يكي از مهارت هايي كه دانش آموزان براي رسيدن به موفقيت حتماً بايد به آن توجه كنند مهارت مديريت زمان و تنظيم وقت است. تنظيم وقت در حقيقت يعني اداره كردن خويشتن و اين كه چگونه بتوانيم از وقت گرانبهاي خود بهترين استفاده را بنماييم.
تعريف مديريت زمان
مديريت زمان يعني استفاده مطلوب از زمان براي اجراي برنامه ها و فعاليت ها متناسب با اهدافي كه در زندگي داريم.مراحل مديريت زمان
براي اينكه بتوانيم اوقات خود را به درستي مديريت كنيم بايد مراحل زير را انجام دهيم:
1- تعيين هدف
2- تهيه ي فهرست فعاليت ها
3- اولويت بندي فعاليت ها
1- تعيين هدف
اهداف از نظر زماني به سه دسته تقسيم مي شوند:الف) اهداف بلندمدت مثل رسيدن به شغل دندان پزشكي
ب) اهداف ميان مدت مثل قبولي در يك پايه ي تحصيلي
ج) اهداف كوتاه مدت مثل تهيه ي يك تحقيق علمي يا موفقيت در آزمون ميان ترم و يا ارايه ي يك كنفرانس در كلاس
آن چه مهم است اين است كه مشخص كردن اهداف به شما كمك مي كند كه شما همواره برنامه هاي خود را بررسي مي كنيد و به اين سؤال پاسخ مي دهيد كه آيا كارهايي كه در دست اجرا داريد در راستاي رسيدن به اهدافتان هست يا خير؟ اگر پاسخ شما منفي بود، معنايش اين است كه يا بايد اهدافتان را تغيير دهيد و يا اين كه فعاليت هايتان را با اهدافتان منطبق كنيد و اين يعني مديريت زمان.
2- تهيه ي فهرست فعاليت ها
برنامه ها و فعاليت هاي هر فردي بايد با اهدافش تناسب داشته باشد. از سوي ديگر هر فردي داراي فعاليت هاي جنبي و عادات خاصّ خود مي باشد كه نمي توان آن ها را ناديده گرفت. لذا با توجه به موارد فوق فهرستي از فعاليت هاي تان را مشخص و ليست نماييد.3- اولويت بندي فعاليت ها
براي اين كه فعاليت هاي خود را اولويت بندي كنيد ابتدا بايد درجه ي اهميت و فوريت كارهاي خود را مشخص كنيد. به طور مثال آماده شدن براي يك امتحان و يا رسيدگي به بيماري ناگهاني يكي از اعضاي خانواده هميشه در اولويت اول هستند ولي به دوستي پيامك زدن، تماشاي يك بازي و يا ديدن يك برنامه تلويزيوني در اولويت هاي بعدي هستند.يك دانش آموز موفق سعي مي كند با تنظيم وقت و برنامه ريزي مناسب ابتدا بهترين زمان خود را به انجام امور اصلي و فعاليت هاي اولويت اول اختصاص دهد و ساير اوقات خود را صرف بقيه ي اولويت ها نمايد.
مهمترين عوامل اتلاف وقت ( وقت كش ها )
به نظر شما پيامك زدن به يك دوست، تماس تلفني با يك همكلاسي، تلويزيون نگاه كردن و... اتلاف وقت است؟هرگز اين گونه نيست بلكه براي داشتن يك زندگي شاد و با كيفيت بسيار هم ضروري است. يك دانش آموز اگر خود را داخل اتاق حبس كند و صرفاً با كتاب ها و جزوات خود زندگي كند ممكن است از نظر درسي و تحصيلي سرآمد شود ولي از نظر اجتماعي و روابط بين فردي دچار مشكل مي شود. به عبارت ديگر از يك زندگي طبيعي محروم مي گردد.
بنابراين آنچه از نظر متخصصان، غيرمنطقي و نادرست است استفاده بي رويه و نامناسب از امكانات و پرداختن به امور غيرضروري است. برخي از مهم ترين عوامل اتلاف وقت به شرح ذيل مي باشد:
- مكالمات تلفني غيرضروري و بيش از اندازه
- وقت گذراني بيش از حد با دوستان
- استفاده بيش از حد از پيامك يا پيغام هاي الكترونيكي
- اعتياد به چت كردن با اينترنت
- مهماني هاي ناخوانده و بدون برنامه ريزي قبلي
- تماشاي بيش از حدّ تلويزيون
- روش هاي غيرصحيح و عادات نادرست مطالعه
- بي برنامه گي و سردرگمي در انجام كارها
- ناتواني در تصميم گيري
- نداشتن برنامه ي مناسب براي خواب و استراحت
- سستي و اهمال كاري
- استفاده بي رويه و طولاني مدت از سرگرمي هاي غيرضروري مثل بازي هاي رايانه اي و...
