مراقبت هاي دوران بارداري و کاهش مرگ و مير زنان باردار

زماني که سازمان هاي بين المللي، برنامه مادري ايمن (safe motherhood) در سال 1987 مطرح کردند، موضوع مرگ مادران باردار ناشي از عوارض دوران بارداري و زايمان، يک مشکل جدي و پر مخاطره تلقي نمي شد. ده سال بعد، پيشگيري از اين گونه مرگ ها، يک اولويت بين المللي شناخته شد و بسياري از کشورها در زمينه ي توسعه و بهبود خدمات بهداشت مادران به پيشرفت هاي عمده اي نايل آمدند. به منظور کمک به دولت ها و سازمان هاي خصوصي در نيل به هدف هاي مربوط به سلامت مادران در اکتبر سال 1997 ده اقدام اساسي زير براي بهبود وضعيت مادران مشخص گرديد.
1- بهداشت مادران، بعنوان يک سرمايه گذاري حياتي، اقتصادي و اجتماعي.
2- کاهش مرگ مادران به دليل عوارض دوران بارداري و زايمان.
3- توجه به مادري ايمن از نظر حقوق بشر و عدالت اجتماعي.
4- توجه به بهداشت جنسي و حاملگي نوجوانان.
5- توجه به اينکه هر زايماني مي تواند با خطر روبرو باشد.
6- مراقبت هاي بهداشتي ضروري در زمان زايمان.
7- مراقبت هاي بهداشتي مادران با کيفيت مناسب.
8- پيشگيري از حاملگي ناخواسته.
9- پيشگيري از سقط غير ايمن.
10- اندازه گيري پيشرفت برنامه.

هدف مادري ايمن چيست؟
 

هدف مادري ايمن، کسب اطمينان از اينکه هر مادري در زمينه بهداشت جنسي و باروري به مجموعه خدماتي قابل ارائه و داراي کيفيت مطلوب دسترسي دارد مي باشد. اين خدمات به ويژه بايد شامل مراقبت هاي دوران بارداري و درمان حوادث و فوريت هاي درمان بارداري باشد تا مرگ و مير و معلوليت مادران کاهش يابد.
در بسياري از کشورهاي در حال توسعه، عوارض دوران بارداري و زايمان، علت اصلي مرگ زنان در سنين باروري محسوب مي شود. در هر دقيقه بيش از يک مادر به دليل عوارض بارداري و زايمان جان خود را از دست مي دهند و بطور کلي 585000 مادر به همين دليل در هر سال از بين مي روند. کمتر از يک درصد اين مرگ ها در کشورهاي توسعه يافته رخ مي دهد. اين موضوع، خود بر مرگ حداقل 1/5 ميليون نوزاد در هفته اول زندگي و 1/4 ميليون مرده زايي تأثير دارد. در بسياري از کشورهاي در حال توسعه، مرگ مادران 33-25 درصد از کل مرگ ها را تشکيل مي دهد. متوسط ميزان مرگ و مير مادران در کشورهاي در حال توسعه حدود 450 درصد هزار تولد است. در حالي که در کشورهاي پيشرفته اين مقدار پايين تر از 30 درصد است. حداقل 40درصد از تمام زنان باردار، عوارض دوران بارداري، زايمان و پس از آن را تجربه کرده اند که 15درصد آنها با مشکلات جدي روبرو شده اند.
دنيا در هر سال شاهد ميليونها مرگ نوزاد در هفته اول زندگي است. علت اصلي مرگ نوزادان نيز همان عوامل موثر بر مرگ و معلوليت مادران است. به مخاطره افتادن سلامت مادر در دوران بارداري، دريافت نکردن به موقع مراقبتهاي بهداشتي در دوارن بارداري و زايمان و مراقبتهاي ناکافي از نوزادان از جمله اين عوامل است.

شايع ترين علل مرگ و مير مادران در کشور ايران عبارتند از:
 

خونريزي حين و يا پس از زايمان، اکلامپسي، بيماري هاي قلبي عروقي همراه با بارداري، بيماري هاي خوب تعريف نشده، و يا بد تعريف شده، عفونت پس از زايمان، خونريزي دوران بارداري، عوارض سقط جنين و آمبولي ريه گروه هايي از مادران بيشتر در معرض عوارض دوران بارداري و زايمان قرار دارند. مانند مادراني که حين حاملگي دچار عوارضي بوده اند يا داراي سابقه بيماري هستند. نظامهاي بهداشتي براي تشخيص زنان و مادراني که بيشتر در معرض خطر قرار دارند بر اساس مشخصه هاي اقتصادي، اجتماعي و جمعيتي مانند وضعيت سواد، سن و تعداد حاملگي هاي قبلي مراقبتهاي بهداشتي را انجام مي دهند و در طي جريان مراقبتهاي دوران بارداري اين ارزيابي خطر را انجام مي دهند. شايان ذکر است اين مشخصه ها قادر به تشخيص تمامي عوامل خطر و شناسايي آنها نيست. آمار نشان مي دهد که 90% از زنان باردار که در معرض خطر شناخته شده بودند. بدون هيچ گونه عارضه اي دوران حاملگي خود را سپري کردند. بنابراين تقويت نظامهاي بهداشتي و کيفيت خدمات بهداشتي و همچنين افزايش توان و مهارت کارکنان در تشخيص موارد در معرض خطر حائز اهميت است. از آنجا که روش ارزيابي خطر نمي تواند به درستي تعيين کننده زناني باشد که با عوارض حاملگي و زايمان روبرو مي شوند، بهتر است تمام زنان در دوران بارداري، حين زايمان و پس از زايمان به خدمات و مراقبتهاي بهداشتي با کيفيت مناسب دسترسي داشته باشند.

