نویسنده: اسماعیل شفیعی سروستانی
آثار تمدن های باستانی، در سرتاسر شمال و بخش میانی و جنوب «عراق» پراکنده است. مهم ترین این آثار عبارتند از:
1- شهر آشور
در 100 کیلومتری جنوب شهر «موصل» پایتخت شمال عراق و در سمت راست «رودخانه ی دجله»، خرابه های شهر «آشور»، پایتخت باستانی امپراتوری آشوریان قرار دارد. این شهر که قلعه ی آن در اثر کاوش های باستان شناسان سر از خاک برآورده، امروزه به نام «قلعه ی شَرقاط» مشهور است. علاوه بر این، تعدادی معبد و به ویژه معبد با برج گردان آن، از شهرت ویژه ای برخوردار است.
2- شهر کالح
این شهر دومین پایتخت امپراتوری آشوریان است که در سمت چپ رودخانه ی دجله و در فاصله ی 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر «موصل» واقع است. خرابه های این شهر باستانی، امروزه به نام «خرائب نمرود» شهرت دارد و در نیمه ی قرن نوزدهم میلادی از زیر خاک بیرون آورده شد. از این شهر آثار باستانی مهمی بیرون آورده شده که بسیاری از قطعات آن زینت بخش موزه های جهان است.3- نینوا
شهر «نینوا» و آن آخرین پایتخت امپراتوری آشوریان است که خرابه هایش در سمت چپ رودخانه ی دجله و در برابر شهر موصل کنونی قرار دارد، به گونه ای که هنگام ورود به شهر موصل باید از میان دیوارهای قطور برج و باروی آن گذشت. این شهر در سال 1080 ق.م. پایتخت شد و به سرعت رو به توسعه گذاشت و در آن آثار معابد، کاخ ها، قلعه های عظیم و مجسمه های خدایان باستانی را می توان دید.4- شهر حَضَرْ
این شهر که در آغاز یک پادگان نظامی بود، بعدها به تدریج به شهر مهمی تبدیل گردید. شهر «حضر» در قرن اول پیش از میلاد در 140 کیلومتری جنوب غربی «موصل» و در دشت محصور میان دو «رودخانه ی دجله» و «فرات» ساخته شد. در این شهر امروزه آثار باستانی جالب توجهی را می توان دید که عبارتند از: قلعه های سنگی، کاخ ها، معابد، مقابر حکّام، پادشاهان، مجسّمه های خدایان و...** توضیح تصویر: تابلویی از شهر حضر
5- طاق کسرا یا شهر تیسفون
این شهر پایتخت امپراتوری ساسانیان بوده و امروزه از آن پایتخت با عظمت و شکوه، تنها ایوان عظیم آن باقی مانده است. بر فراز آن، شکاف عمیقی را که به هنگام ولادت رسول خدا (ص) به وجود آمده است، می توان مشاهده کرد. این طاق در 30 کیلومتری جنوب «بغداد» و در سمت غرب «رودخانه ی دجله» قرار دارد. بلندی این طاق آجری 30 متر و گشادی آن 48 متر و قطر دیوارهای آن 7 متر و قطر دیوارهای آن 7 متر است و گفته می شود بلندترین طاق آجری جهان است. این شهر را که عرب ها «مدائن» می نامند، از تشکیل چندین شهر به وجود آمده. این کاخ عظیم را نخست شاپور ذُوالاکتاف در قرن سوم میلادی بنا نمود و بعدها انوشیروان آن را توسعه داد.** توضیح تصویر: طاق کسرا
6- شهر بابل
مشهورترین پایتخت دوران باستان «عراق» است. این شهر در سال 2350 ق.م. به وجود آمد و به علت موقعیت سوق الجیشی اش، همواره مورد توجه سلسله های حاکم در عراق قرار داشته، از این رو چندین بار پایتخت شد. این شهر تا سال 538 ق.م. رونق داشت و در این سال به تسخیر کورش در آمد و به تدریج رونق و اعتبار گذشته ی خود را از دست داد. نام «بابل» «باب الله» یا «بیت الله» است که برگرفته از معبد مهمی است که در میانه ی این شهر ساخته شده بود و امروزه خرابه های آن دیده می شود. این شهر اینک در 90 کیلومتری جنوب بغداد و در فاصله ی چند کیلومتری شمال شهر «حلّه» قرار گرفته است و دارای خیابان های مستقیم و منظم است که با ماده ای شبیه قیر آسفالت شده است. خیابان اصلی شهر، که از دروازه ی شرقی آغاز و از میان شهر عبور می کند و به معبد بزرگ و کاخ ختم می گردد، همچنان پابرجاست و در دو سوی آن، دیوارهای بلندی قرار دارد که با نقوش حیوانات اسطوره ای تزیین شده است.گویند بهشت های هفت گانه ی «بابل» که یکی از عجایب جهان باستان بوده، در کناره ی این شهر قرار داشته که امروزه اثری از آن بر جای نمانده است.
