نويسنده: دکتر سيد مصطفي محقق داماد
ـــ ارنست اورسل بلژيکي، جهانگرد ديگري است که در زمان قاجاريه (سال 1882 ميلادي) به ايران مسافرت نمود، و بخشي از نظراتش را در سفرنامه او منعکس مي باشد چنين است:
«... احداث محلات جديد تنها اقدامي در راه آباداني و زيبائي شهر نبود، که مردم پايتخت مديون ناصر الدين شاه باشند. بلکه در عرض اين چند سال خير نهرهاي تازه اي حفر شده که آب زلال و فراوان کوهستانهاي اطراف را به شهر مي آورند، بازار کاملاً نوسازي شده و در آن کاروانسراي حاجب الدوله که زيباتر از کاروانسراهاي اصفهان است، هم چنين مغازه ها و حجره هاي زيبايي سبزه ميدان احداث گرديده است، سنگفرش ميدانها و خيابانها که سابقاً اگر کالکسه يا درشکه اي مي گذشت، به علت گل و لاي يا گرد و غبار عبور از آنها ناممکن بود، خطوط تلگراف که تهران را به شهرهاي عمده کشور و اروپا واصل مي کند، دفاتر پست در اغلب نقاط پر رفت و آمد شهر باز شده است، بعد راه افتادن چراغ گاز که به زودي جاي خود را به چراغ برق مي دهد، همه در دوران سلطنت شاه فعلي تحقق يافته است، چند سال طول نمي کشد که خطوط راه آهن شهرهاي رشت- اصفهان و بندر بوشهر را به هم پيوند مي دهد، آن وقت فاصله پايتخت ايران و پاريس فقط مدت ده روز خواهد بود. آقايان «کوک» بليط رفت و برگشت را با در نظر گرفتن جا در هتل در اختيار آنهائي که مي خواهند سير و سياحت حسابي در ايران بکنند خواهند گذاشت.
ماجراجويان، سرمايه داران، نفع طلبان از همه اطراف و اکناف عالم براي بهره برداري از خاک بکر و دست نخوره اين زمين ثروتمند، چون مور و ملخ به اين کشور سرازير مي شوند، نتائج وحشتناک و نفرت انگيز اين ايلغار اروپائي چه خواهد بود؟
جامه هاي رنگارنگ، شلوارهاي گشاد، کلاه هاي پوستين با ابهت جاي خود را به ردنگت تنگ وچسبان، شلوارهاي انگليسي، کلاه هاي کوچک، خواهد بخشيد لکوموتيوها، آهوها و چادرنشينان را از دشتها فراري خواهند داد. دود کارخانه ها گنبدهاي طلائي مساجد را سياه و کثيف خواهند نمود، و بالاخره تمدن ما به يکي از کم نظيرترين کشورهاي جهان که هنوز خود را از مظاهر دروغين آن آلوده نکرده است، با بعضي از محاسن غير قابل انکار خود، يکنواختي ملال انگيز و ابتذال واقعي را ارمغان خواهد آورد» (1) .
نقد نظرات و داوريهاي اين سيّاح دقيق، حقيقت بين، منصف اروپائي در اواخر قرن نوزدهم از پديده جهانگردي و جاذبه ها و نتايج آن در ايران در بردارنده مشخصه ها و حقايق مسلم و انکار ناپذير مشروحه ذيل مي باشد:
الف- احداث محلاّت جديد، و ابنيه و تأسيسات شکيل و زيبا، و کاروانسراهائي با امکانات بيشتر در عصر قاجاريه.
ب- انجام اصلاحات اداري و سازماني، در سطوح مختلف اجرائي کشور، و دائمي شدن خطوط ارتباطي جديد از جمله پست و تلگراف و فراهم شدن مقدمات احداث خط آهن بين شهرها.
ج- تسهيل رفت و آمد بين تهران- پاريس و کاهش زمان آن به مدت 10 روز.
د- وجود جاذبه هاي ديگر توريستي در ايران به دليل برخورداري از مزاياي داشتن خاک بِکر و ذخاير دست نخورده.
هـ- برخوردراي از فرهنگي، غني و تمدني بالا.
و- کثرت ورود سياحان اروپائي در آن زمان، که تشبيه به هجوم «مور و ملخ» شده است.
ز- تنوع اهداف سياحان وارده به ايران، و يا متمايل به ورود، که تعبير به «سرمايه داري و نفع طلبي و ماجراجوئي» گرديد.
ح- کم نظير بودن اين کشور در ميان ساير کشورها، از حيث عدم آلودگي به مظاهر دروغين اروپائي.
ط- مُسلميّت تبعات منفي و نتلايج وحشتناک و نفرت انگيز تردد اين گونه سياحان که از جمله آن رنگ باختگي فرهنگ قومي و ملي، و تعلق پذيري از مظاهر دروغين مدنيت اروپائي، و الودگي محاسن غير قابل اين کشور با ابتذالهاي واقعي است.
