نویسنده: سید رضا حسینی
بین النهرین در خاور نزدیک بین رودخانه های دجله و فرات قرار دارد. از جنوب به خلیج فارس متصل بوده و از شمال تا دریای سیاه و کوه های ارمنستان امتداد دارد. از شرق به رشته کوه های زاگرس و تمدن ایلام در جنوب غربی ایران متصل بوده و از غرب نیز تا دریای مدیترانه و مصر امتداد داشته است، ولی سرزمین اصلی تمدن بین النهرین و مرکزیت عمده ی این تمدن مابین رودخانه های دجله و فرات که هر دو از کوه های ترکیه سرچشمه می گیرند قرار داشته است. این منطقه با آب و هوای شمالی سردسیر و کوهستانی و نواحی جنوبی گرمسیر و باتلاقی است. (تصویر 1)
همان طور که در نقشه ملاحظه می کنید خاور نزدیک به خاطر عدم وجود مرزهای طبیعی هیچ گونه حکومت ثابت و مرکزی نداشته و به وسیله ی «دولت شهرها» و به طور موقت و ناپایدار اداره می شد.
از خصوصیات دیگر و مهم سیاسی - اجتماعی - اقتصادی و فرهنگی بین النهرین می توان بدین موارد اشاره نمود:
1) پیدا شدن اولین و بهترین آثار کشاورزی نظام یافته که نشانه ای از زندگی گروهی و اجتماعی است.
2) ابزار سازی و دانش استفاده از فلزات که نشانگر بنیان اقتصادی قوی و توان فنی بالای این جوامع است.
3) ابداع شدن خط در این منطقه که می توان گفت جزء مهم ترین اختراعات بشریت است. این اختراع توسط سومریان و بین سال های 3500 تا 3340 ق.م و صدها سال زودتر از مصر اتفاق افتاد که به «آغاز خط نویسی» شهرت دارد.
4) ایجاد حکومت های مرکزی یا دولت شهرها که نشان قدرت سیاسی و مدیریت شهری بوده است (مرحله ای انتقال زندگی روستایی به شهرهای نظام یافته در بین النهرین به سرعت اتفاق افتاد).
5) پیدا شدن ابتدایی ترین نمونه ظروف گلین در بین النهرین به تاریخ 8000 سال قبل از میلاد که در کشورهای کنونی ایران و سوریه یافت شده اند.
قبل از اینکه اولین حکومت از سلسه ی حکومت های بین النهرین در این منطقه شکل بگیرد(حکومت سومر) اولین شهرک های دنیا در این منطقه شکل گرفته و ساکنان اولیه بین النهرین اولین شهرک نشینان بودند.
شهرک ها و تپه های معروف بین النهرین قبل از این که تمدن اصلی با حکومت سومر آغاز شود عبارتند از:
1) تپه جارمو (حسونا)، 2) تپه ی العبید (آثار آغاز عصر «مس» در این تپه به دست آمده است)، 3) تپه ی اوروک، 4) تل حلف، 5) جمدت نصر.
تمامی این دلایل و پیشرفت هایی که در این منطقه رخ داده است ما را وادار می کند که بر ایجاد اولین تمدن های بشری در این منطقه تأکید نموده و باب تمدن های باستانی را با این تمدن بگشاییم.
1) سومریان 3500 تا 2340 ق.م
2) آکدیان 2340 تا 2180 ق.م
3) سومریان جدید 2125 تا 2025 ق.م
4) بابل کهن 2025 تا 1045 ق.م
5) آشوریان 1000 تا 612 ق.م
6) بابل نوین (کلدانیان) 612 تا 538 ق.م.
2) مهارت در ساخت سیل بند و شهرهای قلعه مانند.
3) انسجام جوامع انسانی در این حکومت.
4) برخلاف اعصار غارنشینی که انسان متوسل به تصاویر جادویی می شد در این تمدن تصاویر جادویی تبدیل به خدایانی شدند که پادشاهان نماینده ی آن خدا بر روی زمین به حساب می آمدند.
5) اختراع خط بر روی الواح گلی.
6) ساخت معابد با خشت خام.