7- بُورسِیبا
در 15 کیلومتری جنوبی غربی شهر «حلّه»، به سمت «نجف»، تپّه ای دست ساخت از آجر، به ارتفاع 44 متر دیده می شود که به «برس نمرود» یا «برج نمرود» شهرت دارد و گفته می شود این تپّه ی برج گونه جایگاهی است که از روی آن نمرود، حضرت ابراهیم (علیه السلام) را به آتش افکند و در دشت روبه روی این تپّه، زمین بسیار وسیعی دیده می شود که همچون آجر پخته می باشد و گفته می شود بر روی این زمین آتش نمرود برای سوزندان ابراهیم (علیه السلام) افروخته شده است.** توضیح تصویر: موزه ملّی عراق
8- کاخ اُخَیْضِر
در 55 کیلومتری جنوب غربی شهر «کربلا»، ساختمان پادگان نظامی یا کاخ عظیمی دیده می شود که در قرن گذشته، سالم از زیر خاک بیرون آورده شد. این ساختمان عظیم درون برج و باروی مربعی قرار دارد که طول اضلاع باروی آن 170 متر و ارتفاع آن 21 متر و قطر آن 4 متر است و در چهار گوشه ی آن چهار برج عظیم دیده بانی قرار دارد.درباره ی تاریخ این ساختمان، میان محققان اختلاف نظر وجود دارد، برخی آن را از بناهای عصر ساسانی و گروهی آن را دیگر از ساخته های دروان عبّاسیان می دانند.
9- شهر حیره
در چند کیلومتری شهر «کوفه»، آثار و خرابه های شهر «حیره» پایتخت پادشاهان مناذره قرار دارد. این سلسله از پادشاهان دست نشانده ی امپراتوری ساسانیان بودند و از مرزهای غربی امپراتوری ساسانی دفاع می کردند. گفته می شود ساختمان های کوفه پس از ظهور اسلام و فتح «عراق» از آجرهای این شهر ساخته شده است. امروزه می توان آثار یک شهر کامل، ولی مخروبه از خیابان ها، کوچه ها، کلیساها و جز آن را در آن مشاهده کرد.** توضیح تصویر: برج نمرود
10- اور
بنا به گفته ی باستان شناسان، این شهر که «اور کلدانیین» نام دارد، کهن ترین شهر جهان به شمار می رود و در پنج هزار سال قبل از میلاد ساخته شده است. این شهر امروزه در سمت غرب «رودخانه ی فرات» و در 15 کیلومتری جنوب شهر «ناصریّه» مرکز استان «قادسیّه» قرار دارد و مهم ترین آثار باقیمانده از آن دوران، «برج زیگُورات» آن است که نخستین نمونه از این گونه برج ها در جهان کهن می باشد.منبع مقاله :
شفیعی سروستانی، اسماعیل؛ (1391)، دانشستان سرزمین های درگیر در واقعه ی شریف ظهور، جلد دوم (عراق، عربستان و یمن)، تهران: موعود عصر (عج)، چاپ دوم
