نويسنده: مارتين گريفيتس
مترجم: عليرضا طيب
مترجم: عليرضا طيب
شيوع يك بيماري در منطقه ي جغرافيايي گسترده اي كه معمولاً چند قاره را در بر مي گيرد. از تمامي بيماري هاي همه گير امروزي (آنفولانزا، مالاريا، هپاتيتC) اچ.آي.وي/ ايدز (ويروسي نارسايي دستگاه ايمني بدن انسان/نشانگان نارسايي اكتسابي دستگاه ايمني) در چنان مقياسي به يك فاجعه ي انساني، اجتماعي و اقتصادي تبديل شده كه هرگز سابقه نداشته است. گرچه چگونگي گسترش اين ويروس و عوامل موجبه ي اين همه گيري را مي شناسيم، هيچ روش قابل اعتمادي براي پيش بيني سير آينده ي اين بيماري همه گير وجود ندارد.
تمامي بيماري هاي همه گير مانند هم نيستند. ايدز با موارد بزرگ شيوع طاعون در گذشته و بيماري هاي همه گير امروزي بي شباهت نيست ولي همه گيري ايدز ويژگي هاي يكتايي دارد. اين يكتايي نه تنها به چگونگي شيوع ويروس اچ.اي.وي بلكه همچنين به زمان شيوع آن باز مي گردد. جهاني شدن بر نحوه ي گسترش ويروس ايدز و نيز بر چگونگي تفكر ما درباره ي اين ويروس و واكنشي كه به آن نشان مي دهيم تأثير چشمگيري دارد. هر چند 95 درصد مبتلايان به ويروس اچ.اي.وي در كشورهاي در حال توسعه زندگي مي كنند ولي اچ.آي.وي/ ايدز به يقين جهانگيرترين همه گيري است كه بشر تاكنون تجربه كرده است. اچ.آي.وي/ ايدز با واسطه ي توسعه، مهاجرت جهاني، اقتصاد جهاني روبه رشد و بين المللي شدن تجارت جنسي و تجارت مواد مخدر محصول جهاني شدن است. سازمان هاي جهاني، سياست هاي شان و بودجه هاي آن ها نيز از طريق برنامه هاي چشمگيري و عرصه ي درمان هاي ضد ويروس، پيش برنده ي واكنش در برابر اچ آي وي/ايدز هستند.
همه گيري اچ.آي.وي/ ايدز را معمولاً هم مشكلي بهداشتي مي دانند و هم مسئله اي مربوط به توسعه. كوفي انان، دبير كل سازمان مل لمتحد، در نشست ويژه مجمع عمومي اين سازمان درباره ي اچ.اي.وي/ ايدز كه در فوريه ي 2001 برگزار شد اعلام كرد كه ايدز در حال حاضر «هولناك ترين چالش توسعه ي زمانه ي ماست». تازه تر از آن، اچ.اي.وي را نمونه اي از تهديد عليه امنيت ملي و جهاني دانسته اند. متأسفانه پژوهندگان روابط بين الملل تا امروز توجه دقيقي به اين رابطه نكرده اند.
بيش از 60 ميليون نفر از مردم جهان به ويروس آچ آي وي مبتلا هستند. برآورده هاي جاري نشان مي دهد كه در حدود 34 تا 42 ميليون نفر از مردم با داشتن اين ويروس در بدن خود زندگي مي كنند. اكنون در سومين دهه ي كشف ويروس ايدز شمار مبتلايان به آن همچنان رو به افزايش است به گونه اي كه در سال 2003 پيش بيني مي شد كه 4/8 ميليون نفر به خيل مبتلايان به ايدز افزوده شود. به رغم اتخاذ راهبردهاي مؤثر پيشگيري از ابتلا، مانند آموزش رابطه ي جنسي بي خطر و ترويج استفاده از كاندوم، اين بمياري همچنان در بيش تر كشورها رو به گسترش است.
اچ.آي.وي با بيش تر بيماري هاي همه گير و ساير بيماري هاي مسري كه غالباً افراد به طور تصادفي به آن ها مبتلا مي شوند فرق دارد. اچ.آي.وي با مسئله ي رابطه ي جنسي، جنس بارگي، نابرابري جنسيتي، داغ ننگ و تبعيض، نقض حقوق بشر، فقر و به حاشيه رانده شدن رفتارهاي مشخص پيوند تنگاتنگي دارد. حكومت ها اغلب تمايلي به بحث درباره ي فعاليت هايي ندارند كه به گسترش اين ويروس كمك مي كنند و اين در نهايت مانع از تلاش هايي مي شود كه بايد براي كاهش گسترش ويروس صورت مي گيرد.