ياکوب ادوارد پولاک پزشک مخصوص ناصر الدين شاه قاجار، در سفرنامه خود در پيرامون امکانات سياحي ايران و امنيت راههاي اين کشور چنين مي نويسد:
«... معمولاً در ذکر مخاطراتي که از نظر امنيت جاني و مالي در مسافرتهاي داخل ايران گريبانگر مسافر مي شود غلو مي کنند، من خود به اطراف و اکناف اين کشور سفر کرده ام، يا قافله ها همراه بوده ام، آن هم در حالي که فقط نوکران خود را همراه داشته ام، با اسبهاي چاپارخانه ره سپرده ام، در دل شب فرسخها در بيابان هاي خشک و خالي طي کرده ام، و هرگز دچار حادثه سوئي نشده ام».
«... با قافله سفر کردن همواره حداکثر امنيت جاني و مالي مسافر را تأمين مي کند، بسيار نادر است که کارواني مورد حمله تجاوز آميز قرار گيرد، و به استثناي موارد معدودي، مي توان گفت که در صورت وقوع حادثه اي، دزدان و غارتگران به زودي دستگير مي شوند، و به مجازات مي رسند، زيرا چون همه تجارت و معاملات داخلي و خارجي با کاروان انجام مي پذيرد، حکومت ناگزير است که حفظ و حمايت از کاروانها را وجهه همت خود قرار دهد، و هر نهب و غارتي را به شدت تمام کيفر بخشد. در دشت هاي پهناور، حمله و شبيخون منحصراً با اسب مي تواند انجام پذيرد و ديگر آن که به علّت قدرت قافله فقط با گروههاي 20 تا 30 نفره سوار عملي مي گردد، از اين گذشته تقريباً دورتادور تمام دهات ديوارهاي بلند کشيده اند، و از اين دهات فقط از يک دروازه مي توان به بيرون راه يافت، که آنها هم شبها بسته است، و غير ممکن است که عدّه اي سوار بدون اطلاع و موافقت همه اهالي به داخل ده بيايند، يا از آن خارج شوند.
به همين ترتيب هم غارتگراني که از راه دور مي آيند، هر گاه حاکم محل به تدابير لازم دست زند، به زودي شناخته و دستگير مي شوند.
به اين دليل اين رسم و قرار کاملاً موجّه جلوه مي کند، که هرگاه کارواني زده شود قبل از همه پرداخت غرامت به عهده جاکم گذارده مي شود به خصوص اروپائي ها از آن جهت که دولت از اعتراض سفارتخانه ها بيم دارد، تقريباً همواره مي توانند اطمينان داشته باشند، که اموال مسروقه به آنان مسترد مي گردد.
هر گاه به کارواني حمله شد، چون متجاوزين همواره در تفوق کامل هستند، بهتر است که مسافران از مقاومت پرهيز کنند.
رئيس قافله بار را بر حسب وزن تحويل مي گيرد، و به بهانه اين که بسته ها حاوي چيست، اصلاً کاري ندارد، هرگز وي بسته اي را باز نمي کند. عدلهاي پنبه، توتون و غيره را که داخل آنها مبالغي از دو تا پنجهزار تومان طلا پنهان شده است، به او مي سپارند و اطمينان کامل دارند، که بسته ها درست و صحيح به مقصد مي رسد...» (2) .
اظهار نظر اين سيّاح و يادداشت هاي مشاهداتي او در سفر نامه، حاوي نکات بسيار جالب و ارزنده، در زمينه حقوق و مصونيت هاي حقوقي سيّاحان و ايران گردان، زمان ناصر الدين شاه مي باشد، که اين نکات عبارت است از:
الف- نادرست بودن شايعات عدم وجود امنيت، براي ايران گردان و مورد غلو واقع شدن، وقايع بسيار کوچک و نادر و استثنائي.
ب- عدم وقوع سرقت اموال سياحان در طول زمان اقامت آن جهانگردان در ايران، و خالي از خطربودن جان و مال سياحان، حتي به هنگام شب و در بيابانهاي دور افتاده.
ج- وجود امنيت بيشتر و تضمين کافي براي جان و مال سياحان، در سفر همراه با کارونها و قافله ها
د- حساسيّت فوق العاده حُکّام براي اجراي کامل مقررات ايمني و حفاظتي، درباره سياحان اروپائي، خصوصاً براي جلوگيري اعتراض سفارتخانه هاي آنان.
هـ- وجود مصونيت حقوقي براي اموال مسافر به 3 صورت:
1- مصون ماندن بسته بندي بار و اثاثيه جهانگرد، از تعرض و بازرسي ها، چه از سوي نگهبانان، و چه توسط رؤساي کاروان ها، و امين بودن آنها، به طوري که اگر در بسته هاي بار و اثاثيه آنها طلا و جواهرات بيش از پنجهزار تومان آن زمان مخفي شده باشد بدون کنترل و بازرسي مي ماند و با همان شکل بسته بندي اوليه به مقصد مي رسد.
2- پرداخت غرامت و خسارت از سوي حاکم در صورت سرقت شدن اموال و اثاثيه همراه مسافر، و به نحوي که بلافاصله پس از سرقت، حاکم منتظر کشف اموال و يا جبران آن از سوي سارق نمي ماند، و با درخواست مسافر غرامت آن اساساً پرداخت مي گردد.
