چرا تغذيه با شير مادر در سال دوم زندگي يک ضرورت است؟
1- شير مادر هنوز منبع مهم دريافت پروتئين، چربي، کلسيم و ويتامين ها براي کودک است.
2- تا حدود 1/3 انرژي و مواد غذايي مورد نياز او را تأمين مي کند.
3- در اين سن، کودک نوپا بسيار پرتحرک و فعال است، با دست زدن به همه جا و همه چيز خود را به سهولت در معرض آلودگي و در نتيجه بيماري ها قرار مي دهد. مواد ايمني بخش موجود در شير مادر نقش حفاظتي بسيار مهمي براي کودک ايفا مي کند و وي را تا حدود بسيار زيادي از ابتلاء به اسهال، عفونت دستگاه تنفسي، عفونت گوش، عفونت دستگاه ادراري و امثال آن محافظت مي کند. اين حفاظت در مقابل بيماري هاي غير عفوني نظير آسم، آلرژي، ديابت نوجواني و بعضي از سرطان هاي دوران کودکي نيز وجود دارد.
4- نيازهاي عاطفي و رواني کودک را که براي رشد و تکاملش بسيار ضروري هستند تأمين مي کند.
5- نقش بسيار ارزنده ي تغذيه با شير مادر در امر تکامل عصبي و رواني کودک که در سال اول زندگي آغاز شده بود با تداوم تغذيه با شير مادر در سال دوم زندگي استمرار پيدا مي کند.
6- اغلب کودکان در ايام بيماري، به ويژه در جريان اسهال، استفراغ و تب، کم اشتها هستند ولي معمولاً اشتهاي شان نسبت به تغذيه با شير مادر حفظ شده يا حتي بيشتر مي شود. لذا اين منبع مهم آب و غذا در ايام بيماري از شدت کاهش وزن آنها مي کاهد و به بهبودشان کمک مي کند.
7- از نظر اقتصادي چون با کاهش دفعات بيماري هاي مختلف همراه است، اثر قابل توجهي در بهبود شرايط اقتصادي خانواده دارد.
8- در پيشگيري از بارداري ناخواسته ي مادر هنوز هم نقش قابل توجهي ايفا مي کند.
به عنوان يک راهنماي کلي که شامل سه غذاي اصلي و دو ميان وعده است، برنامه ي غذايي يک کودک دو ساله به شرح زير است:
سه وعده غذاي اصلي شامل صبحانه، ناهار و شام دو ميان وعده حدود ساعت ده صبح و چهار بعد از ظهر
ناهار: سه قاشق غذاخوري پر برنج پخته شده (پلو) + يک قاشق غذاخوري پر از حبوب (عدس، لوبيا و...) يک قاشق مرباخوري کره يا روغن+ نصف يک پرتقال متوسط.
شام: سه قاشق غذاخوري پر از برنج پخته شده (پلو)+ يک قاشق غذاخوري پر گوشت ماهي (بدون تيغ)+ يک قاشق غذاخوري پر از يک نوع سبزي با برگ سبز تيره مثل اسفناج يا گشنيز يا جعفري پخته شده.
در اين نمونه برنامه ي ناهار و شام، چه مواد مغذي وجود دارد و به چه مقدار در اختيار کودک قرار مي گيرد؟
در غذاي ظهر (ناهار) که برنج پيشنهاد شده است، بخشي از انرژي و پروتئين مورد نياز وعده ي ظهر کودک تأمين مي شود. اگر برنج در دسترس نباشد، مي توان از سيب زميني، نان يا ماکاروني استفاده کرد.