از اين گذشته بين ابتلا به ويروس اچ.آي.وي و بروز باليني شهود بيماري ايدز فاصله زماني درازي وجود دارد و اين احتمال انتقال ندانسته ي ويروس از مبتلايان به ديگران را بالا مي برد. در كشورهاي در حال توسعه معمولاً افراد تنها تا زماني در مي يابند به بيماري ايدز مبتلا شده اند كه به مراحل پاياني بيماري رسيده اند و اين مي تواند سال ها پس از ابتلا به ويروس باشد. چنين فاصله ي زماني دراز و نهفته اي فوريت اقدام در زمان حاضر را در چشم اولياي امور كاهش مي دهد، به ويژه اگر آنان معتقد باشند كه مسائل فوري تري وجود دارد كه بايد برطرف شود.
همه گيري اچ.آي.وي/ ايدز در تمامي قاره ها وجود دارد. گرچه اين بيماري سن، جنسيت و قشر اجتماعي مي شناسد، بيش ترين تأثير را بر افراد آسيب پذير جوانان مي گذارد. بيش ترين سهم از دانش و مهارت ها را در كشور كساني دارند كه در سن 20 تا 40 سال هستند. در عين حال اين گروه معمولاً از نظر جنسي نيز بيش ترين فعاليت را دارند و از همين رو خطر ابتلاي آن ها به اچ.آي.وي از بقيه بيش تر است. نيمي از تمامي مبتلايان جديد به ايدز در گروه هاي سني 15 تا 24 سال قرار دارند.
از اين ها گذشته اچ.آي.وي به دلايل مختلف براي امنيت ملي و جهاني هم تهديدي به شمار مي رود. چون اچ.آي.وي/ ايدز عمدتاً مولدترين اعضاي جامعه را مبتلا مي كند براي آينده ي بسياري از دولت ها عواقب اجتماعي، اقتصادي و سياسي قابل ملاحظه اي دارد. كشورهاي افريقاي جنوب صحرا به شديدترين وجه گرفتار ايدز شده اند. اميد زندگي در اين كشورها به زير 50 سال كاهش يافته است، اچ.آي.وي سبب آهسته شدن آهنگ پيشرفت اقتصادي، افزايش فقر و كاهش توليد غذا شده است. حكومت هاي آن دسته از كشورهاي افريقايي كه به شديدترين شكل گرفتار ايدز شده اند به واسطه ي هزينه هاي اقتصادي و اجتماعي كه شيوع اين ويروس به بار مي آورد توانايي خود را از دست داده اند. بودجه هاي بهداشتي اغلب قادر به پاسخگويي به تقاضاي روبه رشد براي مراقبت هاي بهداشتي و درمان نيستند. در بسياري از موارد اصلاً سرمايه ي انساني در دسترس نيست. همراه با كاهش قدرت توليد و زوال انسجام اجتماعي، امنيت انساني هم زائل شده است. دستاوردهاي دهه هاي پيشرفت بهداشتي، اقتصادي و اجتماعي به باد رفته است.
اچ.آي.وي تنها همين اواخر مورد توجه پژوهندگان روابط بين الملل قرار گرفته است. اين امر تا حدودي براي آن است كه افريقا به منزله قاره اي كه اثرات اين بيماري همه گير را به شديدترين وجهي احساس كرده است در اقتصاد و سياست جهاني اهميتي حاشيه اي دارد. گرچه اچ.آي.وي/ ايدز همچنان مردم كشورهاي افريقايي جنوب صحرا را قتل عام مي كند و لي جهان در ربع قرن آينده شاهد افزايش شديد سطح ابتلا در آسيا و اروپاي شرقي به ويژه در هند، چين و روسيه خواهد بود. بنا به برآورد سازمان ملل اگر واكنشي مؤثري به اين بيماري نشان داده نشود. ممكن است 10 ميليون چيني به اچ.آي.وي مبتلا شوند و 260/000 كودك در پايان اين دهه پدر و مادر خود را از دست بدهند. تغيير كانون جغرافيايي اين بيماري مي تواند چشم انداز اقتصادي را به شكل بارزي دگرگون سازد و توازن نظامي جهاني را به خطر اندازد.