7) شهرهای مهم سومر عباتند از: اور، لاگاش، اریدو، نیپور، لارسا، واژکا
از دیگر مجسمه هیا این حکومت گروهی پیکره ی نذری از معبد «آبو» در «تل اسمر» و متعلق به 2700 تا 2500 ق.م (تصویر 3).
از خصوصیات این مجسمه ها می توان بدین موارد اشاره نمود:
1) قرار داشتن در محراب بجای انسان نیایشگر و عبارت «او نیایش می کند» در پای مجسمه ها.
2) توجه به چشمان به عنوان یک سنت در سومر.
3) ساده کردن فیگور مجسمه ها با دستانی به هم چسبیده به نماد نیایش.
4) تفاوت در ابعاد مجسمه ها به خاطر تفاوت در مقام نذر کننده ها.
از دیگر آثار سومریان بدین موارد می توان اشاره نمود :
1) منبت کاری بر روی کاسه ی چنگ از «اور» حدود 2600 ق.م بر روی این کاسه تصاویری از موجودات تخیلی با ترکیب اعضای انسان و حیوان یافت می شود. خصوصیت این تصاویر روایت گرانه بودن آن است که گاه شخصیت های اصلی داستان، جانورانی هستند که به کارهای انسانی مشغولند (تصویر 4).
2) سر گاو از کاسه ی چنگ با موادی از طلا، سنگ، لاجورد با چشمان مرصع (این سر گاو بر روی کاسه ی چنگ نصب بوده است) (تصویر 5).
3) پیکره ی بز و درخت مقدس به عنوان پایه ی نذورات با موادی از قبیل چوب، طلا، لاجورد و متعلق به 2600 ق.م یافته شده در اور (تصویر 6).
4) پرچم اور (لوحه ی جنگ و صلح) قاب مرصع کاری شده با صدف، سنگ لاجورد و سنگ آهک قرمز حدود 2700 ق.م به عنوان اولین نمونه های موزائیک در جهان (تصویر 7).
2) قدرت تام و متمرکز پادشاه و فرمانروا در این حکومت و جایگزینی «پادشاه محوری» به جای «دین محوری».
3) اولین سلسله ی منسجم پادشاهی در بین النهرین.
4) تجلیل از مقام پادشاه به جای خدایان، الهه ها و جانوران اساطیری در آثار هنری آکدیان.
5) شهرهای مهم آکد عبارتند از: کیش، آکد، بابل، ماری.
مهارت هنرمند در به نمایش گذاشتن چهره ای واقعی و شبیه سازی شده (احتمالاًً) نشان از توان مندی هنرمندان این عصر دارد. برخلاف سومریان که سبکی استیلیزه و همراه با محافظه کاری داشتند، این مجسمه عملاً طبیعی و از نظر روانی کاملاًًً گیرا است.
از دیگر آثار آکدیان نقش برجسته «لوح پیروزی نارام سین» فرزند ارشد سارگون است. این لوح با حالتی جنگ طلبانه، شرح پیروزی نارام سین را بر دشمنان به تصویر کشیده است. پادشاه تاج شاخ دار بر سر دارد که تا پیش از این در انحصار خدایان بود. کلیه ی عناصر در این اثر با تأکید و تجلیل از مقام پادشاهی ساخته شده است (متعلق به 2200 تا 2300 ق.م - سنگ) (تصویر 9)
2) احیای مجدد معابد با اتکای دولت و حکومت به قدرت خدایان.
3) در نظام حکومتی سومریان جدید هر شهر خدایی داشت که املاک متعلق به اوست و فرمانروایان نایب خدا بر روی زمینند.
این مجسمه ها از لحاظ فرم تحت تأثیر مجسمه سازی آکدی است، یعنی طبیعت پردازی در آن از ارجعیت بیشتری نسبت به آثار اولیه سومریان برخوردار است.
ولیکن از لحاظ موضوعی و عناصری که در ترکیب بندی مجسمه ها به کار رفته مثل کلاه ساده و لباس معمولی و متواضعانه به سومریان اولیه نزدیک است. این سادگی با همان تفکر نو سومریان در خصوص تعلق عنوان پادشاهی به خداوند شهر هماهنگی دارد (تصویر 10).
2) در زمان و بعد از سقوط آکدیان، تقریباًً شهرها مستقل اداره می شدند.