برنج فاقد ويتامين A است و مقدار آهن آن هم بسيار ناچيز است. پروتئين سيب زميني هم کمتر از پروتئين برنج است. بنابراين هر زمان که برنج يا سيب زميني در وعده ي غذايي کودک قرار مي گيرد حتماً بايد ماده ي ديگري که سرشار از پروتئين باشد به آن اضافه شود، مانند حبوب که پروتئين برنج يا سيب زميني را کامل مي کند. بنابراين اين خوراک سيب زميني و لوبيا يا «عدس پلو» از نظر پروتئين کامل هستند. براي جذب بهتر آهن پيشنهاد مي شود از ترکيب برنج و حبوب يا سيب زميني و حبوب و نصف يک پرتقال در برنامه ي غذايي ناهار کودک استفاده کرد که هم جذب آهن موجود در غذا را بيشتر و هم کمبود ويتامين C را جبران مي کند.
در برنامه ي شام جاي حبوب (پروتئين گياهي) از يک ماده ي پروتئيني حيواني استفاده شده است. گوشت ماهي علاوه بر تأمين بقيه ي پروتئين مورد نياز کودک سبب جذب بهتر آهن غذاهاي گياهي مي شود. بنابراين يک قاشق غذاخوري پر از اسفناج، جعفري يا گشنيز، هم ويتامين A مورد نياز کودک را تأمين مي کند و هم به دليل وجود گوشت ماهي، جذب آهن موجود در مواد غذايي بيشتر مي شود. به جاي گوشت ماهي مي توان از جگر پخته شده ي مرغ هم استفاده کرد. گرچه انرژي کمتري توليد مي کند، ولي در عوض، مابقي پروتئين و بخشي از آهن و کل ويتامين A مورد نياز را فراهم مي کند و حتي ويتامين A توليد شده حدود بيست برابر بيشتر مي شود.
با اين نمونه از صبحانه، ناهار و شام قسمت اعظم انرژي مورد نياز کودک تأمين مي شود و بخشي کوچک باقي مي ماند که با دو ميان وعده مثلاً يک تکه نان همراه يک موز در ساعت ده صبح و دو عدد بيسکويت همراه با دو عدد خرما در ساعت چهار بعد از ظهر کمبود انرژي جبران مي شود ساير ويتامين ها و ريزمغذي ها نيز طي وعده هاي غذاي اصلي و ميان وعده به کودک مي رسد. تنها عنصري که به صورت مکمل ممکن است مورد نياز باشد آهن است که در بسياري از کشورها مواد غذايي مثل برنج، آرد گندم، پودر شير، سس ماهي، پودر کاري، شکر يا نمک را با آهن غني مي کنند. در صورت عدم دسترسي به اين مواد غني شده با آهن بهتر است براي کودک در سن يک تا دو سالگي قطره يا شربت آهن تجويز کرد.
با توجه به مطالب گفته شده مي توانيد برنامه ي غذايي متنوعي براي کودک تان فراهم کنيد تا کليه ي نيازهاي غذايي وي تأمين شود مثلاً:
براي صبحانه يکي از موارد زير را در نظر بگيريد:
نان و کره و مربا و چاي/ نام و کره و عسل و چاي/ نان و پنير و گردو/ نان و تخم مرغ و پنير
ناهار: عدس پلو با دو قاشق غذاخوري ماست/ سبزي پلو با ماهي/ سبزي پلو با ماهيچه/ کوفته قلقلي با سيب زميني و هويج/ لوبيا چيتي با سيب زميني و هويج/ خوراک گوشت و سيب زميني و هويج/ پلو با نصف سيخ کباب/ خورش سبزي با پلو( سبزي خورش خيلي سرخ نشود.) همراه با يک نوع ميوه به اندازه ي متوسط.
شام: ماکاروني با گوشت چرخ کرده و کمي سبزي با نان/ کوکوي سيب زميني با نان/ نصف سيخ کباب با نان+ دو قاشق غذاخوري ماست.
ميان وعده هاي صبح و بعد از ظهر:
دو بيسکويت با يک تکه سيب/ يک تکه نان و يک موز/ يک تکه نان با دو عدد خرما/ يک تکه نان با يک عدد سيب زميني متوسط يا دو عدد هويج پخته شده/ نان و نصف تخم مرغ پخته/ نان و پنير و خيار/ يک پياله شله زرد/ يک نعلبکي حلوا/ دو عدد پسته ي ريز و نرم شده همراه با يک فنجان آب ميوه/ هفت عدد بادام ريز شده همراه با يک فنجان آب ميوه/ نصف ليوان آب ميوه با يک عدد خرما و يک تکه نان/ يک تکه نان با کمي کره و پنير و...