نقش افراد ماهر در کاهش عوارض و مرگ مادران در حين زايمان
 

در اغلب موارد عوارض و مرگ مادران در حين زايمان و يا بلافاصله پس از زايمان رخ مي دهد. در کشورهاي در حال توسعه هر ساله 60 ميليون زايمان با کمک افراد آموزش نديده، ماماهاي سنتي يا اعضاي خانواده و يا بدون کمک ديگران انجام مي گيرد. بررسي ها نشان مي دهند که در سراسر دنيا تقريباً از هر ده زايمان 6 زايمان با حضور افراد ماهر انجام مي شود که اين امر موجب کاهش ميزان مرگ و مير و معلوليت مادران مي شود. اين افراد شامل پزشکان، پرستاران، ماماها و بهورزان آشنا به امور زايمان هستند. وجود تجهيزات، وسايل و داروهاي کافي براي افراد ماهر نقش اساسي دارد. به علاوه فرد ماهر نيازمند حمايت و نظارت از سوي سطوح بالاتر است.
کشور ما همزمان با برنامه ريزي در زمينه حضور پزشک ماهر با مشکلات و کمبودهاي زير مواجه است:
1- بهورزان اغلب از مهارت لازم براي نجات مادران و برخورد با فوريت ها و عوارض زايمان برخوردار نيستند. اين مهارت ها عبارتند از توان پيشگيري، تشخيص و درمان عوارضي مانند شوک، خونريزي، عفونت، اکلامپسي و عوارض ناشي از سقط جنين.
2- اغلب متون درسي مورد استفاده ماماها، قديمي است و در آنها تکنولوژي و پژوهش هاي جديد کمتر آمده است.
3- بسياري از ماماها و پزشکان در مورد باورهاي سنتي و اعتقادهاي مردم، ارتباطات و سازمان دهي جامعه آموزش کافي نديده اند.

دلايل مادران در عدم استفاده از خدمات بهداشتي
 

تحقيقات نشان مي دهد عواملي نظير دسترسي محدود به آموزش، کمي سواد مادران، محدوديت مالي خانواده ها، بعد فاصله، سنت ها، و فرهنگ هاي مختلف بومي، مخارج مراقبت هاي بهداشتي و زايمان، تعرفه ها، کافي نبودن خدمات و امکانات فيزيکي ناکافي واحدهاي بهداشتي سبب مي شود مادران از خدمات بهداشتي استفاده نکنند.
فشار ناشي از هزينه هاي اجتماعي و اقتصادي مرگ ها و معلوليت هاي مادران و نوزادان بر جامعه، خانواده و کشور بسيار سنگين است بطوري که هزينه مالي سرانه ناشي از ارائه مراقبتهاي اوليه بهداشتي در کشورهاي در حال توسعه براي هر فرد 3 دلار است در حالي که هزينه کلي نجات يک مادر تقريباً 230 دلار برآورد مي شود.
بنابراين منافع دولت به جهت مقرون به صرفه بودن، تقويت نظام بهداشتي و توسعه مراقبتها در جهت جلب اعتماد مادران مي باشد.
در نهايت مي توان گفت دولت از طريق توجه به عوامل زير مي تواند به کاهش ميزان مرگ مادران در کشور کمک کند:
* افزايش آگاهي خانواده ها در مورد عوارض بارداري و زايمان و شيوه برخورد مناسب با آن.
* توجه به تجهيز و تدارک بيمارستانها به داروها و ملزوماتي که براي ارائه فوريت هاي مامايي و زايمان ضروري است.
* افزايش پوشش مراقبتهاي بارداري و پس از زايمان.
* شناسايي به موقع و جلوگيري از تأخير در تصميم گيري و ارجاع موارد خطر.
* عدم تأخير در ارائه خدمات درماني به مادران در بيمارستانها و مراکز زايماني.
* جلوگيري از انجام سزارين هاي بي مورد.
منبع: جزوات مادري ايمن.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 46.