یکی از این شهرها بابل و حکمران آن «حمورابی» توانست با نفوذ به سایر شهرها یک حکومت واحد تشکیل دهد.
2) آشوریان بر خلاف آکدیان، با جنگ و نظامی گری متصرفات خود را افزایش دادند. «آشور» نام خدای جنگ در بین این اقوام نیز است.
1) انتقال پایتخت از «کلاخ» (نیمرود) و ایجاد دولتی نظامی، با ساختاری امپراطور گونه به مرکزیت «خرساباد»
دو نکته اصلی در نقوش برجسته قابل بررسی است:
1) ارتباط ترکیب بندی این نقوش با آثار مصری که نشان از ارتباط بین این دو تمدن دارد. این موضوع را می توان در نقش برجسته ی «آشور با نیپال دوم در نبرد» از «نیمرود» متعلق به 875 ق.م مشاهده نمود (تصویر 12)
2) «دانش وسیع کالبد شناسی، دقت هنرمندان در حرکات طبیعی ماهیچه ها» این نکته در نقش برجسته ی «ماده شیر محتضر» به خوبی مشهود است (کشف شده از نینوا - 650 ق.م - سنگ آهک) (تصویر 13).
نقش جانوران در آثار هنری آشوریان جایگاه به سزایی دارد. حضور حیواناتی مثل «بزنر» و «بزکوهی» (که در بین مردم بین النهرین از جایگاه خاصی نیز برخوردار هستند) و عقاب، جنبه ای نمادین و گاه مقدس دارند. از سایر آثار نقش برجسته و پیکر تراشی آشوریان می توان بدین موارد اشاده نمود:
1) آشور با نیپال دوم در حال باده نوشی - نیمرود - 875 ق.م - سنگ آهک (تصویر 14).
2)آشور با نیپال در حال شکار- نینوا- 650 ق.م(تصویر15).
3) موجود اساطیری بالدار با سرعقاب (نمادی از روح محافظ) در مقابل درخت مقدس، کلاخ - قرن 9 ه.ق (تصویر 16)
1) سارگون دوم پادشاه آشور در حال حمل بز قربانی - قرن 8 ه.ق (تصویر 17)
4) مجسمه ی تمام تنه ی آشور نزیرپال دوم- کلاخ- قرن 9 ه.ق(تصویر18)
معابد بین النهرین را مخصوصاً بر روی بلندی ها می ساختند. شناخته شده ترین این معابد «زیگورات ها» هستند. ساخت زیگورات به عنوان یک سنت در معماری بین النهرین تداوم داشته است. زیگوراتها رقیبان واقعی اهرام و معابد مصر بوده اند. به عقیده ی مردم زیگورات ها منزلگاه خدایان است و به همین جهت باید در ارتفاعات ساخته شوند و اگر ارتفاع طبیعی نباشد آن بلندی را به طور مصنوعی ایجاد می کردند. اصلی ترین مصالح ساخت زیگورات ها خشت خام بود که با روکشی از آجر و ملات قیر آن را نماسازی می کردند. زیگورات شهر «اور» یکی از زیباترین این معابد است. (2100 ق.م) (تصویر 20)
سنت های معماری بین النهرین پس از سومریان نیز ادامه می یابد. تا نوبت به حکومت آشوریان می رسد. همان گونه که توضیح دادیم، آشوریان بعد از ضعف حکومت های جنوبی به قدرتی تمام عیار در منطقه تبدیل می شوند و از آنجایی که مقر حکومت آنان در شمال بین النهرین بوده است تفاوت هایی در معماری آنان مشاهده می شود. آشوریان علاوه بر پیروی از سنت های مرسوم در معماری بین النهرین و استفاده از ماده ی اساسی ساختمان یعنی آجر، خود نیز چیزی بر آن افزودند و در نمای ساختمان بیش تر از سنگ استفاده می کردند. آن ها ساختمان قوس و گنبد را از جنوب به ارث برده و تکمیل نمودند و همین طور در ساخت ستون تجربیاتی آموخته که مقدمه ی برای ساخت ستون هایی به شکل زن در یونان می شود. یکی از نمونه های معماری آشوریان کاخ «خرساباد» در نزدیکی شهر موصل عراق است (تصویر 21).