نخستين راهبرد بهداشتي جهاني را سازمان جهاني بهداشت تحت عنوان برنامه ي جهاني مبارزه با ايدز درانداخت. در گذشته راهبردهاي جهاني موفقيت آميزي در برابر ساير بيماري هاي همه گير مانند فلح اطفال اجرا شده است ول يدر گذشته هرگز راهبردي جهاني اين تعداد سازمان را در بر نگرفته و تا اين حد مورد توجه واقع نشده است. تحت هدايت برنامه ي جهاني مبارزه با ايدز شبكه هايي جهاني مانند شبكه ي جهاني سازمان هاي خدمات رسان به مبتلايان به ايزد و جامعه ي بين المللي زنان مبتلا به اچ.آي.وي/ ايدز تشكيل شده است. اين شبكه ها امكان آن را فراهم ساخته اند كه پيوندهايي با ساير جنبش هاي اجتماعي فرامرزي شكل گيرد.
شوراي امنيت سازمان ملل سده ي بيست و يكم را با برگزاري نشست ويژه ي بي سابقه اي درباره ي ايدز و آفريقا آغاز كرد، ايدز را يك معضل امنيت انساني شناخت و به تأثير آينده آن در جهت افزايش بي ثباتي منطقه اي و بر مسائل امنيت ملي اذعان كرد. اعلام شد كه ايدز معضلي جهاني است كه هيچ كشوري از آن در امان نيست. اين نخستين يار بود كه شوراي امنيت يك مشكل بهداشتي را به منزله ي تهديدي براي صلح و امنيت مشخص مي ساخت. يك سال بعد نشست ويژه ي مجمع عمومي ملل متحد درباره ي اچ.آي.وي/ ايدز تصميم به تشكيل صندوقي گرفت كه بايد تا سال 2005 سالانه بين 7 تا 10 ميليارد دلار صرف مبارزه با ايدز مي كرد. اين صندوق (موسوم به صندوق جهاني مبارزه با ايدز، سل و مالاريا) فرصت هاي موجود براي فراهم ساختن اراده و منابع بين المللي را پيش تر كرده است و هدف فوري آن افزايش حجم پول لازم براي پيشگيري و درمان اين بيماري هاست.
ـــ جنبش اجتماعي فرامرزي؛ جهان سوم؛ جهاني شدن؛ سازمان جهاني بهداشت.
گريفيتس، مارتين؛ (1388)، دانشنامه روابط بين الملل و سياست جهان، ترجمه ي عليرضا طيب، تهران: نشر ني، چاپ دوم1390.
تمامي بيماري هاي همه گير مانند هم نيستند. ايدز با موارد بزرگ شيوع طاعون در گذشته و بيماري هاي همه گير امروزي بي شباهت نيست ولي همه گيري ايدز ويژگي هاي يكتايي دارد. اين يكتايي نه تنها به چگونگي شيوع ويروس اچ.اي.وي بلكه همچنين به زمان شيوع آن باز مي گردد. جهاني شدن بر نحوه ي گسترش ويروس ايدز و نيز بر چگونگي تفكر ما درباره ي اين ويروس و واكنشي كه به آن نشان مي دهيم تأثير چشمگيري دارد. هر چند 95 درصد مبتلايان به ويروس اچ.اي.وي در كشورهاي در حال توسعه زندگي مي كنند ولي اچ.آي.وي/ ايدز به يقين جهانگيرترين همه گيري است كه بشر تاكنون تجربه كرده است. اچ.آي.وي/ ايدز با واسطه ي توسعه، مهاجرت جهاني، اقتصاد جهاني روبه رشد و بين المللي شدن تجارت جنسي و تجارت مواد مخدر محصول جهاني شدن است. سازمان هاي جهاني، سياست هاي شان و بودجه هاي آن ها نيز از طريق برنامه هاي چشمگيري و عرصه ي درمان هاي ضد ويروس، پيش برنده ي واكنش در برابر اچ آي وي/ايدز هستند.
همه گيري اچ.آي.وي/ ايدز را معمولاً هم مشكلي بهداشتي مي دانند و هم مسئله اي مربوط به توسعه. كوفي انان، دبير كل سازمان مل لمتحد، در نشست ويژه مجمع عمومي اين سازمان درباره ي اچ.اي.وي/ ايدز كه در فوريه ي 2001 برگزار شد اعلام كرد كه ايدز در حال حاضر «هولناك ترين چالش توسعه ي زمانه ي ماست». تازه تر از آن، اچ.اي.وي را نمونه اي از تهديد عليه امنيت ملي و جهاني دانسته اند. متأسفانه پژوهندگان روابط بين الملل تا امروز توجه دقيقي به اين رابطه نكرده اند.