3- تعقيب سريع متجاوز يا سارق، و محکوم نمودن او به اشدّ مجازات.
علاوه بر نظامات اشاره شده در سفرنامه هاي مذکور، و ديدگاههاي ناشي از مشاهدات عيني سيّاحان متعدد، از مشخصه هاي جهانگردي ايران عصر قاجاريه، در سال 1310 هجري قمري براي تمشيت و امر مسافرت بين دارالخلافه (تهران) تا شهر قم، و رفاه حال عموم مسافران، و ايمني و آسايش زائران حضرت معصومه سلام الله عليها، جاده شوسه مخصوصي احداث گرديد، و سپس به فرمان ناصر الدين شاه، کتابچه اي حاوي دستورالعملي در زمينه نحوه پذيرش زائران، و شيوه پذيرائي از آنان، در واحدهاي پذيرائي ميان راه، و کيفيت اقدام و نظارت مأمورين راه، براي حفظ و نگهداري آن جاده و چگونگي خدمات واحدهاي پذيرائي، و نزخ اغذيه و خدمات و هم چنين تکاليف مسافرين، و طرز شکايت مسافرين از عملکرد مأمورين پستي، و کارکنان بخش خصوصي، در چهار فصل تهيه و تدوين گرديد و به موقع اجراء گذارده شد، که با اجراي آن دستورالعمل حقوق زائرين تا حدودي مشخص و مورد حمايت واقع شده است.
نام بردن از همه جهانگردان داخلي و خارجي ادوارد گذشته ايران، و نقل مطالب سفرنامه هاي آنان در حوصله اين مقاله نبوده و نيازي هم به تشريح و تبيين آن ها نيست.
ذکر نام و مشخصيات تعدادي از آن جهانگردان و نقل مواردي از سفرنامه هاي آنان، صرفاً به منظور آگاهي مختصر از نحوه گذران سياحتي در سرزمين ايران، و شيوه برخورد مردم و حکام و مأمورين حکومتي، با آنان و اين که سيّاحان قديم ايران از چه امکانات و خدماتي استفاده کرده و چه امتيازاتي داشته اند، مي باشد.
بنابراين آن اشارات کوتاه و ذکر مستندات نمونه، تا حدودي مشخص نموده است که چگونه در آن روزگاران به رغم نبود امکانات امروزي و محدوديت هاي علمي و صنعتي، و فقدان وسايل حمل و نقل ماشيني، از جهانگردان در گوشه و کنارهاي سرزمين پهناور ايران، استقبال و پذيرائي مي شد، و چرا آن سفرنامه ها و ثبت مطالب آن ماندگار تاريخ گشته، و مرور و مطالعه آن امروز فخر آور و غرورانگيز است.
وجود آن خصايص نزد ايرانيان دقيقاً مُولود برخورداري جامعه ايراني، از فرهنگي غني و پيشرفته و تمدني والا و ممتازه به ويژه ناشي از اجراي احکام و قواعد الهي و اسلامي در اين سرزمين کهن است، که انتقال آن به آيندگان و نسلهاي بعدي، نيازمند تقويت هرچه بيشتر، دين و تعميم قانونمندي جامعه و تحکيم وحدت ملي است.
حقوق جهانگرد و بسترهاي جهانگردي در ايران معاصر:
اولاً: بر خلاف بررسيهاي دورانهاي قبل، فقط محدود به اظهار نظرات و قضاوت و داوريهاي سياحان و بر مبناي مشاهدات آنان و ساير مطلعين نيست، بلکه بر اساس حقوق داخلي و قوانين و مقرراتي مي باشد، که در داخل کشور به تصويب مراجع قانونگذاري رسيده است، النهايه تصويب آن مقررات با در نظرگرفتن تحوّلات اساسي حقوق بشر، وجود ثبات و امنيت در اغلب کشورهاي جهان، خصوصاً با الهام از توافق نامه و مُقاوله نامه هاي بين ايران و سايرکشورها و توصيه هاي سازمان ملل متحد و جوامع ذيربط وابسته به آن است.و به عبارت کوتاهتر بررسيهاي حقوق جهانگرد در ايران معاصر، بر مبناي قوانين و مقررات مصوب و حقوق نوشته شده است، نه فقط بر مبناي اطلاعات و مشاهدات جهانگردان.
ثانياً: اين بررسيها فقط محدود به وضعيت ايران گردان و حقوق و امتيازات آنها نبوده، بلکه شامل حقوق همه جهانگردان و به اعتبار همگاني شدن حقوق جهانگردي است.
تأثيرحقوق بشر و حقوق بين الملل بر حقوق داخلي جهانگردي
قبلاً اشاره شد که هر فرد جهانگرد قبل از آن که به سير و سفر پرداخته و جهانگرد شود، به اعتبار مخلوق خداوند بودن، و حاکميت الزامي حقوق بشر، و نيز به حکم فطرت، داراي حقوق و امتيازاتي است، که سير و سفر و خروج از موطن اصلي، موجب سلب آن امتيازات و حقوق انساني او نمي شود.موجود انساني در هر سرزمين که باشد، برخوردار از حقوق طبيعي و اصول اساسي مربوط به آن، از جمله اصل آزادي، و اصل امنيت خواهد بود، و نبايد آزادي و امنيتش مورد تهديد و هجمه قرار گيرد.