در دو طرف مدخل این کاخ مجسمه هایی از گاو بال دار قرار داشته است (تصویر 22) و در ادامه ی دیوار، نقوش برجسته بر روی دیوارهای سنگی خارج بنا و آجرهای لعابدار با نقوش برجسته بر روی دیوارهای داخل بنا کار شده است. جدای از استحکامات - تالارها - اطاق های نگهبانی و تالار بارعام و سایر بناها، ما شاهد ساخت یک «زیگورات» هفت طبقه در این مجموعه هستیم. زیگورات های این دوره به هرم های پلکانی نزدیک شدند.
امپراطوری آشور با اتحاد مادها در ایران و بابلیان در جنوب بین النهرین دچار تزلزل شده و پس از مدت کوتاهی به فرمانروایی «بخت النصر» یا «نبوکدنصر» بابلیان فرصتی یافته تا حکومتی جدید را به نام «بابلیان نوین» یا «کلدانیان» بین سال های 612 تا 538 ق.م شکل دهند. در همین عهد است که استفاده از آجرهای لعابدار رواج و رونق دوباره یافته و نوع جدیدی از معماری با آجرهای لعابدار شکل می گیرد.
«دروازه ی ایشتار» نمونه ای از این گونه بناهاست که بر روی دیوارهای آن آجرهای لعابدار به رنگ های آبی، سبز، زرد، سفید و سیاه با نقش برجسته های انواع جانوران حقیقی و اسطوره ای چون شیر، گاو و اژدها کار شده است. قدمت ساخت این بنا در بابل به سال 575 ق.م می رسد (تصویر 23).
از سایر آثار بابلیان می توان به «زیگورات یا برج بابل»، «باغ های معلق بابل»، «راه مقدس» و «شهر ماری» اشاره نمود.
منبع مقاله :
حسینی، سید رضا، (1348)، هنر و معماری ایران و جهان، تهران: مارلیک، چاپ دوم، (1388)
از خصوصیات دیگر و مهم سیاسی - اجتماعی - اقتصادی و فرهنگی بین النهرین می توان بدین موارد اشاره نمود:
1) پیدا شدن اولین و بهترین آثار کشاورزی نظام یافته که نشانه ای از زندگی گروهی و اجتماعی است.
2) ابزار سازی و دانش استفاده از فلزات که نشانگر بنیان اقتصادی قوی و توان فنی بالای این جوامع است.
3) ابداع شدن خط در این منطقه که می توان گفت جزء مهم ترین اختراعات بشریت است. این اختراع توسط سومریان و بین سال های 3500 تا 3340 ق.م و صدها سال زودتر از مصر اتفاق افتاد که به «آغاز خط نویسی» شهرت دارد.
4) ایجاد حکومت های مرکزی یا دولت شهرها که نشان قدرت سیاسی و مدیریت شهری بوده است (مرحله ای انتقال زندگی روستایی به شهرهای نظام یافته در بین النهرین به سرعت اتفاق افتاد).
5) پیدا شدن ابتدایی ترین نمونه ظروف گلین در بین النهرین به تاریخ 8000 سال قبل از میلاد که در کشورهای کنونی ایران و سوریه یافت شده اند.
قبل از اینکه اولین حکومت از سلسه ی حکومت های بین النهرین در این منطقه شکل بگیرد(حکومت سومر) اولین شهرک های دنیا در این منطقه شکل گرفته و ساکنان اولیه بین النهرین اولین شهرک نشینان بودند.
شهرک ها و تپه های معروف بین النهرین قبل از این که تمدن اصلی با حکومت سومر آغاز شود عبارتند از:
1) تپه جارمو (حسونا)، 2) تپه ی العبید (آثار آغاز عصر «مس» در این تپه به دست آمده است)، 3) تپه ی اوروک، 4) تل حلف، 5) جمدت نصر.
تمامی این دلایل و پیشرفت هایی که در این منطقه رخ داده است ما را وادار می کند که بر ایجاد اولین تمدن های بشری در این منطقه تأکید نموده و باب تمدن های باستانی را با این تمدن بگشاییم.