کلاً همانطور که گفته شد، کودکان در اين سن دوست د ارند که مواد غذايي را با دست شان بردارند. لذا در صورت امکان بهتر است که غذاي آنان شامل يک تکه گوشت با حبوب پخته همراه با يک نوع سبزي با برگ زرد يا سبز (اسفناج، کرفس، کدوحلوايي، هويج و...) به اضافه ي پلو يا نان يا سيب زميني و هر روز با يک ميوه باشد. در غير اين صورت از همان برنامه ي غذايي روزانه ي خانواده مثل خورش سبزي يا خورش قيمه و... مي توان با تغييراتي که در آن داده مي شود، مثلاً با نمک و چاشني کمتر استفاده کرد.
آرد ذرت، گندم يا برنج: يک قاشق غذاخوري
شنبليله خرد شده: يک قاشق مربا خوري
گوجه فرنگي: يک عدد متوسط
کره: يک قاشق مرباخوري
گوشت: به اندازه ي يک تخم مرغ از گوشت تکه شده يا يک قاشق غذاخوري سر پر گوشت چرخ کرده
زرده ي تخم مرغ: يک عدد
پياز: يک عدد کوچک
سيب زميني: يک عدد متوسط
طرز تهيه:
ابتدا آرد را در کره تفت بدهيد، سپس شنبليله را که خيلي تميز شسته و خرد کرده ايد، همراه با پياز رنده شده، تکه هاي کوچک سيب زميني، گوجه فرنگي رنده شده و يک ليوان آب به آن اضافه کنيد و بگذاريد خوب بپزد. سوپ که جا افتاد و غليظ شد، زرده تخم مرغ را با چنگال هم بزنيد و کم کم به سوپ اضافه کنيد تا جوش بزند.
منبع: 7 روز زندگي- ش 87
2- تا حدود 1/3 انرژي و مواد غذايي مورد نياز او را تأمين مي کند.
3- در اين سن، کودک نوپا بسيار پرتحرک و فعال است، با دست زدن به همه جا و همه چيز خود را به سهولت در معرض آلودگي و در نتيجه بيماري ها قرار مي دهد. مواد ايمني بخش موجود در شير مادر نقش حفاظتي بسيار مهمي براي کودک ايفا مي کند و وي را تا حدود بسيار زيادي از ابتلاء به اسهال، عفونت دستگاه تنفسي، عفونت گوش، عفونت دستگاه ادراري و امثال آن محافظت مي کند. اين حفاظت در مقابل بيماري هاي غير عفوني نظير آسم، آلرژي، ديابت نوجواني و بعضي از سرطان هاي دوران کودکي نيز وجود دارد.
4- نيازهاي عاطفي و رواني کودک را که براي رشد و تکاملش بسيار ضروري هستند تأمين مي کند.
5- نقش بسيار ارزنده ي تغذيه با شير مادر در امر تکامل عصبي و رواني کودک که در سال اول زندگي آغاز شده بود با تداوم تغذيه با شير مادر در سال دوم زندگي استمرار پيدا مي کند.
6- اغلب کودکان در ايام بيماري، به ويژه در جريان اسهال، استفراغ و تب، کم اشتها هستند ولي معمولاً اشتهاي شان نسبت به تغذيه با شير مادر حفظ شده يا حتي بيشتر مي شود. لذا اين منبع مهم آب و غذا در ايام بيماري از شدت کاهش وزن آنها مي کاهد و به بهبودشان کمک مي کند.
7- از نظر اقتصادي چون با کاهش دفعات بيماري هاي مختلف همراه است، اثر قابل توجهي در بهبود شرايط اقتصادي خانواده دارد.
8- در پيشگيري از بارداري ناخواسته ي مادر هنوز هم نقش قابل توجهي ايفا مي کند.