اکنون و در جهان امروز با همگاني شدن جهانگردي، و به وجود آمدن بسترهاي مناسب براي سير و سفر، در کشورهاي مختلف و تشکيل و تأسيس سازمان جهاني جهانگردي (WTO) معنا و مفهوم جهانگردي تغيير يافته، و جهانگردان علاوه بر حقوق طبيعي خود، داراي حقوق جديد و امتيازات ويژه شده اند.
تغيير معني و مفهوم جهانگردي و حصول حقوق جديد براي جهانگرد، عمدتاً معلول تدوين و تصويب مقررات حقوق بشر، و الزامي شدن اجراي آن در کشورهاي عضو سازمان ملل متحد، و بر اثر نياز جوامع مدني امروز، با الهام از توصيه هاي کنفرانس هاي ملل متحد و اتحاديه هاي بين المللي سازمانهاي رسمي جهانگردي، و تصميمات متخذه در مجامع بين المللي از جمله توصيه هاي کنفرانس سال 1963 ملل متحد در رم، و بالاخره توصيه ها و سفارش هاي کنفرانس سال 1988 ونک هور کانادا، و مهمتر از همه بر اساس شناخت هرچه بيشتر احکام و موازين ديني و مذهبي مي باشد.
اکنون که ثابت گرديد (خصوصاً در کنفرانس سال 1988 ونک هور کانادا) جهانگردي آن گونه قدرت و توان بالقوه دارد، که مي تواند در ساختن جهاني آکنده از صلح و صفا، و انسان دوستي و مودّت، بسيار مفيد و مؤثر باشد.
و حال که ثابت شد، سير و سفر انسانها به نقاط مختلف دنيا موجب انس و الفت شده، و تفاوتهاي مولود سياست ها و مليّت ها را از ميان بر مي دارد و يا حداقل از برخوداري متعصّبانه و خشونت هاي قومي و فرقه اي مي کاهد، و به مردم جهان مي فهماند که برغم تفاوتهاي فرهنگي و نژادي، مي توانند در بسياري از جنبه هاي زندگي، هماهنگ و متحد باشند، و بالاخره اين بينش و نگرش را پديد آورده است، که انسانها مي توانند قبل از آن که با هم متفاوت و مخالف باشند، مشابه و موافق يکديگر باشند، بنابراين اجراي آن اهداف و رسالت، حقوق بيشتر و مصونيت هاي ديگري را براي جهانگرد هم سو با حقوق قابل اصلاح کشورهاي مختلف، مي طلبد.
تدوين حقوق جديد جهانگرد، و شناسائي آن در همه کشورها، بايد از طريق مجامع بين المللي و يا از طريق اتحاديه بين المللي سازمانهاي رسمي و جهانگردي، و با استماع نظرات مواج ذيربط تمام کشورهاي عضو سازمان ملل متحد، و با هم آهنگي و همکاري سازمان يونسکو صورت گيرد، و پس از تصويب و نهائي شدن آن، آنگاه در قوانين اساسي کشورهاي عضو، وارد و بر اجراي آن تأکيد شود.
والاّ اين اندازه از امتياز و حقوق جهانگرد که مورد عمل فعل در اغلب کشورهاست، کافي براي اجراي رسالت و اهداف جهانگرد با آن تغييرات حاصله نبوده، و بر جهانگردي و توسعه صنعت آن در کشورها، ثمره اي جزء تأمين انگيزه ها و اهداف اقتصاديِ صِرف، به بار نخواهد آورد.
با اين مقدمه «پيشنهاد اصلاحي»، اينک به بررسي مقررات مختلف، که به موازات تحولات حاصله در معني و مفهوم جهانگردي، در کشور ايران وضع و تصويب شده است مي پردازيم، و براي جلوگيري از اطناب کلام و تطويل مطلب، ناگزير به عناوين مقررات و تصويب نامه ها، و تاريخ تصويب آنها، در نيم قرن اخير اشاره مي کنم.
صرفنظر از آن که در سال 1314 هجري شمسي، براي تمشيت و تنظيم امور جهانگردي و به موازات تحولات ايجاد شده در تمام کشورها، در وزارت کشور سابق ايران، سازماني به نام «اداره امور جهانگردي» تأسيس شد، که اين سازمان در سال 1325 جاي خود را به «شوراي عالي جهانگردي» داد، و به دنبال آن به موجب يک تصويب نامه قانوني، «سازمان جلب سيّاحان» و بعد از آن «شرکت سهامي تأسيسات جهانگردي» به وجود آمد، اساساً در سال 1353 با تصويب قانون « تأسيس وزارت اطلاعات و جهانگردي» و دائر شدن، آن وزارتخانه، پرداختن به امور جهانگردي، جدّي تر شده به طوري که در اجراي وظايف و اختيارات آن وزارتخانه، در بخش جهانگردي آئين نامه اجرائي آن نيز تصويب شد، که در اين آئين نامه، به لزوم ايجاد تأسيساتي براي تأمين نيازمنديهاي توريست و جهانگردان تأکيد گرديد، امّا متن قانون مذکور و مصوبه مجلسين وقت به اين شرح است:
«... س- برنامه ريزي، ايجاد، احيا، اصلاح و يا تکميل تأسيسات پذيرائي، اقامتي، تفريحي، عمومي کشور و مجتمع جهانگردي، از طريق سرمايه گذاري مستقيم و يا اعطاي وام، به سرمايه گذاران بخش خصوصي و يا مشارکت با آنها، و يا با سازمانهاي دولتي و شهرداريها، و صدور اجازه نظارت در تأسيس و اداره و درجه بندي اين قبيل تأسيسات با همکاري سازمانهاي مربوطه.