هنر بین النهرین
در تمدن های باستانی لزوماً بررسی هنر هر تمدن بر اساس سلسله های حکومتی و پادشاهی انجام می شود (دلایل زیادی بر این موضوع وجود دارد که در این مقال نمی گنجد) به همین دلیل ابتدا حکومت های بین النهرین را معرفی می نماییم.1) سومریان 3500 تا 2340 ق.م
2) آکدیان 2340 تا 2180 ق.م
3) سومریان جدید 2125 تا 2025 ق.م
4) بابل کهن 2025 تا 1045 ق.م
5) آشوریان 1000 تا 612 ق.م
6) بابل نوین (کلدانیان) 612 تا 538 ق.م.
هنر سومریان
خصوصیات حکومت سومر
1) ساکنین جنوب شرقی بین النهرین (اصل و نسب آنها مشخص نیست ولی بنا به قول هایی مهاجرین بوده اند که از 4000 ق.م در این منطقه ساکن می شوند).2) مهارت در ساخت سیل بند و شهرهای قلعه مانند.
3) انسجام جوامع انسانی در این حکومت.
4) برخلاف اعصار غارنشینی که انسان متوسل به تصاویر جادویی می شد در این تمدن تصاویر جادویی تبدیل به خدایانی شدند که پادشاهان نماینده ی آن خدا بر روی زمین به حساب می آمدند.
5) اختراع خط بر روی الواح گلی.
6) ساخت معابد با خشت خام.
7) شهرهای مهم سومر عباتند از: اور، لاگاش، اریدو، نیپور، لارسا، واژکا
پیکر تراشی سومریان
در تمدن بین النهرین پیکر تراشی قرن ها زودتر از تمدن های دیگر ظهور کرد. حتی در اقوام قبل و یا غارنشینان تصویر انسانی جزئی ثانوی به حساب می آمد. اولین پیکره ها تجلی خدایان و الهه ها بود که در معابد یافت شده اند. عدم وجود پیکره در ابعاد بزرگ و مجسمه سازی با چوب به همراه اندودی از گچ، ساخت مجسمه هایی از جنس سنگ و یا مرمر از ویژگی های مجسمه های سومری است. قدیمی ترین اثر کشف شده «سردیس» یک الهه از «اوروک» متعلق به 3500 تا 3000 ق.م از جنس مرمر است. پرداختن به ریزه کاری های صورت و چشمان بزرگ مجسمه (به عنوان دریچه ی روح) و پر کردن گودی های چشمان و ابروها با سنگ های رنگین و صدف از خصوصیات این «سردیس» است (تصویر 2).
از خصوصیات این مجسمه ها می توان بدین موارد اشاره نمود:
1) قرار داشتن در محراب بجای انسان نیایشگر و عبارت «او نیایش می کند» در پای مجسمه ها.
2) توجه به چشمان به عنوان یک سنت در سومر.
3) ساده کردن فیگور مجسمه ها با دستانی به هم چسبیده به نماد نیایش.
4) تفاوت در ابعاد مجسمه ها به خاطر تفاوت در مقام نذر کننده ها.
از دیگر آثار سومریان بدین موارد می توان اشاره نمود :
1) منبت کاری بر روی کاسه ی چنگ از «اور» حدود 2600 ق.م بر روی این کاسه تصاویری از موجودات تخیلی با ترکیب اعضای انسان و حیوان یافت می شود. خصوصیت این تصاویر روایت گرانه بودن آن است که گاه شخصیت های اصلی داستان، جانورانی هستند که به کارهای انسانی مشغولند (تصویر 4).
هنر آکدیان
خصوصیات آکد
1) به قدرت رسیدن آکدیان که از نژاد سامی بودند در 2180 - 2340 ق.م و تسلط صلح آمیز بر منطقه بین النهرین به رهبری «سارگون آکدی».2) قدرت تام و متمرکز پادشاه و فرمانروا در این حکومت و جایگزینی «پادشاه محوری» به جای «دین محوری».
3) اولین سلسله ی منسجم پادشاهی در بین النهرین.
4) تجلیل از مقام پادشاه به جای خدایان، الهه ها و جانوران اساطیری در آثار هنری آکدیان.
