سال ايمان درست
عشق ترسازاده کار خويش کرد		گفت خذلان قصد اين درويش کرد
زين بتر چه بود که کردم آن کنم		هرچ گويد بعد ازين فرمان کنم
بت پرستيدم چو گشتم مست مست		روز هشياري نبودم بت پرست
بي شکي ام الخبايث اين کند		بس کسا کز خمر ترک دين کند
هرچ گفتي کرده شد، ديگر چه ماند		شيخ گفت اي دختر دلبر چه ماند
کس مبيناد آنچ من ديدم ز عشق		خمر خوردم، بت پرستيدم ز عشق
و آن چنان شيخي چنين رسوا شود		کس چو من از عاشقي شيدا شود
موج مي‌زد در دلم درياي راز		قرب پنجه سال را هم بود باز
برد ما را بر سر لوح نخست		ذره‌ي عشق از کمين درجست چست
خرقه با زنار کردست و کند		عشق از اين بسيار کردست و کند
سرشناس غيب سرگردان عشق		تخته‌ي کعبه است ابجد خوان عشق
تا تو کي خواهي شدن با من يکي		اين همه خود رفت برگوي اندکي
هرچ کردم بر اميد وصل بود		چون بناي وصل تو براصل بود
چند سوزم در جدايي يافتن		وصل خواهم و آشنايي يافتن
من گران کابينم و تو بس فقير		باز دختر گفت اي پير اسير
کي شود بي‌سيم و زر کارت به سر		سيم و زر بايد مرا اي بي‌خبر
نفقه‌اي بستان ز من اي پير و رو		چون نداري تو سر خود گير و رو
صبرکن مردانه‌وار و مرد باش		همچو خورشيد سبک‌رو فرد باش
عهد نيکو مي‌بري الحق به سر		شيخ گفت اي سرو قد سيم بر
دست ازين شيوه سخن آخر بدار		کس ندارم جز تو اي زيبا نگار
در سراندازي و سر اندازيم		هر دم از نوع دگر اندازيم
در سر و کار تو کردم هرچ بود		خون تو بي تو بخوردم هرچ بود
کفر و اسلام و زيان و سود شد		در ره عشق تو هر چم بود شد
تو ندادي اين چنين با من قرار		چند داري بي‌قرارم ز انتظار
دشمن جان من سرگشته‌اند		جمله‌ي ياران من برگشته‌اند
نه مرا دل ماند و نه جان ، چون کنم		تو چنين و ايشان چنان، من چون کنم
با تو در دوزخ که بي تو در بهشت		دوستر دارم من اي عالي سرشت
دل بسوخت آن ماه را از درد او		عاقبت چون شيخ آمد مرد او
خوک راني کن مرا سالي مدام		گفت کابين را کنون اي ناتمام
عمر بگذاريم در شادي و غم		تا چو سالي بگذرد، هر دو بهم
کانک سرتافت او ز جانان سرنيافت		شيخ از فرمان جانان سرنتافت
خوک واني کرد سالي اختيار		رفت پيرکعبه و شيخ کبار
خوک بايد سوخت يا زنار بست		در نهاد هر کسي صد خوک هست
کين خطر آن پير را افتاد بس		تو چنان ظن مي‌بري اي هيچ کس
سر برون آرد چو آيد در سفر		در درون هر کسي هست اين خطر
سخت معذوري که مرد ره نه‌اي		تو ز خوک خويش اگر آگه نه‌اي
هم بت و هم خوک بيني صد هزار		گر قدم در ره نهي چون مرد کار
ورنه همچون شيخ شو رسواي عشق		خوک کش، بت سوز، اندر راه عشق
کز فرو ماندن به جان درماندند		هم نشينانش چنان درماندند
بازگرديدند از ياري او		چون بديدند آن گرفتاري او
در غم او خاک بر سر ريختند		جمله از شومي او بگريختند
پيش شيخ آمد که اي در کار سست		بود ياري در ميان جمع، چست
چيست فرمان، باز بايد گفت راز		مي‌رويم امروز سوي کعبه باز
خويش را محراب رسوايي کنيم		يا همه هم چون تو ترسايي کنيم
همچو تو زنار بربنديم ما		اين چنين تنهات نپسنديم ما
زود بگريزيم بي‌تو زين زمين		يا چو نتوانيم ديدت هم چنين
دامن از هستيت در چينيم ما		معتکف در کعبه بنشينيم ما
هر کجا خواهيد بايد رفت زود		شيخ گفتا جان من پر درد بود
دختر ترسام جان افزاي بس		تا مرا جانست، ديرم جاي بس
زانک اينجا جمله کار افتاده‌ايد		مي‌ندانيد، ارچه بس آزاده‌ايد
هم دمي بودي مرا در هر غمي		گر شما را کار افتادي دمي