- ناتواني در« نه گفتن » به درخواست هاي نابجاي دوستان
چگونه مي توانيم از وقتمان بهتر استفاده كنيم؟
1- استفاده ي بهتر از وقت هاي مرده
تاكنون فكر كرده ايد كه روزانه چه قدر وقت مان در مسير سرويس، ايستگاه اتوبوس و اتاق انتظار پزشك هدر مي رود؟ شما مي توانيد با همراه داشتن يادداشت هاي درسي و يا فلش كارت هاي دروس مختلف ( مثل ادبيات، زبان، شعر، لغت، فرمول هاي رياضي ) از اين اوقات مرده بهينه استفاده كنيد.2- تنظيم كردن وقت خواب
خواب و استراحت به موقع و مناسب تأثير زيادي بر كارايي شما دارد بنابراين سعي كنيد اولاً بين 6 تا 7 ساعت در شبانه روز حتماً بخوابيد، دانشمندان معتقدند اين ميزان خواب پاسخگوي نياز فيزيولوژيك شماست. هم چنين خواب بيشتر از يك ساعت در نيمروز( بعدازظهر ) را اصلاً توصيه نمي كنند و معتقدند خواب بيش از حد در بعدازظهر نه تنها به بازيابي انرژي از دست رفته ي شما كمك چنداني نمي كند بلكه باعث كسلي و سستي بيشتر شما مي شود. از سوي ديگر شما بايد ساعات انرژيك ( فعال ) خود را شناسايي كنيد و آن ساعات را به انجام امور درسي و فعاليت هاي اصلي اختصاص دهيد. ( مثلاً صبح اول وقت و يا ساعات پاياني شب ).بعضي از بچه ها از پرخوابي خود گلايه دارند. پرخوابي مي تواند دلايل مختلف داشته باشد از جمله كم خوني، كم كاري، غدد تيروئيد، افسردگي، بي انگيزگي و رنگ تيره اتاق.
بعضي ديگر اظهار مي دارند كه در خواب آرامش كافي ندارند و از اين رو نه تنها از خواب لذت نمي برند بلكه پس از بيداري احساس خستگي و كلافگي مي كنند. اين مشكل مي تواند به دليل كم خوني، نارسايي غدد تيروئيد، اضطراب، غذاي سنگين قبل از خواب، مصرف بي رويه نمك، استفاده ي زياد از موادّ كافئين دار باشد، لذا ضروري است با انجام آزمايش هاي پزشكي از سلامت خود مطمئن شويم و چنان چه مشكلي داشتيم براي رفع مشكل با مشاور خويش مشورت كنيم.
اگر مي خواهيد خواب آرام و لذت بخشي داشته باشيد، شام سبك ميل كنيد، سالاد، شير كم چرب به همراه عسل قبل از خواب ميل كنيد و با آب ولرم دوش بگيريد.
- اگر وقت كم آورديد سعي كنيد از وقت هاي مرده استفاده كنيد و حتي المقدور از خواب خود كم نكنيد.
- شب بهترين زمان براي استراحت و خواب است. لذا عادت كنيد روز را به انجام فعاليت هاي درسي و انجام تكاليف اختصاص دهيد و شب را به خوابيدن. بعضي ها شب تا صبح بيدارند و روزها مي خوابند اين عادت خوبي نيست، سعي كنيد عادت خود را تغيير دهيد.
- كم خوابي باعث كاهش تمركز مي شود و بعضاً بي خوابي زياد موجب بيماري در فرد مي شود، در حالي كه خواب كافي باعث تمركز بيشتر و افزايش يادگيري مي گردد.
3- كنترل اوقات فراغت و تفريح
تفريح و استراحت بجا و به موقع موجب احياي انرژي رواني و جسماني شما جهت انجام فعاليت هاي اصلي مي شود. بنابراين اگر تفريح بخواهد زمان زيادي از وقت شما را به خود اختصاص دهد، ديگر كارايي نداريد و بايد محدود شود. با اين كار وقت جديدي را براي خود به وجود مي آوريد.4- « نه گفتن » به درخواست هاي نابجا و غيرمهم
بسياري از اوقات قبول كردن درخواست هاي نابجا و غيرضروري ديگران، بخش قابل توجهي از وقت ما را به خود اختصاص مي دهد. اگر قادر باشيم با گفتن« نه » از انجام اين امور خودداري كنيم موفق شده ايم ميزان قابل توجهي از وقت خود را مديريت كنيم.5- به تعويق انداختن كارهاي غيرضروري
گاهي پاسخ گويي به تلفن و يا پيامك يك دوست در زماني كه اختصاص به مطالعه و انجام يك فعاليت درسي است مي تواند تمركز ما را بهم بزند و افكار ما را تحت تأثير قرار دهد. لذا پيشنهاد مي گردد با خود قرار بگذاريد در زماني كه مشغول يك فعاليت درسي هستيد تلفن و موبايل را از خود دور كنيد و براي دوستانتان توضيح دهيد كه دليل پاسخ گويي با تأخير به تماس يا پيامك آن ها بي توجهي و يا بي احترامي به آنان نبوده است.6- يادگيري مهارت هاي مطالعه ي مؤثر
مهارت هاي مطالعه از قبيل تندخواني، خلاصه نويسي يادداشت برداري، روش خواندن دروس، حتي تندنويسي و خوش نويسي مي تواند در صرفه جويي وقت ما بسيار كارساز باشد. بنابراين سعي كنيد اين مهارت ها را ياد بگيريد تا اوقات شما بهتر مديريت شود.چند توصيه براي موفقيت در مديريت زمان
* همواره فعاليت ها و تكاليف روز بعد خود را از شب قبل برنامه ريزي كنيد و كارهايي كه بايد انجام دهيد را يادداشت كنيد.
* فهرست تكاليف و كارهاي خود را اولويت بندي كنيد و براي هركدام از آن ها زمان اجرا در نظر بگيريد.
* هميشه كارها و تكاليف دشوار را در اوقات انرژيك( بهترين شرايط روحي و جسماني ) انجام دهيد و ساير تكاليف و دروس را در بقيه ي اوقات انجام دهيد.
* بين فعاليت ها و تكاليف، زمان هاي كوتاهي را براي استراحت و بازيابي قواي جسماني و رواني در نظر بگيريد.
* قبل از مكالمات تلفني درباره ي محتواي آن چه را كه مي خواهيد بيان كنيد فكر كنيد تا زمان كوتاه تري را صرف مكالمه نماييد.
* سعي كنيد در زندگي، به ويژه در مورد وسايل شخصي، فرد منظمي باشيد، تا وقت خود را صرف يافتن وسايل گمشده نكنيد و از شلوغي و بي نظمي كلافه نشويد.
* به خاطر داشته باشيد، گاهي استرس و خستگي محصول انجام كارها نيست بلكه بعضي اوقات، معلول افسوس خوردن از كارهايي است كه مي توانستيد انجام دهيد ولي انجام نداديد، يادتان باشد كه زمان به عقب برنمي گردد. پس بهتر است به جاي غُصه خوردن و يا افسوس خوردن به فكر انجام كارهايي كه الان مي توانيد انجام دهيد باشيد و بلافاصله به سراغ آن ها برويد.
* مراقب باشيد ديگران هر زماني كه اراده كردند، وقت شما را به خودشان اختصاص ندهند، از خود استقلال نشان دهيد و در صورت لزوم به آن ها بگوييد: « بعداً تماس بگيريد، الان وقت ندارم، فردا بهت خبر مي دهم و...»
* كاري كه براي امروز و اين لحظه در نظر گرفته ايد، همين الان شروع كنيد و از موكول كردن آن به زمان هاي ديگر خودداري كنيد وگرنه با انبوهي از كارهاي عقب افتاده رو به رو مي شويد كه فرصتي براي انجام آن ها نخواهيد يافت.
* هيچ وقت چند هندوانه را با يك دست برنداريد. و تا زماني كه يك كاري را به پايان نرسانده ايد خود را درگير كار جديدي نكنيد.
* در پايان هر روز فرصتي را براي ارزيابي كارهاي تان اختصاص دهيد و اگر لازم شد براي موفقيت بيشتر، تغييراتي را در خود ايجاد كنيد. هرگز نااميد نشويد و بدانيد شكست مقدمه ي پيروزي است.
* سعي كنيد در حالت عادي كارهاي خود را نسبت به كارهاي ديگران در اولويت قرار دهيد و فكر نكنيد هميشه بايد ديگران را بر خود مقدم داريد. يك انسان موفق هيچگاه به دليل انجام كارهاي ديگران از كارهاي خود صرف نظر نمي كند مگر در شرايط خاص و ضروري كه رسيدگي به امور ديگران اولويت پيدا مي كند.
كياني، اردشير؛ (1389)، مهارت هاي تحصيلي، تهران، وراي دانش، چاپ پنجم.
/م