ع- تهيه آئين نامه و تنظيم ضوابط ناظر بر تأسيس و فعاليت کليه خدمات پيوسته و وابسته به صنعت جهانگردي.
ف- تأسيس و اداره مؤسسات آموزشي لازم، به منظور افزايش افراد مجرب در رشته هاي مختلف اطلاعات و صنعت ري حسب مورد با همکاري وزارتخانه ها و سازمانهاي مربوطه.
ض- عضويت در سازمانهاي جهانگردي و خبري و بين المللي و منطقه اي و شرکت در کنفرانس ها و مجامع بين المللي مربوطه.
ق- برگزاري مراسم و جشنواره هاي خاص، و ترتيب دادن نمايشگاههاي عکس و تصوير، در داخل و خارج کشور، به منظور عرضه اطلاعات و نمايش پيشرفتها و جاذبه هاي توريستي کشور.
ر- ايجاد ادارات و دفاتر اطلاعات و جهانگردي در داخل و خارج کشور، به منظور شناساندن پيشرفت هاي کشور و تشويق جهانگردان، به مشاهده آثار باستاني و جاذبه هاي توريستي ايران، و فراهم کردن تسهيلات لازم در امور مربوط به جهانگردي.
ش- صدور اجازه تأسيس و نظارت بر نحوه فعاليت مؤسسات جهانگردي و ساير مؤسسات خصوصي، که در امور مربوط به صنعت جهانگردي فعاليت دارند با همکاري سازمانهاي ذيربط.
ت- گرداوري و طبقه بندي کليه اطلاعات، اخبار، تصاوير، مدارک، فيلم، کتاب و ساير انتشارات مربوط به ايران، به منظور تشکيل مرکز اطلاعات و اسناد، و ماشيني کردن خدمات اين مرکز، به منظور تهيه و نشر و پخش مجموعه هاي آماري و اطلاعاتي مستند، و انواع انتشارات جهانگردي.
ماده 2- به منظور کمک به پيشبرد هدفهاي مذکور در ماده يک و تمرکز امور توسعه و ايجاد خانه هاي ايران در خارج از کشور، مرکز خانه هاي ايران وابسته به وزارت اطلاعات و جهانگردي تشکيل مي گردد، که به صورت شرکت سهامي اداره خواهد شد. کليه اموال- دارائي- ديون و تعهدات خانه هاي موجود نيز عيناً به آن شرکت منتقل مي شود.
ماده 3- به منظور تعيين و ترسيم و نظارت بر سياست اطلاعاتي و جهانگردي کشور، و نحوه گردش کار مرکز خانه هاي ايران، شورائي به نام «شوراي عالي اطلاعات و جهانگردي تشکيل مي گردد...».
از مهمترين مقررات و قوانين مصوب سالهاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، که در آنها به حقوق جهانگرد با لحاظ تحولات جهاني آن توجه شده، و با اجراي آن تا حدودي موجبات رونق صنعت جهانگردي و حصول درآمدهاي ارزشي فراهم گرديد، (به استثناي قانون تأسيس وزارت اطلاعات و جهانگردي و تشکيلات و سازمانهاي پيش بيني شده در آن )، مقررات و توافق نامه هاي مشروحه ذيل مي باشد:
1- قانون موافقت نامه همکاري و جهانگردي بين دول ايران و سوريه مصوب سال 1353.
2- قانون موافقت نامه همکاري و جهانگردي بين دولتين ايران و سنگال مصوب سال 1353.
3- قانون موافقت نامه همکاري و جهانگردي بين دولتين ايران و بلغارستان مصوب سال 1353.
4- قانون موافقت نامه همکاري و جهانگردي بين دولتين ايران و يوگسلاوي مصوب سال 1356.
5- قانون موافقت نامه همکاري و جهانگردي بين دول ايران و فرانسه مصوب سال 1356.
6- قانون موافقت نامه همکاري و جهانگردي بين دولتين ايران و عراق مصوب سال 1356.
7- قانون موافقت نامه همکاري و جهانگردي بين دولتين ايران و اتريش مصوب سال 1356.
در اين قوانين و موافقت نامه ها که با متن واحدي است، آنچه که ناظر به حقوق جهانگردان کشورهاي طرفين موافقت نامه ها مي باشد، در ماده يک آن توافق نامه ها تصريح، و اجراي آن تعهد و تضمين شده است.