5) شهرهای مهم آکد عبارتند از: کیش، آکد، بابل، ماری.
پیکرتراشی آکدیان
یکی از بهترین نمونه های پیکرتراشی آکدیان «سر یک فرمانروای آکدی» (که احتمالاًً «سارگون» است) می باشد. این اثر از مفرغ و در حدود 2200 - 2300 ق.م ساخته شده و از «نینوا» به دست آمده است. این تندیس در واقع تجسمی از مفهوم جدید حاکمیت مطلق است (تصویر 8).
از دیگر آثار آکدیان نقش برجسته «لوح پیروزی نارام سین» فرزند ارشد سارگون است. این لوح با حالتی جنگ طلبانه، شرح پیروزی نارام سین را بر دشمنان به تصویر کشیده است. پادشاه تاج شاخ دار بر سر دارد که تا پیش از این در انحصار خدایان بود. کلیه ی عناصر در این اثر با تأکید و تجلیل از مقام پادشاهی ساخته شده است (متعلق به 2200 تا 2300 ق.م - سنگ) (تصویر 9)
هنر سومریان جدید
خصوصیات سومر جدید
1) به قدرت رسیدن دوباره ی سومریان با به رسمیت شناختن اقوام مهاجمی که حکومت آکدیان را نابود کردند توسط «گودآ» یا «گوده».2) احیای مجدد معابد با اتکای دولت و حکومت به قدرت خدایان.
3) در نظام حکومتی سومریان جدید هر شهر خدایی داشت که املاک متعلق به اوست و فرمانروایان نایب خدا بر روی زمینند.
پیکر تراشی سومریان جدید
زیباترین نمونه های پیکر تراشی سومریان جدید حدود بیست تندیس به حالت های مختلف نیایش و با توجه به شرایط هر معبد از «گودآ» است که از شهر «لاگاش» مربوط به 2100 ق.م به دست آمده است. شهر لاگاش تحت فرمانروایی «گودآ» دوران پر مشقت فروپاشی آکدیان را پشت سر گذاشته بود.این مجسمه ها از لحاظ فرم تحت تأثیر مجسمه سازی آکدی است، یعنی طبیعت پردازی در آن از ارجعیت بیشتری نسبت به آثار اولیه سومریان برخوردار است.
ولیکن از لحاظ موضوعی و عناصری که در ترکیب بندی مجسمه ها به کار رفته مثل کلاه ساده و لباس معمولی و متواضعانه به سومریان اولیه نزدیک است. این سادگی با همان تفکر نو سومریان در خصوص تعلق عنوان پادشاهی به خداوند شهر هماهنگی دارد (تصویر 10).
هنر بابلیان
خصوصیات بابل
1) آخرین حکومت متمرکز در جنوب شرقی بین النهرین به فرمانروایی حاکم قدرتمند و سیاستمدار آن یعنی «حمورابی».2) در زمان و بعد از سقوط آکدیان، تقریباًً شهرها مستقل اداره می شدند.
یکی از این شهرها بابل و حکمران آن «حمورابی» توانست با نفوذ به سایر شهرها یک حکومت واحد تشکیل دهد.
نقش برجسته ی بابلیان
همیشه نام بابل و حکومت بابلیان با نام «حمورابی» همراه است. او که سعی کرد تا به اوضاع نابسامان بین النهرین سامان بخشد نهایتاً توانست با وضع اولین قوانین مدون و مکتوب به گوشه ای از این امور بپردازد. این قوانین بر روی سنگی از جنس «بازالت» و با تصویر پادشاه به همراه خدای «شاماش» (خورشید) و 282 ماده ی قانونی کنده کاری شده است. این لوحه از کاوش های «دمرگان» در تپه ی «ارگ» شوش در سال 1902 میلادی کشف و به موزه ی «لوور» فرانسه فرستاده شد. این اثر را به همراه آثار ارزنده ی دیگری «شوتروک ناهوته» پادشاه ایلامی در حدود 1160 ق.م طی جنگ به غنیمت گرفته و به شوش می آورد. در این لوحه حمورابی در مقابل خدای «شاماش» قرار دارد. اشکالی مثل شکل خلاصه شده ی زیگورات در زیر پای خدای خورشید، میله و ریسمان (سمبل عدالت) دیده می شود، این لوح، متعلق به 1700 ق.م است (تصویر 11).
