مزايا و معايب ژل‌هاي ضدعفوني‌کننده

گفتگو با دکتر حسين طباطبايي، متخصص پوست و مو
 

صابون‌هاي معمولي، ترکيبي از اسيدهاي چرب، روغن‌ها و مواد ضدعفوني هستند؛ در حالي که صابون‌هاي آنتي‌باکتريال حاوي موادي هستند مانند تريکلوزان (يک ترکيب آلي محلول د‌ر آب که باکتري‌زداست)، الکل و گاهي ماده‌اي که از رشد باکتري‌ها جلوگيري مي‌کند. صابون‌هاي آنتي‌باکتريال، باکتري‌ها را از بين مي‌برند؛ در حالي که صابون‌هاي معمولي با شستشو باعث جدا شدن و دفع باکتري‌ها از محل مي‌شوند. با دکتر حسين طباطبايي، متخصص پوست و مو، درباره همين موضوع گفتگو کرده‌ايم.

چرا صابون‌هاي آنتي‌باکتريال اين‌قدر طرفدار دارند؟
 

ببينيد؛ بيشترين اثر آنتي‌باکتريال‌ها در کشتن باکتري‌هاست. با اين وجود، در مورد استفاده درازمدت از آنها اختلاف نظر وجود دارد. صابون‌هاي معمولي باکتري‌ها را از پوست جدا مي‌کنند و سپس اين باکتري‌ها شسته مي‌شوند و يا هنگام خشک کردن دست، به دستمال يا حوله مي‌چسبند، در حالي که محصولات آنتي‌باکتريال، باکتري‌ها را در همان محل از بين مي‌برند.
استفاده از صابون‌هاي آنتي‌باکتريال ممکن است بتواند در صورت ايجاد بريدگي، از عفونت تا حدي جلوگيري کند (هرچند اين مساله ثابت نشده است)، همچنين به علت کشته شدن باکتري‌ها، گسترش و انتقال فرد به فرد بيماري‌هايي نظير سرماخوردگي‌ و آنفلوآنزا و گسترش باکتري‌ سالمونلا که ممکن است در گوشت ماکيان خام وجود داشته باشد، کاهش مي‌يابد. پيشگيري از گسترش عفونت‌ها در اماکن بهداشتي از ديگر مزاياي اين صابون‌هاست. اين محصولات براي افرادي که دچار نقص يا ضعف سيستم ايمني هستند نظير کساني که مبتلا به سرطان هستند، مي‌تواند مفيد باشد.

و چه معايبي دارند؟
 

خب، درباره معايب استفاده از صابون‌هاي آنتي‌باکتريال، طبق مطالعه‌اي که نتايج آن توسط مرکز کنترل بيماري‌ها در آمريکا منتشر شده، مي‌شود گفت که استفاده از اين صابون‌ها مزيتي به صابون‌هاي معمولي در کاهش ميزان سرماخوردگي ندارد. برخي از محصولات آنتي‌باکتريال، به خصوص آنهايي که به جاي الکل يا سفيدکننده، از مواد سنتتيک استفاده مي‌کنند، خطر ايجاد ارگانيسم‌هاي مقاوم در برابر آنتي‌باکتريال‌ها و آنتي‌بيوتيک‌ها را دارند. عده‌اي از محققان بر اين باورند که صابون‌هاي آنتي‌باکتريال نبايد براي افراد سالم خانواده مصرف شوند و مصرف آنها بايد محدود به مکان‌هايي باشد که مورد نياز است مانند بيمارستان‌ها و خانواده‌هايي که در آنها افراد بيماري وجود دارند که خطر ابتلا به عفونت باکتريال در آنها بالاست. برخي محققان معتقدند که آنتي‌باکتريال‌‌ها مزيتي نسبت به صابون‌هاي معمولي در کاهش ميزان عفونت و بيماري ندارند. مطالعاتي مانند آنچه روي 224 نفر از افراد خانواده‌هاي مختلف انجام گرفت، نشان داد که ميزان مقاومت باکتريال در گروه آنتي‌باکتريال نسبت به صابون‌هاي معمولي افزايش نيافته. همچنين اثبات نشد که استفاده از اين صابون‌ها به جاي صابون‌هاي معمولي باعث ايجاد فضايي سالم‌تر در خانه‌ها شود. مواد شيميايي سنتتيک موجود در اين صابون‌ها بعد از شسته شدن و دفع در فاضلاب، ممکن است براي محيط زيست خطرناک باشند. همچنين مشخص نيست که آيا رشد در محيطي بيش از حد تميز براي کودکان مفيد است و يا اينکه حدي از مواجهه ميکروبي براي تکامل سيستم ايمني کودکان لازم است. ضمنا اين صابون‌ها باکتري‌هاي مفيد روي پوست را نيز از بين مي‌برند و قيمت بيشتري نيز دارند.