نمونه يي از برنامه ي غذايي کودک در سال دو زندگي:
به عنوان يک راهنماي کلي که شامل سه غذاي اصلي و دو ميان وعده است، برنامه ي غذايي يک کودک دو ساله به شرح زير است:
سه وعده غذاي اصلي شامل صبحانه، ناهار و شام دو ميان وعده حدود ساعت ده صبح و چهار بعد از ظهر
نمونه
ناهار: سه قاشق غذاخوري پر برنج پخته شده (پلو) + يک قاشق غذاخوري پر از حبوب (عدس، لوبيا و...) يک قاشق مرباخوري کره يا روغن+ نصف يک پرتقال متوسط.
شام: سه قاشق غذاخوري پر از برنج پخته شده (پلو)+ يک قاشق غذاخوري پر گوشت ماهي (بدون تيغ)+ يک قاشق غذاخوري پر از يک نوع سبزي با برگ سبز تيره مثل اسفناج يا گشنيز يا جعفري پخته شده.
در اين نمونه برنامه ي ناهار و شام، چه مواد مغذي وجود دارد و به چه مقدار در اختيار کودک قرار مي گيرد؟
در غذاي ظهر (ناهار) که برنج پيشنهاد شده است، بخشي از انرژي و پروتئين مورد نياز وعده ي ظهر کودک تأمين مي شود. اگر برنج در دسترس نباشد، مي توان از سيب زميني، نان يا ماکاروني استفاده کرد.
برنج فاقد ويتامين A است و مقدار آهن آن هم بسيار ناچيز است. پروتئين سيب زميني هم کمتر از پروتئين برنج است. بنابراين هر زمان که برنج يا سيب زميني در وعده ي غذايي کودک قرار مي گيرد حتماً بايد ماده ي ديگري که سرشار از پروتئين باشد به آن اضافه شود، مانند حبوب که پروتئين برنج يا سيب زميني را کامل مي کند. بنابراين اين خوراک سيب زميني و لوبيا يا «عدس پلو» از نظر پروتئين کامل هستند. براي جذب بهتر آهن پيشنهاد مي شود از ترکيب برنج و حبوب يا سيب زميني و حبوب و نصف يک پرتقال در برنامه ي غذايي ناهار کودک استفاده کرد که هم جذب آهن موجود در غذا را بيشتر و هم کمبود ويتامين C را جبران مي کند.
در برنامه ي شام جاي حبوب (پروتئين گياهي) از يک ماده ي پروتئيني حيواني استفاده شده است. گوشت ماهي علاوه بر تأمين بقيه ي پروتئين مورد نياز کودک سبب جذب بهتر آهن غذاهاي گياهي مي شود. بنابراين يک قاشق غذاخوري پر از اسفناج، جعفري يا گشنيز، هم ويتامين A مورد نياز کودک را تأمين مي کند و هم به دليل وجود گوشت ماهي، جذب آهن موجود در مواد غذايي بيشتر مي شود. به جاي گوشت ماهي مي توان از جگر پخته شده ي مرغ هم استفاده کرد. گرچه انرژي کمتري توليد مي کند، ولي در عوض، مابقي پروتئين و بخشي از آهن و کل ويتامين A مورد نياز را فراهم مي کند و حتي ويتامين A توليد شده حدود بيست برابر بيشتر مي شود.
با اين نمونه از صبحانه، ناهار و شام قسمت اعظم انرژي مورد نياز کودک تأمين مي شود و بخشي کوچک باقي مي ماند که با دو ميان وعده مثلاً يک تکه نان همراه يک موز در ساعت ده صبح و دو عدد بيسکويت همراه با دو عدد خرما در ساعت چهار بعد از ظهر کمبود انرژي جبران مي شود ساير ويتامين ها و ريزمغذي ها نيز طي وعده هاي غذاي اصلي و ميان وعده به کودک مي رسد. تنها عنصري که به صورت مکمل ممکن است مورد نياز باشد آهن است که در بسياري از کشورها مواد غذايي مثل برنج، آرد گندم، پودر شير، سس ماهي، پودر کاري، شکر يا نمک را با آهن غني مي کنند. در صورت عدم دسترسي به اين مواد غني شده با آهن بهتر است براي کودک در سن يک تا دو سالگي قطره يا شربت آهن تجويز کرد.