امتيازات در نظر گرفته شده براي جهانگردان طرفين موافقت نامه ها عبارت است از:
1- تسهيل تشريفات مسافرت جهانگردان
2- کمک و مساعدت به جهانگردان در ايام سير و سفر
3- لزوم احداث ساختمانها و ساير تأسيسات مورد نياز جهانگردي
4- آموزش پرسنل هاي ذيربط براي سرويس دهي مطلوب به جهانگردان
5- همکاري در زمينه ارتباط- تبليغات- انتشارات مشترک جهانگردي
6- همکاري هاي فني متقابل و مبادله اطّلاعات
7- تشکيل کميسونهاي مختلط و حداقل سالي يک بار براي تحقق اهداف مذکور
تبيين اثرات اقتصادي فراوان تحولات جهانگردي که حداقل موجب آرز آوري، افزايش سطح اشتغال در مشاغل متعدد، و توسعه صنايع مختلف از جمله توسعه صنايع دستي، و توليدات سنتي، و توسعه محصولات کشاورزي، و توسعه مبادلات فرهنگي، و غيره مي گردد.
تشريح مقررات جهانگردي مصوب نيم قرن اخير، شرح وظايف سازمانها و تشکيلات مربوطه و وابسته به جهانگردي و اصلاحات به عمل آمده در آنها، بررسي عملکردهاي سازمان جحلب سياحان تأسيس شده رد سال 1340، و شوراي جهانگردي سابق، و نيز بررسي عملکرد مراکز آموزش خدمان جهانگردي اعم از آموزشگاههاي هتلداري و مدرسه عالي خدمات جهانگردي و اطلاعات، و نهايتاً ارزيابي عملکرد و فعاليت هاي وزارت اطلاعات و جهانگردي سابق، در اين فرصت ممکن نبوده و ضرورت نيز ندارد، اما به منظور آن که به حقوق و امتيازات جهانگردي در ايران امروز پي ببريم، ناگزير نگاهي گذرا به آخرين مقررات کلي و ماهيتي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي نموده، قانون توسعه صنعت ايران گردي و جهانگردي مصوب مهرماه سال 70 و آئين نامه اجرائي آن را مطالعه مي کنيم.
امتيازات پيش بيني شده در اين قانون براي جهانگرد و جهانگردي عبارت است از:
الف- امتيازات شخصي يا مستقيم
ب- امتيازات غير مستقيم و در ارتباط با ايجاد بسترهاي مناسب جهانگردي
الف- امتيازات در نظر گرفته شده براي شخص جهانگرد به شرح زير است:
1- ورود و خروج لوازم شخصي متعارف، با اعمال معافيت هاي گمرکي
2- خروج صنايع دستي يا محصولات مجاز کشور، با مراعات آئين نامه مربوطه
3- خروج کتاب و مطبوعات، با حفظ جنبه غير تجارتي آن
4- استفاده از تسهيلات ويژه گمرکي
مطابق آئين نامه مربوطه هر جهانگرد مي تواند وسايل مشروحه زير را به هنگام خروج از کشور خارج نمايد.
- جواهرات شخصي
- دوربين عکاسي يک عدد
- دوربين ويديو يا فيلمبرداري غير حرفه اي يک عدد
- دوربين چشمي يکعدد
- وسيله موسيقي قابل حمل يک دستگاه
- خاويار ممهور به مهر و يا پلمپ شرکت سهامي شيلات ايران- 3 کيلو
ب- امتيازات در نظر گرفته شده در راتباط با ايجاد بسترهاي مناسب جهانگردي:
1- موظف شدن بانکهاي کشور براي سرمايه گذاري بخش خصوصي و دولتي جهت ايجاد و توسعه ايران گردي و جهانگردي با سود و نرخ صنعتي
2. موظف شدن شهرداريها و سازمان زمين و سازمان جنگلها و مراتع کشور و ساير سازمانهاي ذيربط جهت در اختيار گذاردن زمين مورد نياز تأسيسات ايران گرديد و جهانگردي.
3- صدور هر گونه مجوز براي تأسيس و ايجاد دفاتر خدمات مسافرتي و تأسيسات ايران گردي و جهانگردي.
4- دريافت هزينه هاي مربوط به سوخت آب و برق و عوارض، ماليات و وام بانکي و غيره بر اساس تعرفه هاي بخش صنايع.
5- بازگرداندن هتلها و مراکز تأسيسات سياحتي تصرف شده از سوي مراجع مختلف، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، جهت بهره برداري تأمين نيازمنديهاي جهانگردان در مهلت مقرر قانوني، و تصرف غير قانوني تلقي شدن و قابل تعقيب کيفري بودن عدم تحويل آن مراکز، به وزارتخانه مزبور.
6- مکلّف شدن سفارتخانه ها و نمايندگام سياسي دولت جمهوري اسلامي ايران در خارج از کشور، به فراهم کردن تسهيلات و انجام خدمات صدور رواديد سياحتي، براي اتباع کشورهاي جهان، که داراي مناسبات سياسي با ايران هستند، حداکثر ظرف مدت 10 روز.