مي‌ندانم تا چه خواهد بود نيز		باز گرديد اي رفيقان عزيز
کان ز پا افتاده سرگردان کجاست		گر ز ما پرسند، برگوييد راست
در دهان اژدهاي دهر ماند		چشم پر خون و دهن پر زهر ماند
آنچ‌کرد آن پير اسلام از قضا		هيچ کافر در جهان ندهد رضا
شد ز عقل و دين و شيخي ناصبور		موي ترسايي نمودندش ز دور
در زفان جمله‌ي خلقش فکند		زلف او چون حلقه در حلقش فکند
گو درين ره اين چنين افتد بسي		گر مرا در سرزنش گيرد کسي
کس مبادا ايمن از مکر و خطر		در چنين ره کان نه بن دارد نه سر
خوک واني را سوي خوکان شتافت		اين بگفت و روي از ياران بتافت
گه ز دردش مرده گه مي‌زيستند		بس که ياران از غمش بگريستند
مانده جان در سوختن، تن درگداز		عاقبت رفتند سوي کعبه باز
داده دين در راه ترسا مانده		شيخشان در روم تنها مانده
هر يکي در گوشه‌ي پنهان شده		وانگه ايشان از حيا حيران شده
در ارادت دست از کل شست بود		شيخ را در کعبه ياري چست بود
زو نبودي شيخ را آگاه‌تر		بود بس بيننده و بس راهبر
او نبود آنجايگه حاضرمگر		شيخ چون از کعبه شد سوي سفر
بود از شيخش تهي خلوت سراي		چون مريد شيخ بازآمد بجاي
باز گفتندش همه احوال شيخ		باز پرسيد از مريدان حال شيخ
وز قدر او را چه کار آمد به سر		کز قضا او را چه بار آمد ببر
راه بر ايمان به صد سويش ببست		موي ترسايي به يک مويش ببست
خرقه گشتش مخرقه، حالش محال		عشق مي‌بازد کنون با زلف و خال
خوک واني ميکند اين ساعت او		دست کلي بازداشت از طاعت او
بر ميان زنار دارد چار کرد		اين زمان آن خواجه‌ي بسيار درد
از کهن گبريش مي‌نتوان شناخت		شيخ ما گرچه بسي در دين بتاخت
روي چون زر کرد و زاري درگرفت		چون مريد آن قصه بشنود، از شگفت
در وفاداري نه مرد و نه زنان		با مريدان گفت اي‌تر دامنان
يار نايد جز چنين روزي به کار		يار کار افتاده بايد صد هزار
ياري او از چه نگرفتيد پيش		گر شما بوديد يار شيخ خويش
حق گزاري و وفاداري بود		شرمتان باد، آخر اين ياري بود
جمله را زنار مي‌بايست بست		چون نهاد آن شيخ بر زنار دست
جمله را ترسا همي‌بايست شد		از برش عمدا نمي‌بايست شد
کانچ کرديد از منافق بودنست		اين نه ياري و موافق بودنست
يار بايد بود اگر کافرشود		هرک يار خويش راياور شود
خود بود در کامراني صد هزار		وقت ناکامي توان دانست يار
جمله زو بگريختيد از نام و ننگ		شيخ چون افتاد در کام نهنگ
هرک ازين سر سرکشد از خاميست		عشق را بنياد بر بد ناميست
بارها گفتيم با او پيش ازين		جمله گفتند آنچ گفتي بيش ازين
هم نفس باشيم در شادي و غم		عزم آن کرديم تا با او بهم
دين براندازيم و ترسايي خريم		زهد بفروشيم و رسوايي خريم
کز بر او يک به يک گرديم باز		ليک روي آن ديد شيخ کارساز
بازگردانيد ما را شيخ زود		چون نديد از ياري ما شيخ سود
قصه برگفتيم و ننهفتيم راز		ما همه بر حکم او گشتيم باز
گر شما را کار بودي بر مزيد		بعد از آن اصحاب را گفت آن مريد
در حضورستي سرا پاي شما		جز در حق نيستي جاي شما
هر يکي بردي از آن ديگر سبق		در تظلم داشتن در پيش حق
بازدادي شيخ را بي‌انتظار		تا چو حق ديدي شما را بي‌قرار
از در حق از چه مي‌گرديد باز		گر ز شيخ خويش کرديد احتراز
برنياوردند يک تن سر ز پيش		چون شنيدند آن سخن از عجز خويش
کار چون افتاد برخيزيم زود		مرد گفت اکنون ازين خجلت چه سود
در تظلم خاک مي‌پاشيم ما		لازم درگاه حق باشيم ما
در رسيم آخر به شيخ خود همه		پيرهن پوشيم از کاغذ همه