با توجه به مطالب گفته شده مي توانيد برنامه ي غذايي متنوعي براي کودک تان فراهم کنيد تا کليه ي نيازهاي غذايي وي تأمين شود مثلاً:
براي صبحانه يکي از موارد زير را در نظر بگيريد:
نان و کره و مربا و چاي/ نام و کره و عسل و چاي/ نان و پنير و گردو/ نان و تخم مرغ و پنير
ناهار: عدس پلو با دو قاشق غذاخوري ماست/ سبزي پلو با ماهي/ سبزي پلو با ماهيچه/ کوفته قلقلي با سيب زميني و هويج/ لوبيا چيتي با سيب زميني و هويج/ خوراک گوشت و سيب زميني و هويج/ پلو با نصف سيخ کباب/ خورش سبزي با پلو( سبزي خورش خيلي سرخ نشود.) همراه با يک نوع ميوه به اندازه ي متوسط.
شام: ماکاروني با گوشت چرخ کرده و کمي سبزي با نان/ کوکوي سيب زميني با نان/ نصف سيخ کباب با نان+ دو قاشق غذاخوري ماست.
ميان وعده هاي صبح و بعد از ظهر:
دو بيسکويت با يک تکه سيب/ يک تکه نان و يک موز/ يک تکه نان با دو عدد خرما/ يک تکه نان با يک عدد سيب زميني متوسط يا دو عدد هويج پخته شده/ نان و نصف تخم مرغ پخته/ نان و پنير و خيار/ يک پياله شله زرد/ يک نعلبکي حلوا/ دو عدد پسته ي ريز و نرم شده همراه با يک فنجان آب ميوه/ هفت عدد بادام ريز شده همراه با يک فنجان آب ميوه/ نصف ليوان آب ميوه با يک عدد خرما و يک تکه نان/ يک تکه نان با کمي کره و پنير و...
کلاً همانطور که گفته شد، کودکان در اين سن دوست د ارند که مواد غذايي را با دست شان بردارند. لذا در صورت امکان بهتر است که غذاي آنان شامل يک تکه گوشت با حبوب پخته همراه با يک نوع سبزي با برگ زرد يا سبز (اسفناج، کرفس، کدوحلوايي، هويج و...) به اضافه ي پلو يا نان يا سيب زميني و هر روز با يک ميوه باشد. در غير اين صورت از همان برنامه ي غذايي روزانه ي خانواده مثل خورش سبزي يا خورش قيمه و... مي توان با تغييراتي که در آن داده مي شود، مثلاً با نمک و چاشني کمتر استفاده کرد.
سوپ شنبليله (اشکنه)
آرد ذرت، گندم يا برنج: يک قاشق غذاخوري
شنبليله خرد شده: يک قاشق مربا خوري
گوجه فرنگي: يک عدد متوسط
کره: يک قاشق مرباخوري
گوشت: به اندازه ي يک تخم مرغ از گوشت تکه شده يا يک قاشق غذاخوري سر پر گوشت چرخ کرده
زرده ي تخم مرغ: يک عدد
پياز: يک عدد کوچک
سيب زميني: يک عدد متوسط
طرز تهيه:
ابتدا آرد را در کره تفت بدهيد، سپس شنبليله را که خيلي تميز شسته و خرد کرده ايد، همراه با پياز رنده شده، تکه هاي کوچک سيب زميني، گوجه فرنگي رنده شده و يک ليوان آب به آن اضافه کنيد و بگذاريد خوب بپزد. سوپ که جا افتاد و غليظ شد، زرده تخم مرغ را با چنگال هم بزنيد و کم کم به سوپ اضافه کنيد تا جوش بزند.
منبع: 7 روز زندگي- ش 87