بيش از 60 ميليون نفر از مردم جهان به ويروس آچ آي وي مبتلا هستند. برآورده هاي جاري نشان مي دهد كه در حدود 34 تا 42 ميليون نفر از مردم با داشتن اين ويروس در بدن خود زندگي مي كنند. اكنون در سومين دهه ي كشف ويروس ايدز شمار مبتلايان به آن همچنان رو به افزايش است به گونه اي كه در سال 2003 پيش بيني مي شد كه 4/8 ميليون نفر به خيل مبتلايان به ايدز افزوده شود. به رغم اتخاذ راهبردهاي مؤثر پيشگيري از ابتلا، مانند آموزش رابطه ي جنسي بي خطر و ترويج استفاده از كاندوم، اين بمياري همچنان در بيش تر كشورها رو به گسترش است.
اچ.آي.وي با بيش تر بيماري هاي همه گير و ساير بيماري هاي مسري كه غالباً افراد به طور تصادفي به آن ها مبتلا مي شوند فرق دارد. اچ.آي.وي با مسئله ي رابطه ي جنسي، جنس بارگي، نابرابري جنسيتي، داغ ننگ و تبعيض، نقض حقوق بشر، فقر و به حاشيه رانده شدن رفتارهاي مشخص پيوند تنگاتنگي دارد. حكومت ها اغلب تمايلي به بحث درباره ي فعاليت هايي ندارند كه به گسترش اين ويروس كمك مي كنند و اين در نهايت مانع از تلاش هايي مي شود كه بايد براي كاهش گسترش ويروس صورت مي گيرد.
از اين گذشته بين ابتلا به ويروس اچ.آي.وي و بروز باليني شهود بيماري ايدز فاصله زماني درازي وجود دارد و اين احتمال انتقال ندانسته ي ويروس از مبتلايان به ديگران را بالا مي برد. در كشورهاي در حال توسعه معمولاً افراد تنها تا زماني در مي يابند به بيماري ايدز مبتلا شده اند كه به مراحل پاياني بيماري رسيده اند و اين مي تواند سال ها پس از ابتلا به ويروس باشد. چنين فاصله ي زماني دراز و نهفته اي فوريت اقدام در زمان حاضر را در چشم اولياي امور كاهش مي دهد، به ويژه اگر آنان معتقد باشند كه مسائل فوري تري وجود دارد كه بايد برطرف شود.
همه گيري اچ.آي.وي/ ايدز در تمامي قاره ها وجود دارد. گرچه اين بيماري سن، جنسيت و قشر اجتماعي مي شناسد، بيش ترين تأثير را بر افراد آسيب پذير جوانان مي گذارد. بيش ترين سهم از دانش و مهارت ها را در كشور كساني دارند كه در سن 20 تا 40 سال هستند. در عين حال اين گروه معمولاً از نظر جنسي نيز بيش ترين فعاليت را دارند و از همين رو خطر ابتلاي آن ها به اچ.آي.وي از بقيه بيش تر است. نيمي از تمامي مبتلايان جديد به ايدز در گروه هاي سني 15 تا 24 سال قرار دارند.
از اين ها گذشته اچ.آي.وي به دلايل مختلف براي امنيت ملي و جهاني هم تهديدي به شمار مي رود. چون اچ.آي.وي/ ايدز عمدتاً مولدترين اعضاي جامعه را مبتلا مي كند براي آينده ي بسياري از دولت ها عواقب اجتماعي، اقتصادي و سياسي قابل ملاحظه اي دارد. كشورهاي افريقاي جنوب صحرا به شديدترين وجه گرفتار ايدز شده اند. اميد زندگي در اين كشورها به زير 50 سال كاهش يافته است، اچ.آي.وي سبب آهسته شدن آهنگ پيشرفت اقتصادي، افزايش فقر و كاهش توليد غذا شده است. حكومت هاي آن دسته از كشورهاي افريقايي كه به شديدترين شكل گرفتار ايدز شده اند به واسطه ي هزينه هاي اقتصادي و اجتماعي كه شيوع اين ويروس به بار مي آورد توانايي خود را از دست داده اند. بودجه هاي بهداشتي اغلب قادر به پاسخگويي به تقاضاي روبه رشد براي مراقبت هاي بهداشتي و درمان نيستند. در بسياري از موارد اصلاً سرمايه ي انساني در دسترس نيست. همراه با كاهش قدرت توليد و زوال انسجام اجتماعي، امنيت انساني هم زائل شده است. دستاوردهاي دهه هاي پيشرفت بهداشتي، اقتصادي و اجتماعي به باد رفته است.
