تهيه و تنظيم: س. فراهاني
چشم يکي از حساست ترين اعضاي بدن است که نياز به مراقبت ويژه اي دارد، بخصوص اگر فرد بيماري داشته باشد که بتواند در عملکرد چشم مشکلاتي ايجاد کند. در زير با دکتر حميد رضا صفابخش در مورد ديابت و نقش آن در ايجاد مشکلات بينايي گفت و گويي انجام داده ايم که مي خوانيد:
آقاي دکتر بيماري ديابت چيست؟
- ديابت يا بيماري قند به علت ناتواني بدن در توليد يا مصرف انسولين پديد مي آيد. انسولين هم ماده اي است که توسط لوزالمعده در بدن توليد شده و باعث قند (مهم ترين منبع انرژي بدن) مورد استفاده قرار گيرد.
آيا ديابت روي بينايي اثر مي گذارد؟
اگر شخصي مبتلا به ديابت باشد، بدنش نمي تواند از قند موجود به درستي استفاده کند. در نتيجه غلظت قند خون افزايش مي يابد و سبب پيدايش تغييراتي در رگ هاي کوچک بدن مي شود. ديابت مي تواند روي بينايي اثر بگذارد و به بيماري هاي چشم آب مرواريد (کاتاراکت)، آب سياه (گلوکوم) و از همه مهم تر از بين رفتن عروق داخل کره ي چشم منجر شود.
عوامل موثر در بروز عوارض چشمي بيماري قند چيست؟
- علاوه بر بيماري قند عوامل ديگري نيز وجود دارند که عوارض چشمي و غير چشمي بيماري قند را ايجاد و تسريع مي کنند. بنابراين توجه به اين عوامل و کنترل آن ها (علاوه بر کنترل قند) مي تواند نقش بسيار مهمي در کاهش بروز عوارض چشمي ديابت و سير پيشرفت بيماري داشته باشد. اين عوامل عبارتند از:
* سابقه ي فاميلي ديابت و شدت گرفتاري بيماري چشمي در فاميل
* سن بروز و تشخيص بيماري
* نوع ديابت و طول مدت ابتلا به آن
* نحوه و ميزان کنترل ديابت
* کنترل بودن يا نبودن مشکلات همراه با ديابت از جمله فشار خون و چربي هاي خون
* مصرف دخانيات
ديابت چگونه روي پرده چشم (شبکيه) تأثير مي گذارد؟
- ديابت باعث خونريزي در پرده ي چشم، نشت مواد داخل رگ به روي شبکيه (ايجاد ورم پرده چشم) و در نهايت سبب به وجود آمدن عروق جديد روي پرده ي چشم مي شود. اين عروق جديد نيز مي توانند سبب خونريزي در داخل حفره ي چشم شوند و مشکلاتي را به وجود آورند.
رتينوپاتي ديابتي چيست؟
- «رتينوپاتي» يکي از عوارض ديابت است که سبب تغييرات در عروق چشم مي شود و کار شبکيه (پرده انتهاي چشم) را مختل مي کند. در واقع کارهاي قسمت هاي مختلف چشم مثل عدسي، قرنيه و... براي ايجاد يک تصوير دقيق و روشن روي شبکيه انجام مي شود تا اثر آن به مغز ارسال شده و فرد بتواند ببيند. آسيب به اين قسمت سبب ايجاد ريتنوپاتي و ابتلا به اين مشکل در بيماران ديابتي سبب نابينايي مي شود.
تشخيص رتينوپاتي چگونه است؟
- بهترين راه مقابله با ريتنوپاتي ديابتي معاينه ي پزشکي منظم توسط چشم پزشک است. زيرا ريتنوپاتي مي تواند تا مدت ها بدون علامت باشد. لازم به ذکر است اين بيماري با درمان صحيح و به موقع بهبود مي يابد.
رتينوپاتي چگونه درمان مي شود؟
روش هاي درماني مختلي براي ريتنوپاتي ديابتي وجود دارد: جراحي با ليزر يا ليزردرماني و برداشتن زجاجيه (ويترکتومي) از آن جمله اند.
معاينات چشمي در چه فواصلي بايد انجام شود؟
- زماني که ديابت نوع دوم در سن 35 سال وجود دارد، در همان تشخيص اوليه ي ديابت معاينات چشم لازم است و اگر ديابت نوع اول و - زير 35 سال- باشد، اولين زمان معاينه ده سال پس از تشخيص ديابت خواهد بود. در هر دو مورد نيز در صورتي که علايمي مبني بر گرفتاري شبکيه ي چشم وجود نداشته باشد معاينات بايد هر سال انجام شود. البته زماني که ضايعاتي در سطح شبکيه توسط چشم پزشک مشاهده مي شود. هر چهار تا شش ماه يک بار اين معاينه ها تکرار خواهند شد.
در هر معاينه براي ديدن کامل پرده ي چشم (شبکيه) از قطره هاي مخصوص استفاده مي شود که مردمک چشم را بزرگ تر از حد معمول کرده و ديد چشم را چهار تا شش ساعت مختل مي کند.