هنر آشوریان
خصوصیات آشور
1) استقرار اصلی این قوم در شمال بین النهرین بود ولیکن به خاطر قدرت های آن زمان در جنوب بین النهرین و «میتانیان» در شمال غرب نتوانسته بودند قدرتی پیدا کنند و پس از ضعف این دولت ها با استفاده از فرصت، حکومت خود را گسترش می دهند.2) آشوریان بر خلاف آکدیان، با جنگ و نظامی گری متصرفات خود را افزایش دادند. «آشور» نام خدای جنگ در بین این اقوام نیز است.
1) انتقال پایتخت از «کلاخ» (نیمرود) و ایجاد دولتی نظامی، با ساختاری امپراطور گونه به مرکزیت «خرساباد»
پیکر تراشی و نقش برجسته
هنر آشوریان اساساً هنر کنده کاری بر روی سنگ است و ما کم تر شاهد مجسمه های سه بعدی تمام گرد هستیم. در نقش برجسته های سنگی که بر روی دیوارهای اصلی کاخ ها و اماکن عمومی کار شده است، شاهد نوعی تصویر سازی و روایت حوادث و رویدادهای تاریخی هستیم. نقوش برجسته حیوانات (با حالت هایی کاملاًًً گیرا و سه بعدی) به عنوان محافظ دروازه های قصر با تلفیقی از انسان، گاو و پرنده و به شیوه ای سمبلیک و اسطوره ای نشان قدرت هنرمندان آشوری در این حرفه است.دو نکته اصلی در نقوش برجسته قابل بررسی است:
1) ارتباط ترکیب بندی این نقوش با آثار مصری که نشان از ارتباط بین این دو تمدن دارد. این موضوع را می توان در نقش برجسته ی «آشور با نیپال دوم در نبرد» از «نیمرود» متعلق به 875 ق.م مشاهده نمود (تصویر 12)
1) آشور با نیپال دوم در حال باده نوشی - نیمرود - 875 ق.م - سنگ آهک (تصویر 14).
3) موجود اساطیری بالدار با سرعقاب (نمادی از روح محافظ) در مقابل درخت مقدس، کلاخ - قرن 9 ه.ق (تصویر 16)
معماری بین النهرین
راجع به سرزمین و هنر بین النهرین در بخش مخصوص به خود صحبت به میان آوردیم و گفتیم که مردم بین النهرین در استفاده از خشت های گلی جهت ساخت معابد تبحر زیاد داشتند. اولین مردمی که در بین النهرین به ساخت بنا در ابعاد بزرگ اقدام نمودند سومریان بودند. «سومری ها مردمی کشاورز بودند که شهرهایی با دیوارهای حجیم و ضخیم می ساختند». موقعیت خاص بین النهرین به خاطر وجود افت و خیزهای نظامی و سیاسی، ایجاد شهرهایی با برج و بارو را مستلزم بوده است. سومریان خط را ابداع نمودند و همراه با شروع خط نویسی، دبیری به عنوان یک مقام جدید اجتماعی ظهور کرد و بلافاصله انعکاس آن در معماری به شکل مدارسی در جنب معابد پدیدار گشت. از قدیمی ترین نمونه ی معابد «معبد سفید اوروک» (3500 تا 3000 ق.م) بین «اور و بابل» است. خصوصیت بارز این معبد، پلکان هایی به ارتفاع 12 متر است و به منظور ملاقات مردمان با خدای «آنو» به هنگام فرود آمدنش بر روی زمین ساخته شده است (تصویر 19).
«دروازه ی ایشتار» نمونه ای از این گونه بناهاست که بر روی دیوارهای آن آجرهای لعابدار به رنگ های آبی، سبز، زرد، سفید و سیاه با نقش برجسته های انواع جانوران حقیقی و اسطوره ای چون شیر، گاو و اژدها کار شده است. قدمت ساخت این بنا در بابل به سال 575 ق.م می رسد (تصویر 23).
منبع مقاله :
حسینی، سید رضا، (1348)، هنر و معماری ایران و جهان، تهران: مارلیک، چاپ دوم، (1388)