7- موظف شدن کليه مأموران ناظر بر ورود و خروج اتباع بيگانه، مانند مأموران گذرنامه، گمرک، فرودگاه، راه آهن، بنادر مستقر در مبادي ورودي و خروجي مرزها و شهرها براي ايجاد تسهيلات لازم جهت جهانگردان.
8- موظف شدن سازمان هواپيمائي کشوري، سازمان بنادر و کشتيراني و سازمانه پايانه ها و گمرک و راه آهن، براي در اختيار گذاردن محل مناسب، جهت استقرار دفاتر اطلاعات و جهانگردي در مبادي ورودي و خروجي داخل شهرها.
9- تعبيه صندوق نگاهداري کالاهاي قابل ورود، و يا غير قابل ورود جهانگردان در انبار موقت مرزها.
10- ايجاد تأسيسات لازم، و ارائه خدمات مناسب، از سوي سازمان حج و زيارت، به منظور برگزاري تورهاي زيارتي، اعم از اعزام ايرانيان به اماکن زيارتي خارج از کشور، و هم چنين ورود زوار سايرکشورها جهت زيارت اماکن زيارتي ايران، با استفاده از تسهيلات مذکور
11- ايجاد و توسعه و بهره برداري از تأسيسات ايران گردي و جهانگردي، از هر نوع که مناسب باشد، و همچنين تأمين وسايل لازم براي مسافرتهاي فردي، جمعي جهانگردان ايراني و خارجي در داخل کشور، اعم از زميني، هوائي، دريائي و تأمين خدمات جهانگردي، و اقدامات لازم براي ارائه پيشرفت هاي مملکتي و شناساندن تحولات فرهنگيف و تمدن و جاذبه هاي جهانگردي ايران، از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي بر اساس قانون اهداف و وظائف فرهنگ و ارشاد اسلامي مصوب سال 1365.
وزارتخانه ها و سازمانهائي که عمدتاً در ايجاد بسترهاي مناسب جهانگردي و براي تأمين حق و حقوق و مزاياي جهانگرد مداخله مستقيم و همکاري و تکاليف قانوني دارند عبارتند از:
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و ادارات تابعه آن و مؤسسات جهانگردي داخلي و خارجي، هتلها، و مهانسراها
- وزارت اموراقتصادي و دارائي، شرکتهاي بيمه، گمرک، بانکها
- وزارت فرهنگ و آموزش عالي، دانشگاهها، مراکز آموزشي خصوصي جهانگردي
- وزارت امور خارجه، سفارتخانه ها و نمايندگيهاي سياسي دولت در خارج از کشور
- وزارت کشور، استانداريها، فرمانداريها، اداره گذرنامه، شهرداريها، حوزه هاي انتظامي
- وزارت کشاورزي
- وزارت جهاد سازندگي، سازمان جنگلهاي و مراتع کشور، شيلات
- وزارت راه و ترابري، هواپيمائي، کشتيراني، راه آهن
- سازمان صدار و سيماي جمهوري اسلامي ايران، رسانه هاي دولتي و خصوصي
- سازمان تربيت بدني، مؤسسات ورزشي و باشگاههاي ورزشي اعم از دولتي و خصوصي
- سازمان برنامه و بودجه
- سازمان صنايع دستي
تکاليف جهانگرد
هر جهانگرد براي اعمال اختيار و مطالبه حق خود که در قوانين و مقررات مختلف پيش بيني شده و يا مطابق عرف و عادت مُسلم هر جامعه مدني شناخته شده است متقابلاً تکاليفي بر عهده دارد که بايد بدان عمل کند اين تکالبف عمدتاً عبارت است از:1- مراعات قوانين و نظامات کشور ميزبان
2- احترام به فرهنگ و آداب و رسوم کشور ميزبان
3- حفاظت از محيط زيست و منابع طبيعي در طول زمان مسافرت و سياحت
4- حفاظت از پارک ها، باغهاي وحش، ابنيه و آثار ملي و موزه ها و ساير منابع فرهنگي
5- حمايت و پشتيباني از افراد و اشخاص داراي انگيزه ها و اهداف جهانگردي و دعوت آن براي سير و سفر با صلح و آرامش
6- اجتناب از اقدامات و فعاليت هاي نامطلوب نظير قماربازي، فحشاء، باده خواري و ساير اعمال مجرمانه و خلاف و ساير اعمال منکراتي
7- حتي المقدور عدم استفاده از کالاهاي لوکس و تزئيناتي
8- اجتناب از رفتن به محلهاي خطرناک و خلافکاري ها
9- اطاعت از دستورات ارشادي راهنمايان و مأمورين محلي
در پايان به منظور حسن ختام مقاله متن «سوگند نامه جهانگرد صلح جو» را که در اجلاس سال 1988 وانکور کانادا که با شرکت 500 نماينده از 65 کشور جهان و تحت عنوان «جهانگردي نيروئي حياتي براي صلح» مورد تأييد و تصويب قرار گرفته عيناً نقل مي نمايم تا باشد که به حول و قوه الهي و با الهام از متن سوگند نامه مذکور و در پرتو همت و همکاريهاي مستمر دولتمردان آزاده کليه کشورهاي جهان و تدوين و تصويب حقوق و مصونيت قضائي بيشتر براي جهانگردان نسلهاي آينده، ميليونها جهانگرد مشتاق و بيدار دل بتوانند با آسودگي خيال و امنيت کامل به سير و سفر پرداخته و با تفاهم هرچه بيشتر و استمرار ارتباطات، جهاني آکنده از صلح و صفا بسازند. انشاءا...