چه آزمايشاتي در اين موارد انجام مي شود؟
- مهم ترين آزمايش آنژيوگرافي است که بر خلاف آنژيوگرافي قلب روش ساده اي است. ماده ي «فلورسئين» در يکي از رگ هاي روي دست (ساعد يا بازو) تزريق مي شود و سپس دوربيني که در جلو چشم بيمار قرار گرفته، عکس هايي را از روي سطح شبکيه مي گيرد. اين کار به پزشک کمک مي کند متوجه شود چه نواحي از شبکيه را بايد با ليزر درمان کند.
«خونريزي شبکيه» چيست؟
- تجربه ي هر بيماري از خونريزي متفاوت است. بعضي ها اين اختلال را شبيه به مگس پران و بعضي ديگر آن را شبيه به تار عنکبوت توصيف مي کنند. عده اي هم مي گويند از خلال يک پرده ي تاريک يا لکه هاي متراکم و سياهي هاي تکه اي که توسط يک هاله ي نازک تر احاطه شده اند. ديد دارند. خونريزي دردناک نيست، ولي از دست ديد (به ويژه اگر ناگهاني باشد) ترسناک و پريشان کننده است. ممکن است پيدايش سردرد يا دردي در پشت چشم هشدار دهنده ي بروز يک خونريزي باشد.
وقتي خونريزي در شبکه ي چشم رخ دهد، چه بايد کرد؟
در اين زمان بيمار بايد با چشم پزشک خود تماس بگيرد و در اولين فرصت او را ببيند. اگر بينايي به طرز بدي دچار اشکال شده باشد. شايد از بيمار خواسته شود چند هفته صبر کند تا خون در چشمش جذب شود. در اين زمان چشم پزشک مي تواند منبع خونريزي را پيدا و شروع به درمان کند. بيمار بايد دستورهاي خاصي را که در اين شرايط پزشک به او مي دهد حتما رعايت کند.
آيا راهي براي جلوگيري از خونريزي وجود دارد؟
- خير، ليزردرماني به کنترل خونريزي هايي که به تازگي اتفاق افتاده ناشي از ديابت است کمک مي کند در واقع ديابت، عروق کوچک چشم را مبتلا مي کند. در نتيجه رگ هاي ريز پرده ي شبکيه مسدود مي شود و در آن نقاط به علت نرسيدن خود (با خاصيت جبراني) رگ هاي جديد پديد مي آيند. اين رگ ها سلول هاي محافظ ندارند و وقتي خون وارد آن ها مي شود به داخل حفره ي زجاجيه نشت پيدا مي کند. و ادامه ي اين خونريزي ها در نهايت به کند شدن شبکيه مي انجامد. ليزردرماني زماني موفق آميز است که خونريزي متوقف شود.
ليزردرماني عوارضي هم دارد؟
- ليزردرماني عوارضي مثل کاهش ديد محيطي، اختلال در ديد رنگ و کاهش ديد در شب دارد. گاهي نيز سبب کاهش ديد مرکزي مي شود که اغلب موقتي است. از آن جايي که هيچ درماني بدون عارضه نيست. بايد در نظر داشت خطرات ناشي از ليزر، به مراتب کمتر از زماني است که هيچ درماني صورت نگيرد.
درمان جراحي در ديابت چيست؟
در مواردي که عروق تازه ايجاد شده، سبب خونريزي در داخل کره ي چشم يا جدا شدگي پرده ي چشم شوند، نياز به جراحي خاصي است که به آن «ويترکتومي» مي گويند.
نقش فرد ديابتي در درمان اختلالات بينايي چيست؟
با رعايت رژيم غذايي صحيح و مصرف درست و دقيق داروهاي تجويز شده توسط پزشک مي توان قند خون را کنترل کرد. همچنين بيمار بايد از مصرف سيگار جداً بپرهيزد و فشار خون خود را در محدوده ي طبيعي نگه دارد.
رتينوپاتي ديابتي ممکن است بدون علامت باشد، اما به خاطر داشته باشيد:
* تشخيص زودرس آن بهترين راه جلوگيري از بروز نابينايي است.
* افراد ديابتي بايد سالانه به چشم پزشک مراجعه کنند.
* با درمان به موقع مي توان از آسيب جدي به بينايي پيشگيري کرد. در اين رابطه درمان با ليزر کارآمدترين راه است. و نکته ي مهم اين که کنترل صحيح قند خون مي تواند از پيدايش مشکلات بينايي جلوگيري کند.
در پايان از اساتيد و پزشکان گرامي کلينک بصير آقايان دکتر احمد شجاعي جراح چشم و فوق تخصص قرنيه و عيوب انکساري و عضو هيئت علمي دانشگاه، مهدي خاقان بيک و سيد احمد موسوي و خانم پريسا نيک سيرت کمال تشکر را داريم.
منبع: 7 روز زندگي شماره 136
.jpg "چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟")