اچ.آي.وي تنها همين اواخر مورد توجه پژوهندگان روابط بين الملل قرار گرفته است. اين امر تا حدودي براي آن است كه افريقا به منزله قاره اي كه اثرات اين بيماري همه گير را به شديدترين وجهي احساس كرده است در اقتصاد و سياست جهاني اهميتي حاشيه اي دارد. گرچه اچ.آي.وي/ ايدز همچنان مردم كشورهاي افريقايي جنوب صحرا را قتل عام مي كند و لي جهان در ربع قرن آينده شاهد افزايش شديد سطح ابتلا در آسيا و اروپاي شرقي به ويژه در هند، چين و روسيه خواهد بود. بنا به برآورد سازمان ملل اگر واكنشي مؤثري به اين بيماري نشان داده نشود. ممكن است 10 ميليون چيني به اچ.آي.وي مبتلا شوند و 260/000 كودك در پايان اين دهه پدر و مادر خود را از دست بدهند. تغيير كانون جغرافيايي اين بيماري مي تواند چشم انداز اقتصادي را به شكل بارزي دگرگون سازد و توازن نظامي جهاني را به خطر اندازد.
نخستين راهبرد بهداشتي جهاني را سازمان جهاني بهداشت تحت عنوان برنامه ي جهاني مبارزه با ايدز درانداخت. در گذشته راهبردهاي جهاني موفقيت آميزي در برابر ساير بيماري هاي همه گير مانند فلح اطفال اجرا شده است ول يدر گذشته هرگز راهبردي جهاني اين تعداد سازمان را در بر نگرفته و تا اين حد مورد توجه واقع نشده است. تحت هدايت برنامه ي جهاني مبارزه با ايدز شبكه هايي جهاني مانند شبكه ي جهاني سازمان هاي خدمات رسان به مبتلايان به ايزد و جامعه ي بين المللي زنان مبتلا به اچ.آي.وي/ ايدز تشكيل شده است. اين شبكه ها امكان آن را فراهم ساخته اند كه پيوندهايي با ساير جنبش هاي اجتماعي فرامرزي شكل گيرد.
شوراي امنيت سازمان ملل سده ي بيست و يكم را با برگزاري نشست ويژه ي بي سابقه اي درباره ي ايدز و آفريقا آغاز كرد، ايدز را يك معضل امنيت انساني شناخت و به تأثير آينده آن در جهت افزايش بي ثباتي منطقه اي و بر مسائل امنيت ملي اذعان كرد. اعلام شد كه ايدز معضلي جهاني است كه هيچ كشوري از آن در امان نيست. اين نخستين يار بود كه شوراي امنيت يك مشكل بهداشتي را به منزله ي تهديدي براي صلح و امنيت مشخص مي ساخت. يك سال بعد نشست ويژه ي مجمع عمومي ملل متحد درباره ي اچ.آي.وي/ ايدز تصميم به تشكيل صندوقي گرفت كه بايد تا سال 2005 سالانه بين 7 تا 10 ميليارد دلار صرف مبارزه با ايدز مي كرد. اين صندوق (موسوم به صندوق جهاني مبارزه با ايدز، سل و مالاريا) فرصت هاي موجود براي فراهم ساختن اراده و منابع بين المللي را پيش تر كرده است و هدف فوري آن افزايش حجم پول لازم براي پيشگيري و درمان اين بيماري هاست.
ـــ جنبش اجتماعي فرامرزي؛ جهان سوم؛ جهاني شدن؛ سازمان جهاني بهداشت.
خواندني هاي پيشنهادي
2003 Altman,D.AIDS and Security International Relations 17(4),217-27.
-2002 Eberstadt N.The Future of AIDS,Foreign Affairs 81(6),22-35.
-2004 Joint United Nations Program on HIV/AIDS (UNAIDS) 2004 Report on the Global AIDS Epidemic,Geneva,United Nations.
-2003 Kalipeni,E.Craddock,S.Oppong,J.and Ghosh,J.(eds)HIV and AIDS in Africa,Oxford: Blackweel.
-2004 Ostergard,R.(ed),HIV,AIDS and the Threat to National and International Security,Basingstoke:Palgrave.
-2001 Price-Smith,A.The Health of Nations,Cambridge,MA:MIT Press.
استيون مك نالي
گريفيتس، مارتين؛ (1388)، دانشنامه روابط بين الملل و سياست جهان، ترجمه ي عليرضا طيب، تهران: نشر ني، چاپ دوم1390.
/ج