متن «سوگند نامه جهانگرد صلح جو»
«با سپاس از فرصتي که براي سير در آفاق و مشاهده دنيا برايم فراهم شده و از آنجائي که صلح و دوستي در گيتي به کمک تک تک افراد تحقق يافتني است من تعهد مي کنم که:- با ذهني آگاه و نيتي خالص به سفر بپردازم
- با سعه صدر و گذشت با آنچه مخالف نظرات من است برخورد نمايم
- از محيط زيست و منابع طبيعي در طي سفر حفاظت کنم
- حرکت همه فرهنگها و آداب و رسوم مردماني را که با آنها روبرو مي شوم حفظ کنم
- به ميزبانان و اهالي کشور که بدانجا سفر کرده ام سپاس و تشکر خود را ابلاغ کنم
- دست دوستي و مودّت خود را به سوي همه کساني که در سفر ملاقاتشان مي کنم دراز نمايم
- با فکر و عمل خود از هر مؤسسه، سازمان يا فردي که چنين عقايد و نظراتي دارد حمايت و پشتيباني کنم
- ديگر کسان را به مسافرت و ديدن دنيا با صلح و آرامش دعوت نمايم» (3)
نتيجه گيري:
1- همانطور که ملاحظه شد، در راستاي بهيته سازي صنعت جهانگردي اقدامات قانوني پس از انقلاب اسلامي در مقايسه پيش از آن، به جز تغييرهاي سازماني و اداري چندان اقدام چشمگيري انجام نگرفته است. منظور اقداماتي در راستاي حمايت قانوني و قضائي از مسافران خارجي و جهانگردان بين المللي است.2- مشکل اساسي در موضوع جهانگردي به هيچ وجه ناسازگاري مسائل ديني و ارزشي نمي باشد بلکه چنانچه دست اندرکاران اين امر در جاي خود با زبان حقوق بين الملل بر سر ميز گفتگو بنشينند و ارزش هاي اسلامي را مطرح سازند و مسافران خارجي بر اين امور قبلاً آگاهي و اطلاع داشته باشد، به نظر مي رسد در صورت قبول و آمدن به ايران اخلاق و عرف و نزاکت و ادب اقتضا دارد که به ارزشهاي فرهنگي کشور ميزبان احترام بگذارند و خواهند گذاشت.
3- به صراحت مي توان گفت که مشکل اساسي، موضوع سوء مديريت و ايجاد فضاي امن و آسايش براي مسافرين است و اين امر را نمي توان به پاي ارزش اسلامي محسوب داشت.
4- با توجه به وجود ميراث فرهنگي غني در کشور و سرزمين ما ايران به نظر مي رسد بيشترين علاقمندان به آمدن به ايران افراد فرهنگي خواهند بود، نه عياشان و مترفين و مسرفين بين المللي.
5- ما در حال حاضر گذشته از مسافرين خارجي اتباع بيگانه، هموطنان بسياري در خارج از کشور داريم که عاشق خاک پاک ايرانند و مايلند در مقاطع مختلف به ايران رفت و آمد کنند. دولت ايران بايستي هر چه زودتر براي آنان تمشيتي خردمندانه بنمايد، چرا که جاي اين نگراني موجود است که پس از چندي نسل جديدي از مليت ايراني در دارالکفر پديد ايند که نه بدانند ايرانيند و نه بدانند مسلمانند، نه پارسي سخن بگويند و نه لا اله الا الله را بر زبان جاري سازند، نه بستگان خود را بشناسند و نه به نياکان خود افتخار کنند. اين گناه بزرگ را چه کسي به گردن مي گيرد؟
به خاطر دارم چند سال قبل يکي از ايرانيان مقيم خارج از کشور براي من نامه اي نوشته بود که درخواست حل مشکلات جهت مسافرت به ايران داشت همين که نام را باز کردم ابياتي تکان دهنده در بالاي نامه ملاحظه کردم دو بيت از آن ابيات را مي خوانم و به سخنانم خاتمه مي دهم.
ني خاک جاي مي دهم نِي فلک پناه *** ني مرگ مي کِشد ز کرم تنگ دربرم
خاکي که پروريده مرا دوستان! کجاست؟ *** من خاکِ ديگران چکنم، خاک برسرم!!
واسلام
پي‌نوشت‌ها:
1-. ر ک: سفرنامه اورسل، ترجمه علي اصغر سعيدي.
2- رک: ايران و ايرانيان، ترجمه کيکاووس جهانداري، انتشارات خوارزمي.
3- See: Toueism: A Vital Force for Peace, Vancouver Convention Center.
محقق داماد، مصطفي؛ (1378)، دين، فلسفه و قانون، تهران: انتشارات سخن، چاپ اول