معتکف گشتند پنهان روز و شب		جمله سوي روم رفتند از عرب
گه شفاعت گاه زاري بود کار		بر در حق هر يکي را صد هزار
سرنپيچدند هيچ از يک مقام		هم چنان تا چل شبان روز تمام
هم چو شب چل روز نه نان و نه آب		جمله را چل شب نه خور بود و نه خواب
در فلک افتاد جوشي صعب ناک		از تضرع کردن آن قوم پاک
جمله پوشيدند از آن ماتم کبود		سبزپوشان در فراز و در فرود
آمدش تير دعااندر هدف		آخرالامر آنک بود از پيش صف
بود اندر خلوت از خود رفته باز		بعد چل شب آن مريد پاک باز
شد جهان کشف بر دل آشکار		صبح دم بادي درآمد مشک بار
در برافکنده دو گيسوي سياه		مصطفي را ديد مي‌آمد چو ماه
صد جهان وقف يک سر موي او		سايه‌ي حق آفتاب روي او
هرک مي‌ديدش درو گم مي‌نمود		مي‌خراميد و تبسم مي‌نمود
کاي نبي الله دستم گير دست		آن مريد آن را چو ديد از جاي جست
شيخ ما گم راه شد راهش نماي		رهنماي خلقي، از بهر خداي
رو که شيخت را برون کردم ز بند		مصطفي گفت اي بهمت بس بلند
دم نزد تا شيخ را در پيش کرد		همت عاليت کار خويش کرد
بود گردي و غباري بس سياه		در ميان شيخ و حق از ديرگاه
در ميان ظلمتش نگذاشتم		آن غبار از راه او برداشتم
منتشر بر روزگار او همي		کردم از بهر شفاعت شب نمي
توبه بنشسته گنه برخاستست		آن غبار اکنون ز ره برخاستست
از تف يک توبه برخيزد ز راه		تو يقين مي‌دان که صد عالم گناه
محو گرداند گناه مرد و زن		بحراحسان چون درآيد موج زن
نعره‌اي زد کسمان پرجوش شد		مرد از شادي آن مدهوش شد
مژدگاني داد و عزم راه کرد		جمله‌ي اصحاب را آگاه کرد
تا رسيد آنجا که شيخ خوک وان		رفت با اصحاب گريان و دوان
در ميان بي‌قراري خوش شده		شيخ را مي‌ديد چون آتش شده
هم گسسته بود زنار از ميان		هم فکنده بود ناقوس مغان
هم ز ترسايي دلي پرداخته		هم کلاه گبرکي انداخته
خويشتن را در ميان بي‌نور ديد		شيخ چون اصحاب را از دور ديد
هم به دست عجز سر بر خاک کرد		هم ز خجلت جامه بر تن چاک کرد
گاه از جان جان شيرين برفشاند		گاه چون ابر اشک خونين برفشاند
گه ز حسرت در تن او خون بسوخت		گه ز آتش پرده‌ي گردون بسوخت
شسته بودند از ضميرش سر به سر		حکمت اسرار قرآن و خبر
بازرست از جهل و از بيچارگي		جمله با ياد آمدش يکبارگي
در سجود افتادي و بگريستي		چون به حال خود فرونگريستي
وز خجالت در عرق گم گشته بود		هم چو گل در خون چشم آغشته بود
مانده در اندوه و شادي مبتلاش		چون بديدند آنچنان اصحابناش
وز پي شکرانه جان افشان همه		پيش او رفتند سرگردان همه
ميغ شد از پيش خورشيد تو باز		شيخ را گفتند اي پي‌برده راز
بت پرست روم شد يزدان پرست		کفر برخاست از ره و ايمان نشست
شد شفاعت خواه کار تو رسول		موج زد ناگاه درياي قبول
شکر کن حق را چه جاي ماتمست		اين زمان شکرانه عالم عالمست
کرده راهي همچو خورشيد آشکار		منت ايزد را که در درياي قار
توبه داند داد با چندين گناه		آنک داند کرد روشن را سياه
هرچ بايد جمله بر هم سوزد او		آتش توبه چو برافروزد او
بودشان القصه حالي عزم راه		قصه کوته مي‌کنم، آن جايگاه
رفت با اصحاب خود سوي حجاز		شيخ غسلي کرد و شد در خرقه باز
کاوفتادي در کنارش آفتاب		ديد از آن پس دختر ترسا به خواب
کز پي شيخت روان شو اين زمان		آفتاب آنگاه بگشادي زبان
اي پليدش کرده، پاک او بباش		مذهب او گيرو خاک او بباش
در حقيقت تو ره او گير باز		او چو آمد در ره تو بي‌مجاز
چون به راه آمد تو هم راهي نماي		از رهش بردي، به راه او درآي
