گفتگو با بانو مجتهده زهره صفاتی

چکیده
علم آموزی و تحصیل معارف اسلامی، یکی از توصیه های همیشگی رهبر معظم انقلاب به جامعه زنان بوده است. چنانچه ایشان در پیامی منحصر به فرد به کنگره امینه امین در اصفهان از مقام شامخ و ارجمند حاجیه خانم همایونی قدردانی کردند. بنا به اهمیت این موضوع و بررسی جایگاه زنان در علم و هنر اسلامی پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشرآثار رهبر انقلاب با بانو مجتهده زهره صفاتی گفتگویی را تنظیم و منتشر کرده است.

تعداد کلمات 1794/ تخمین زمان مطالعه 16 دقیقه

اخیراً همایشی تحت عنوان «امینه امین» در شهر اصفهان برگزار شد و در آن همایش به طور خاص از شخصیت سرکار حاجیه خانم همایونی از شاگردان بانو مجتهده امین تقدیر شد. رهبر معظم انقلاب در پیام خود به این همایش، تأکید داشتند که وجود چنین شخصیت هایی نشان دهنده آمادگی و استعداد زنان ایرانی برای پیمودن مدارج عالیه علم و معرفت دینی است؟ شما حضور بانوان در عرصه تحصیل معارف دینی را چقدر ضروی می دانید و ضرورتش را بر اساس چه مبنایی تعریف می فرمایید.
ضرورت یادگیری معارف دینی و تحصیل بانوان در این عرصه که چندین بار از سوی رهبر انقلاب حفظه الله مورد تاکید قرار گرفته است، پایه های آن در آموزه های دینی نهفته است و ضرورت این یادگیری ظاهراً از صدر اسلام وجود داشته است؛ یعنی وقتی پیامبر خدا(ص) مبعوث به رسالت شدند، مخاطب ایشان در بخش هایی از آموزه های دینی خانم ها بودند. بنابراین خانم ها هم باید در زمینه معارف دین و فهم قرآن کریم و دستورات دینی آشنا باشند. من بر اساس توصیه های رهبری، برخی تحقیقات را در بحث «طهارت» انجام دادم و در ملاقات های بعدی گزارش دادم که ایشان خیلی استقبال کردند. حتی توصیه کردندکه این تحقیقات به دست مراجع معظم تقلید هم داده شود. پرسش و پاسخ های اسماءبنت عمیس با پیامبر (ص)که در تاریخ ثبت شده است بیانگر این است که پیامبر زمینه را برای خانم ها فراهم کرده بودند تا آن ها به محضر ایشان بیایند و به شکل مستقیم سؤالات خود را مطرح کنند. همچنین برخی احکام و دستورات دینی از طریق برخی همسران پیامبر (ص) به بانوان منتقل می شد که همه این ها بیانگر توجه پیامبر گرامی اسلام به موضوع یادگیری بانوان در زمینه علوم و معارف اسلامی است. فارغ از این مسائل، بزرگ ترین شخصیتی که در دامن خاندان نبوت پرورش یافت، وجود صدیقه طاهره(س) بود که این وجود مقدس در حقیقت پیوند دهنده بین نبوت و امامت بودند و درحقیقت ظرف فهم معارف دین و قرآن کریم از طریق ایشان به همه جهان اسلام منتقل شد که البته ما کمتر به این پرداختیم. دخترانی هم که فاطمه زهرا(س) تربیت می کند، یعنی حضرت زینب(س) و حضرت ام کلثوم(س)، به خصوص حضرت زینب درخشش ویژه ای در همین زمینه داشتند.

آیا این روند در مقاطع بعدی تاریخی نیز ادامه یافته است؟
در طول تاریخ هم بانوان برجسته و مهمی بودند که این ها هرکدام در عصرخودشان درخشش ویژه داشتند. به عنوان مثال هردو دختر شیخ طوسی محدث بودند و فهم نسبت به قرآن و روایات داشتند و از طرف پدرشان اجازه روایت داشتند و هم صاحب نظر در فقه بودندکه یکی از این ها همسر ملاصالح مازندرانی است و معروف است که در استنباط برخی از احکام فقهی با ایشان مشورت می کردند. همه این ها حکایت از این دارد که بانوان از صدر اسلام تا عصر حاضر که باید بگویم عصر بیداری اسلامی است، در عرصه علم و معارف اسلامی نقش داشته اند.

نقش انقلاب اسلامی ایران در بروز و شکوفایی استعداد بانوان در این عرصه چگونه بود؟
با پیروزی انقلاب اسلامی، زمینه برای فراگیری بانوان در عرصه های مختلف از جمله علوم دینی ایجاد شد و انقلاب به معنای دقیق کلمه در این بخش ها صورت گرفت. امام راه حل(ره) فرمودند که ما باید مدرسه ای را برای خانم ها تأسیس کنیم که در شأن خانم ها و درشأن این انقلاب باشد. بعد از ایشان نیز رهبر معظم انقلاب همان مسیر را ادامه دادند و فضا را به گونه ای فراهم کردند تا زنان، خودشان را بشناسند و بتوانند ادای وظیفه کنند. ایشان حتی مطالباتی دارند که خانم ها باید در مسیر معارف دین، فهم کتاب و سنت، قدم های ارزنده ای بردارند.

تحصیل بانوان در زمینه معارف دینی چه آثار و برکاتی خواهد داشت؟
در مرحله اول برای خود این افراد و خانواده ها مفید است؛ زیرا خانواده های این افراد سمت و سوی دینی و قرآنی و جهت گیری الهی پیدا می کنند. در وهله بعد، به جامعه نوپای و در حال رشد، بالندگی و پویایی ما کمک می کند. تدوین چشم انداز بیست ساله و دستور حضرت آقا به ترسیم نقشه جامعه علمی کشور، بیانگر تأکید ایشان بر بالندگی و پویایی علمی در همه عرصه ها است و تحصیل بانوان در عرصه علوم اسلامی نیز در همین راستا تعریف می شود. من با جرأت اعلام می کنم که هر چه رونق تحصیل بانوان در زمینه علوم و معارف اسلامی بالاتر رود، مشکلات اخلاقی، رفتاری و خانوادگی ما در سطح جامعه کمتر خواهد شد.

بیشتر بخوانید: نظر اسلام در مورد اشتغال و تحصیل زنان چیست؟

رهبر انقلاب در سفر سال گذشته به قم، در فرازی از سخنانشان در دیدار طلاب تأکید داشتند که حضور دانشمندان اسلامی زن در عرصه های مختلف دارای اثرات عظیم در دنیا و آبرو برای انقلاب خواهد بود. شما اثرات بین المللی تحصیلات معارف دینی بانوان را چگونه می بینید؟
بُعد بین المللی آن نیز بسیار مؤثر خواهد بود. البته مشروط به این که بتوانیم درست تبلیغ کنیم. معمولاً در سفرهایی که بانوان حوزوی برای شرکت در سمینارهای علمی به خارج کشور می روند، با استقبال مواجه می شوند وخانم های ایرانی در چنین جلساتی تحول آفرینی می کنند و به اصطلاح نبض جلسه را در دست می گیرند. اما هنوز بر روی این مسأله سرمایه گذاری نشده است و رسانه ها نیز فعالیت قابل توجهی در این زمینه نداشته اند.
در حالی که وقتی بانوان حوزوی در نشست های بین المللی شرکت می کنند یا مردم و اندیشمندان کشورهای مختلف به نحوی از جریان تحصیل بانوان در حوزه های ایران مطلع می شوند، نگاه آن ها به طور کامل تغییر می کند و واقعاً آبرویی برای اسلام و انقلاب به خصوص تشیع می شوند؛ چون در اهل سنت به این شکل به خانم ها اجازه نمی دهندکه بتوانند در این عرصه ها صاحب نظر باشند. رهبر انقلاب در دیدار با طلاب قم فرمودند: بانوان باید خوب درس بخوانند. البته هدف نهایی درس خواندن بانوان، تنها مجتهد شدن یا فیلسوف شدن نیست. آشنایی با معارف اسلامی و قرآنی است که می تواند برای خود آنها و برای دیگران مورد استفاده قرار بگیرد.

اگر امکان دارد، توضیحاتی درباره مقام علمی و معنوی بانو مجتهده امین بیان کنید.
سرکار خانم بانو مجتهده امین اصفهانی در دوره ای زندگی می کردندکه به تعبیر خانم همایونی، بسیاری از افراد اهل اطلاع نبودند، اما ایشان در آن مقطع با آن فراز و نشیب هایی که در طول زندگی ایشان وجود داشت، به تحصیل علوم و معارف اسلامی به خصوص فلسفه و عرفان همت می گمارند و این خیلی قابل اهمیت است. صفای باطن بانو مجتهده امین یک فصل مفصلی است که از نظر سیر و سلوک و معنویت در سطح بالایی قرار داشتند و خودشان می فرمودندکه من انوار اهل بیت (ع) را در طفولیت مشاهده می کردم و می دیدم. به بقیه هم توصیه می کردند که دیدن انوار اهل بیت (ع) آغاز راه است. خانم همایونی می گفتندکه آن اواخر، یک بار خدمت ایشان رفتم و دیدم که گریه می کنند و خیلی اشک می ریزند. از علت گریه پرسیدم، گفتند: «من به نفس مطمئنه رسیدم، ولی نمی دانم چرا نگهم داشته اند. من به اون چیزی که می خواستم در طول زندگی برسم، رسیدم. می ترسم این از دستم بازگرفته شود.» شما افق را نگاه کنید. این ها حرف های عادی نیست. اولین کتابی که بانوامین نوشتند، «اربعین هاشمیه» بود و به تعبیر خانم همایونی آوازه این کتاب به نجف می رسدکه یک خانمی، چنین کتابی با آن استحکام و ابعاد نوشته است. خلاصه کتاب نیز در نجف منتشر می شود و به تدریج در محافل علمی و در محافل مردمی مطرح می گردد.

با توجه به آشنایی شما با حاجیه خانم همایونی، شخصیت علمی و اخلاقی ایشان را چگونه ارزیابی می کنید؟
خانم همایونی از دوستان صمیمی بنده است. در واقع از بین شاگردان بانوامین، آن شاگردی که توانست هم از لحاظ معنوی و هم از لحاظ علمی، دیدگاه های خانم امین را منتقل کند، خانم همایونی هستند. واقعاً صفای باطن دارد. در همین سال های اخیر به اتفاق چند نفر خدمتشان رسیدیم. ایشان می گفت: «من هرچه وسیله در خانه داشتم، به بیرون دادم. چون دیگر معلوم نیست چقدر عمر می کنم و نمی خواهم وابسته باشم.حتی اثاث منزلم را هم دادم.» می گفت: «منتظرم از نظر نفسانی آن رشد کافی را پیدا کنم و بِرَم»؛ دیدم که همان خواسته استادش را دنبال می کند. همچنین ایشان درصدد این است که یک خدمتی برای خانم ها در جهان اسلام اتفاق بیفتد و حقوق زن ها و محرومیت هایی که بانوان در عرصه های مختلف با آن مواجهند، برداشته شود. یکی دیگر از دغدغه های ایشان، حضور بی حد و حصرخانم ها در بیرون است که به شدت با این موضوع مخالفند و می گویند ساختار وجودی خانم ها برای کار دیگری ساخته شده و علی رغم این که در حوزه های دینی ورود پیدا کنند و صاحب نظر باشند، لکن این نکته اساسی را نباید فراموش کنندکه بحث خانه و خانواده و خانواده محوری از اساسی ترین اموری است که خداوند بر عهده زن گذاشته است. و معتقدند که حضور بی حد وحصر خانم ها در بیرون، به این موضوع ضربه می زند. در مجموع ایشان شخصیت مخلصی است که صداقت در چهره، در زبان و در قلب ایشان احساس می شود. در پیام تجلیل رهبر انقلاب نیز به جایگاه ایشان اشاره شد.

مطالبات رهبر انقلاب از حوزه های بانوان طلبه چیست؟
با مرور دیدگاه های ایشان و نیز با توجه به ملاقات هایی که بنده با ایشان داشتم، ایشان تمایل دارند که خانم ها در عرصه های مختلف علوم دینی با جدیت وارد شده و صاحب نظر شوند. به طور خاص در حوزه مباحث زنان معتقدند که خانم ها خودشان در این عرصه وارد شوند و مسائل را حل کنند. من براساس اشارت های ایشان، برخی تحقیقات در بحث طهارت را انجام دادم و در ملاقات های بعدی گزارش دادم که ایشان خیلی استقبال کردند. حتی توصیه کردند که این تحقیقات به زبان عربی نوشته شود و به دست مراجع معظم تقلید هم داده شودکه حسب فرمایش ایشان این اقدامات را نیز انجام دادم. همچنین در جای دیگری به بنده فرمودندکه سعی کنید که مباحث از استدلال کافی بهره مند باشد.ایشان دید باز و بسیار روشنی در حوزه مسایل زنان دارند. ان شاءالله انتظارات ایشان به همت مسئولان و همین طور نگاه مثبت بدنه حوزه نسبت به رشد بانوان طلبه در عرصه های مختلف علوم دینی محقق خواهد شد.

منبع: نشریه دنیای زنان شماره 69