معرفی کتاب معالم العلماء

نام كامل كتاب معالم العلماء فى فهرست كتب الشيعة و أسماء المصنفين‌
مؤلف‌
ابو جعفر محمد بن على بن شهرآشوب مازندرانى‌
موضوع كتاب‌
مؤلف در اين باره مى‌نويسد:« معالم العلماء در فهرست كتب شيعه و نامهاى نويسندگان آنها چه كتب قديمى و چه كتب جديد است. اگر چه شيخ بزرگوار ما ابو جعفر محمد طوسى- رضوان الله عليه- در آن زمان كتاب بى‌نظيرى در اين باب نوشت ولى بايد گفت در كتاب مختصر ما مطالب اضافى و فوايدى هست كه مى‌تواند تتمه‌اى بر كتاب شيخ طوسى باشد. در اين كتاب من در حدود ششصد( نسخه بدل سيصد) نويسنده افزودم و به مواردى كه در كتاب شيخ محذوف است اشاره كردم گر چه كتابهاى در اين زمينه بيشمار است.»‌
تاريخ تأليف‌
تاريخ تأليف اين كتاب ديرتر از 581 قمرى نيست چون مؤلف در اجازه‌اش به تاريخ 15 جمادى الثانى سال 581 قمرى براى شيخ جمال الدين ابو الحسن على بن شعرۀ حلّى جامعانى از كتاب معالم العلماء ياد كرده است. و معروف است كه كتاب معالم العلماء و كتاب فهرست شيخ منتجب الدين از حيث زمان تأليف به يكديگر نزديك‌اند و هر دو كتاب ذيل و متمم فهرست شيخ طوسى مى‌باشند.
محتواى كتاب‌
كتاب محتوى ذكر 990 شخص است. در آخر آن فصلى است در مورد كتابهايى كه نويسندگانشان ناشناخته‌اند و بابى است در مورد بعضى از شاعران اهل بيت- عليهم السلام- كه چهار طبقه را تشكيل مى‌دهند: آشكارگويان، ميانه‌روها، پارساها و متكلفان.
كتاب در بردارندۀ نام 90 مؤلف و 600 كتاب بيشتر از آنچه در« الفهرست» آمده، مى‌باشد. و احيانا به ضعف يا وثاقت برخى از مؤلفان و به تاريخ وفاتشان اشاره مى‌كند كه اين از امتيازات اين كتاب بر كتاب «الفهرست» است.
چاپهاى كتاب‌
اين كتاب يك جلدى تاكنون دو بار به چاپ رسيده است يك بار در سال 1353 قمرى در 141 صفحه در تهران و بار ديگر در سال 1381 قمرى با تحقيق در 153 صفحه در نجف اشرف به چاپ رسيد و همچنان نيازمند تحقيق عميق است.
روش تنظيم‌
كتاب طبق «الفهرست» شيخ الطائفه طوسى به ترتيب الفبا تأليف شده نه بر طبق طبقات يا سال، در اين ترتيب الفبايى فقط حرف اول ملاك بوده نه حرف دوم و سوم بنابر اين بين مدخلهاى ابراهيم و بلال ترتيب هست ولى بين ابراهيم و احمد ترتيب الفبايى وجود ندارد.
موقعيت كتاب‌
كتاب« معالم العلماء» جزء منابع و مآخذ مهم براى علماء رجال شده است علمايى همچون علامۀ حلى صاحب« خلاصة الرجال»، و شيخ حر عاملى صاحب« أمل الآمل» و مير مصطفى تفرشى، و ميرزا محمد استرآبادى و علامۀ مجلسى و شيخ ابو على حائرى و آقا محمد باقر خوانسارى و ديگران از اين كتاب استفاده مى‌كرده‌اند.
دامنۀ كتاب‌
از آنجا كه« معالم العلماء» تكمله‌اى است بر« الفهرست» شيخ طوسى، خط مشى مؤلف آن كتاب را دنبال كرده فقط از مؤلفان شيعه نام مى‌برد. البته از 43 شخص شيعه غير دوازده امامى از قبيل فطحيه، واقفيه، اسماعيليه، زيديه، غُلات و اهل سنّت نام مى‌برد.
آثار مؤلف‌
آثار مؤلف بر سه بخش است، چاپى، خطى، مفقود.
آثار چاپ شده:« مناقب آل ابى طالب عليهم السلام،« معالم العلماء»( كتاب حاضر) و« متشابه القرآن و مختلفه»‌
آثار خطى:« مثالب النواصب»( مدرسۀ شهيد مطهرى- سپهسالار سابق- شمارۀ 5/ 498) در كتاب« الذريعه» آمده كه:« نسخۀ خطى آن در خزانۀ سيد ناصر حسين هندى است. و نسخۀ ديگرى در تهران در كتابخانۀ سيد محمد محيط موجود است.»‌
آثار مفقود:« المخزون و المكنون فى عيون الفنون»،« الطرائق فى الحدود و الحقائق»،« مائدة الفائدة»،« المثال فى الأمثال»،« الاسباب و النزول على مذهب آل الرسول»،« الحاوى»،« الاوصاف»،« المنهاج».
يادآورى‌
در برنامۀ كتابخانۀ نور- تراجم و كتابشناسى نسخۀ 1 از كتاب معالم العلماء با مشخصات زير استفاده شده است:
تعداد جلد: 1‌
چاپ: نجف اشرف‌
ناشر: منشورات المطبعة الحيدرية‌
سال انتشار: 1380 هجرى قمرى‌
منبع:نرم افزار جامع فقه اهل بیت 2
ارسال توسط کاربر محترم سایت :zolgadri