چند ازين بي‌آگهي آگه بباش		ره زنش بودي بسي همره بباش
نور مي‌داد از دلش چون آفتاب		چون درآمد دختر ترسا ز خواب
بي‌قرارش کرد آن درد از طلب		در دلش دردي پديد آمد عجب
دست در دل زد،دل از دستش فتاد		آتشي در جان سرمستش فتاد
در درون او چه تخم آورد بار		مي‌ندانست او که جان بي‌قرار
ديد خود را در عجايب عالمي		کار افتاد و نبودش هم دمي
گنگ بايد شد، زفان را راه نيست		عالمي کانجا نشان راه نيست
هم چو باران زو فروريخت اي عجب		در زمان آن جملگي ناز و طرب
خاک بر سر در ميان خون دويد		نعره زد جامه دران بيرون دويد
از پي شيخ و مريدان شد دوان		با دل پردرد و شخص ناتوان
پاي داد از دست بر پي ميدويد		هم چو ابر غرقه در خون مي‌دويد
از کدامين سوي مي‌بايد گذشت		مي‌ندانست او که در صحرا و دشت
روي خود در خاک مي‌ماليد خوش		عاجز و سرگشته مي‌ناليد خوش
عورتي‌ام مانده از هر کار باز		زار ميگفت اي خداي کار ساز
تو مزن بر من که بي آگه زدم		مرد راه چون تويي را ره زدم
مي‌ندانستم، خطاکردم، بپوش		بحر قهاريت رابنشان ز جوش
دين پذيرفتم ، مرا تو دست گير		هرچ کردم بر من مسکين مگير
حصه از عزت بجز خواريم نيست		مي‌بميرم از کسم ياريم نيست
کامد آن دختر ز ترسايي برون		شيخ را اعلام دادند از درون
کارش افتاد اين زمان در راه ما		آشنايي يافت با درگاه ما
بابت خود همدم و همساز شو		بازگرد و پيش آن بت بازشو
باز شوري در مريدانش فتاد		شيخ حالي بازگشت از ره چو باد
توبه و چندين تک و تازت چه بود		جمله گفتندش ز سر بازت چه بود
توبه‌ي بس نانمازي مي‌کني		بار ديگر عشق بازي مي‌کني
هرک آن بشنود ترک جان بگفت		حال دختر شيخ با ايشان بگفت
تا شدند آنجا که بود آن دل‌نواز		شيخ و اصحابش ز پس رفتند باز
گم شده در گرد ره گيسوي او		زرد مي‌ديدند چون زر روي او
بر مثال مرده‌اي بر روي خاک		برهنه پاي و دريده جامه پاک
غشي آورد آن بت دل‌ريش را		چون بديد آن ماه شيخ خويش را
شيخ بر رويش فشاند از ديده آب		چون ببرد آن ماه را در غشي خواب
اشک مي‌باريد چون ابر بهار		چون نظر افکند بر شيخ آن نگار
خويشتن در دست و پاي او فکند		ديده برعهد وفاي او فکند
بيش ازين در پرده نتوانم بسوخت		گفت از تشوير تو جانم بسوخت
عرضه کن اسلام تا با ره شوم		برفکندم توبه تا آگه شوم
غلغلي رد جمله‌ي ياران فتاد		شيخ بر وي عرضه‌ي اسلام داد
اشک باران، موج زن شد در ميان		چون شد آن بت روي از اهل عيان
ذوق ايمان در دل آگاه يافت		آخر الامر آن صنم چون راه يافت
غم درآمد گرد او بي غمگسار		شد دلش از ذوق ايمان بي‌قرار
من ندارم هيچ طاقت در فراق		گفت شيخا طاقت من گشت طاق
الوداع اي شيخ عالم الوداع		مي‌روم زين خاندان پر صداع
عاجزم، عفوي کن و خصمي مکن		چون مرا کوتاه خواهد شد سخن
نيم جاني داشت برجانان فشاند		اين بگفت آن ماه و دست از جان فشاند
جان شيرين زو جدا شد اي دريغ		گشت پنهان آفتابش زير ميغ
سوي درياي حقيقت رفت باز		قطره‌اي بود او درين بحر مجاز
رفت او و ما همه هم مي‌رويم		جمله چون بادي ز عالم مي‌رويم
اين کسي داند که هست آگاه عشق		زين چنين افتد بسي در راه عشق
رحمت و نوميد و مکر و ايمنست		هرچ مي‌گويند در ره ممکنست
بي نصيبه گوي نتواند ربود		نفس اين اسرار نتواند شنود
نه بنفس آب و گل بايد شنيد		اين يقين از جان و دل بايد شنيد
نوحه‌اي در ده که ماتم سخت شد		جنگ دل با نفس هر دم سخت شد

شيخ سمعان پيرعهد خويش بود

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته