شادابيِ محيط تربيت

يکي از اصولي که در برقراري ارتباط با کودکان و نوجوانان بايد مورد توجه مربيان باشد، شاد نگه داشتن محيط تربيتي است؛ چون در يک محيط تربيتي شاد بهتر مي توان مفاهيم اخلاقي و تربيتي را منتقل کرد. سيره و روش رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم)، نيز همين بوده و بدين جهت است که خداوند در قرآن مي فرمايد:
(رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ )؛(1)
پس به لطف و رحمت الهي با آنان نرمخو و پر مهر شدي، و اگر تندخو و سخت دل بودي هر آيينه از پيرامونت پراکنده مي شدند. پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه.
مربي موفق کسي است که بتواند براي رسيدن به اهداف تربيتي خود، محيط را براي متربي شاد نگه دارد. از اين رو در روايات نيز آمده است که پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) هميشه تبسم بر لبان خود داشتند؛ همچنين آن حضرت در بياني گهربار فرموده اند: « صفت مؤمن اين است که خنده بر لب و غم بر دل دارد ».(2)
در يک محيط بسته و غمگين و گرفته نمي توان مفاهيم اخلاقي و تربيتي را به متربي منتقل کرد. پوشيده نيست که شاد بودن محيط نهايت آرزوي انسان نيست؛ بلکه اين شادماني وسيله اي براي رسيدن به سعادت است به همين دليل اريک فروم مي گويد: « انسان، از لحظه اي که به دنيا مي آيد تا آن دمي که از دنيا مي رود، در تلاش است که خوشبخت و شادکام باشد. »
شکي نيست که همه ما به طور فطري، در جستجوي حالات مطلوب و خوشايند هستيم. صفاتي چون شادي و غم، شجاعت و ترس، اعتماد به نفس و خود کم بيني و...، ريشه در احساسات انسان ها دارند. احساسات نيز شخصيت افراد را شکل مي دهند؛ اين احساسات، عامل محرکي براي تعامل ما با محيط اطرافمان هستند که اگر از تعادل مناسبي برخوردار باشند، سبب تصميم گيري هاي درست و منطقي در زمان بروز مشکلات مي شوند و موفقيت در انجام کارها را به دنبال خواهند داشت. بنابراين شادکامي، تأثير مهمي در موفقيت افراد دارد.

فوايد شادکامي در محيط تربيتي

1-داشتن نگرش مثبت نسبت به وقايع و رويدادهاي اطراف خود؛
2- جبهه گيري مثبت به جاي جبهه گيري منفي نسبت به اتفاقات؛
3- داشتن شخصيت متعادل؛
4- مثبت انديشي نسبت به کارهاي روزانه و تصميمات گرفته شده؛
5- احساس رضايت دروني و خشنودي از انجام کار روزانه؛
6- داشتن چهره شاد و خوشحال؛
7- عامل آرامش رواني؛
8- باعث تقويت روحيّه مي گردد؛
9- تمرکز را زياد مي کند؛
10- نقش ضددرد دارد؛
11- حوصله و صبر را زياد مي کند؛
12- قدرت تحمّل را بالا مي برد؛
13- عامل انعطاف در دستگاه قلب و عروق است؛
14- عامل انعطاف در دستگاه اعصاب است؛
15- عامل انعطاف در دستگاه گوارش است (افراد ناشاد و عصباني دائم از يبوست رنج مي برند)؛
16- عامل انگيزه، اميد و تلاش در زندگي است.
دانشمندان در تحقيقات به اين نتيجه رسيده اند که وقتي فردي شاد است ماده اي به نام « اندورفين » در بدون او ترشح مي گردد که باعث مي شود انسان در معرض سکته هاي مغزي و قلبي قرار نگيرد.(3) بنابراين بهترين راه مقابله با افسردگي، شاد زيستن و محيط زندگي را شاد نگه داشتن است.
در مجلس خود راه مده همچو مني را *** زيرا افسرده دل افسرده کند انجمني را
بعضي از تأثيراتي که شاداب بودن يک خانواده مي تواند داشته باشد عبارتند از:
1- کانون خانواده گرم مي گردد؛
2- افراد مجذوب يکديگر مي شوند؛
3- افراد خانواده بيشتر دوست دارند کنار هم باشند؛
4- فاکتورهاي صحبت زياد مي شود؛
5- ايثار، گذشت و وفاي به عهد افزايش مي يابد؛
6- تشکر و قدرداني از يکديگر بيشتر مي گردد.
« خنده » تظاهر بيروني و ظاهري خلق است که باعث تفکر، آرامش و نشاط دروني مي گردد. خنده شکل زيباي صورت را حفظ مي کند؛ لذا افراد ناشاد و غمگين صورت و چهره عبوس و گرفته دارند. حضرت علي (عليه السلام) فرمودند: « کونوا کالنحله »؛(4) مانند زنبور عسل باشيد »؛ يعني دهان ديگران را شيرين کنيد و با شادي کام ديگران را شاد نگه داريد.
زندگي روزانه پر از فراز و نشيب هايي است که موجب نوسان روحيه مي شود. حوادث، زماني انسان را غمگين و ناراحت مي کند و گاهي باعث شادي ما مي گردد. اين جمله در بين مردم رايج است که اغلب مردم تقريباً به همان اندازه اي شاد هستند که انتظارش را دارند. آنچه که در زندگي ما اتفاق مي افتد زياد تعيين کننده شادي نيست؛ بلکه در واقع نوع واکنش انسان به رخدادهاست که نقش تعيين کننده دارد. از آن جايي که انسان افکار و انديشه هاي خود را برمي گزيند مي توان گفت خود او تعيين کننده ميزان شادي هاي خويش است.
تحقيقات نشان داده که خنده نه تنها سبب نشاط افراد مي گردد، بلکه سلامت آنها را نيز تضمين مي کند. خنده، سيستم ايمني بدن را مقاوم ساخته و توانايي بدن را در مبارزه با عفونت افزايش مي دهد. از طرف ديگر خنده سبب کاهش سطح هورمون هاي استرس زا شده و از تأثيرگزاري آنها بر روي سيستم ايمني بدن جلوگيري مي کند. خنده باعث افزايش ترشح اندورفين از مغز مي شود- ماده اي که نقش تسکين دهنده را در دردها و رنج ها ايفا مي کند- ترشح اندورفين علاوه بر افزايش توان انسان براي مقاومت در مواجهه با استرس ها و ناراحتي ها، موجب افزايش بازدهي سيستم تنفسي مي شود و تأثير آن درست مانند زماني است که به ورزش دو پرداخته ايم.
هنر شاد بودن مستلزم توانايي خنديدن به مشکلات در کوتاه ترين زمان ممکن پس از وقوع آنهاست.اگر دقت کنيد، مي بينيد که کودکان به طور طبيعي و بدون توجه به اطراف و يا احساس خجالت، تقريباً به همه چيز مي خندند؛ گويي مي دانند که خنديدن آنها را سالم و متعادل نگه مي دارد. براي شاد بودن بايد روي افکار شاد متمرکز شويم؛ هر چند ما غالباً برعکس عمل مي کنيم؛ يعني تعريف ها و تمجيدها را نشنيده مي گيريم و سخنان ناخوشايند را مدت ها در ذهن نگه مي داريم.
لازمه شاد زيستن، جستجوي زيبايي ها و خوبي هاست؛ يکي زيبايي منظره را مي بيند و ديگري کثيفي پنجره را. براي به دست آوردن شادابي مي توانيم در مواجهه با استرس هاي محيطي از طريق رفتارهايي مانند صحبت هاي خنده دار، علاوه بر کاهش نگراني ها محيط را براي بررسي مشکل واقعي و پيدا کردن راه حل مناسب مهيا کنيم. راه ديگر آن است که سعي کنيم هميشه لبخند بر لب داشته باشيم، هر چند طرف مقابل ما اخمو باشد.(5)

راه هاي شاد زيستن

1-ياد خدا و ذکر خدا؛ « أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ‌ »(6)

2- اصل پيش گيري و پيش بيني

شايد شما هم اين تجربه را داشته باشيد که اگر حرفي به طرف مقابل خود بزنيد که باعث رنجش خاطر او گردد و محيط آرام و شاد خانواده به هم بريزد؛ در مراحل بعد با رعايت اصل پيش بيني و پيش گيري، از گفتن آن حرف خودداري مي کنيد. براي مثال اگر مي دانيد مبلغ وامي را که مي گيريد، نمي توانيد قسط هاي آن را پرداخت کنيد، پيش بيني کرده و از بروز يک محيط ناآرام و ناشاد جلوگيري مي کنيد. يا اگر مي دانيد، دير رفتن به سر کار و يا مدرسه، عامل به هم خوردن آرامش و شادي شما مي گردد، پيش بيني کرده و زودتر حرکت مي کنيد. اصل پيش بيني از بروز بسياري از بد اخلاقي ها جلوگيري مي کند.

3- صله رحم، رفت و آمد فاميلي

اين که در روايات ما آمده صله رحم عامل طولاني شدن عمر است، شايد بدان خاطر است که در اين ديد و بازديد ها انسان با صحبت کردن تخليه رواني مي شود. بهترين صله رحم اين است که زن و مرد در کنار هم بنشينند و با يکديگر صحبت کنند و بدين گونه خود را آرام و شاد نگه دارند.

4-سازگاري با مردم، داشتن مهارت مدارا کردن

5- راضي بودن به رضاي حق

6- ديدن نعمت ها

با اين که خداوند نعمت هاي زيادي به انسان داده است؛ اما متأسفانه بعضي ها نيمه خالي ليوان را مي بينند. در حالي که انسان مي تواند با ذکر نعمت هاي الهي، هم شکر خدا را به جا آورد و هم محيط تربيتي را شاد نگه دارد.
شکر نعمت، نعمتت افزون کند *** کفر نعمت از کفت بيرون کند

7- صبور بودن

8- براي خودتان زندگي کنيد نه براي مردم

براي نمونه، آقا واقعاً لازم است براي مراسم عروسي فرزندتان ميليون ها تومان هزينه کنيد به گونه اي که در آينده نتوانيد از عهده قرض آن برآييد؟ پس انسان بايد براي خودش زندگي کند و به قول معروف پاي را از گليم خود درازتر نکند تا شادي او از بين نرود.

9- کمک به فقرا و مستمندان

10- خواندن قرآن، با وضو بودن، شرکت در مجالس مذهبي و دعا، سحرخيزي و صدقه دادن

پي نوشت ها :

1-آل عمران: 159.
2- بحارالانوار، ج69، ص 410.
3- مجله پيوند، شماره 342، ص 22.
4- کلمات قصار، شماره 173.
5-نشريه خانه مهر، خرداد 83، ص 10.
6- رعد: 21.

منبع مقاله :
رفيعي محمدي، علي محمد (1392)، بيست اصل در تربيت: اصول برقراري ارتباط با کودکان و نوجوانان، قم، انتشارات رسول اعظم (ص)، چاپ دهم