ژل ضدعفوني‌کننده دست که نياز به شستشو ندارد، چطور؟
 

اين ژل، مايعي است که معمولا براي از بين بردن سريع باکتري‌ها و ويروس‌هاي موجود روي پوست دست به کار مي‌رود. کلا ژل‌هاي ضدعفوني کننده، صابون نيستند. آنها حاوي الکل هستند که نسبت به تريکلوزان و ژل گزيلنول سريع‌تر روي باکتري‌ها اثر مي‌کنند. اين ژل‌ها نيازي به آب‌کشي و خشک کردن ندارند. به سرعت تبخير مي‌شوند و نيازي به استفاده از آب يا حوله و دستمال کاغذي براي خشک کردن آنها نيست. اغلب از اين ژل‌ها زماني استفاده مي‌شود که شستشوي دست‌ها با صابون و آب امکان‌پذير نيست. اين ژل‌ها مي‌توانند باکتري‌ها را از بين ببرند اما قادر به از بين بردن آلودگي و چرک قابل مشاهده روي دست‌ها نيستند. مرکز کنترل بيماري‌ها در آمريکا مصرف اين ژل‌ها را زماني مناسب مي‌داند که دست‌ها آلودگي‌ قابل مشاهده ندارند. اين مرکز همچنين گزارش کرده است که بهترين راه ضدعفوني دست‌ها، شستن آنها با آب و صابون به مدت 20 ثانيه است و مصرف ژل‌ها را در صورت عدم امکان اين شستشو، مناسب مي‌داند.

ژل‌ها از چه موادي تشکيل شده‌اند؟
 

انواع ژل‌ها، الکل، عامل ضخيم‌کننده، حلال الکل، نوعي مرطوب کننده، مواد معطر و رنگ. براي اينکه يک ژل ضدعفوني کننده موثر باشد، بايد حاوي حداقل 60 درصد الکل باشد. هر قدر درصد الکل بيشتر باشد، ژل تاثير بيشتري در نابود کردن ميکروب‌ها دارد.

معايب اين ژل‌ها چيست؟
 

الکل مي‌تواند باعث خشک شدن پوست دست‌ها شود. به همين دليل برخي از اين ژل‌ها حاوي نوعي مرطوب کننده هستند که از اين خشکي جلوگيري نمايند. شستشوي دست‌ها در صورتي که به روش صحيح انجام شود، يعني تمام سطوح دست‌ها و ناخن‌ها به مدت 15 تا 20 ثانيه با آب و صابون شسته شود، به همان اندازه موثر است. ژل‌ها نياز به زمان کمتري دارند؛ تا حدي که براي يک پرستار آي‌سي‌يو که در يک شيفت 8 ساعته مشغول به کار است، استفاده از ژل باعث يک ساعت صرفه‌جويي در زمان مي‌شود. اگر ناخن‌ها به خوبي کوتاه نشده باشند و اگر زيورآلات استفاده شده باشد، ژل‌هاي ضدعفوني‌کننده نمي‌توانند به اندازه شستشوي با آب و صابون موثر باشند. مطالعات نشان داده‌اند که ژل‌هاي حاوي الکل، به نحو قابل اطميناني روتاويروس را از بين مي‌برند. مطالعه ديگري نشان داده است که مصرف مرتب ژل‌ها مي‌تواند ابتلا به بيمار‌ي‌هاي گوارشي را تا حد 59 درصد کاهش دهد.

اگر توسط کودکاني که دست‌شان را زياد به دهان‌شان مي‌برند، مصرف شود؛ چه؟
 

در صورت بلع، اين ژل‌ها مي‌توانند مسموميت با الکل ايجاد کنند. در آمريکا سالانه بيش از 12 هزار مورد مسموميت با الکل ناشي از اين ژل‌ها گزارش مي‌شود. يک قاشق چاي‌خوري از اين ژل‌ها براي مسموم کردن يک طفل نوپا کافي است. اين ژل‌ها قابل اشتعال هستند. احتياطات لازم بايد در موارد مذکور به عمل آيد.

نحوه استفاده از ژل‌هاي ضدعفوني‌کننده چيست؟
 

جواهرات و زيورآلات بايد از دست خارج شوند و بعدش چند قطره از ژل را (به ميزان کافي و تا حدي که دست‌ها کاملا مرطوب شوند) روي کف يک دست مي‌ريزيم. دست‌ها را به هم مي‌ماليم. به مدت 25 ثانيه ژل را روي تمام سطوح دست‌ها و انگشتان مي‌ماليم (يا تا زماني که دست‌ها کاملا خشک شوند). اگر دست‌ها واضحا آلوده‌اند (آلودگي قابل مشاهده دارند)، شستشوي با آب و صابون الزامي است. براي ضدعفوني کامل، توجه به تمام سطوح دست‌ها، اطراف ناخن‌ها، لابه‌لاي انگشتان و پشت شست و اطراف مچ ضروري است.
منبع:www.salamat.com