سلام دوست من ممنون از مشاوره مجدد شما با راسخون فکر میکنم مقاله ی زیر جواب کاملی باشد به سوال شما: سلفيه در لغت و اصطلاح سلفي گري در معناي لغوي به معني تقليد از گذشتگان، كهنه پرستي يا تقليد كوركورانه از مردگان است، اما سُلَفيه (Salafiyye: اصحاب السف الصالح) در معناي اصطلاحي آن، نام فرقه اي است كه تمسك به دين اسلام جسته، خود را پيرو سلف صالح مي دانند و در اعمال، رفتار و اعتقادات خود، سعي بر تابعيت از پيامبر اسلام(ص)، صحابه و تابعين دارند. آنان معتقدند كه عقايد اسلامي بايد به همان نحو بيان شوند كه در عصر صحابه و تابعين مطرح بوده است؛ يعني عقايد اسلامي را بايد از كتاب و سنت فراگرفت و علما نبايد به طرح ادله اي غير از آنچه قرآن در اختيار مي گذارد، بپردازند. در انديشه سلفيون، اسلوبهاي عقلي و منطقي جايگاهي ندارد و تنها نصوص قرآن، احاديث و نيز ادله مفهوم از نص قرآن براي آنان حجيت دارد.(1) خاستگاه فكـري سلفيـه محمد ابوزهره در بيان عقايد اين نحله در كتاب تاريخ المذاهب الاسلامية مي نويسد: «هر عملي كه در زمان پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم)وجود نداشته و انجام نمي شده است، بعدا نيز نباید انجام شود.» ابن تیمیه (661- 728.ق) - فقیه و متكلم حنبلی - از این اصل كلی سه قاعده دیگر استخراج و استنتاج كرد: «1- هیچ فرد نیكوكاری یا دوستی از دوستان خدا را نباید وسیله ای برای نزدیك شدن به خدا قرار داد 2- به هیچ زنده یا مرده ای پناه نباید برد و از هیچ كس نباید یاری خواست 3- به قبر هیچ پیغمبر یا فرد نیكوكاری نباید تبرك جست یا تعظیم كرد.»(2) معتقدان به سلف صالح، عقاید خود را به احمدبن حنبل (241- 164.ق) نسبت می دادند، اما پاره ای از فضلای حنبلی در این خصوص، یعنی در نسبت آن سخنان به احمدبن حنبل، با آنان به مناقشه پرداختند. در آن زمان، میان این گروه و اشاعره جدالها و مناقشات شدیدی جریان داشت و هركدام از آن دو فرقه ادعا می كرد كه دعوت آنها براساس مذهب سلف صالح است. معتقدان به سلف صالح با روش معتزله شدیدا مخالفت می كردند؛ زیرا معتزله در تبیین عقاید اسلامی از فلاسفه ای بهره می بردند كه آنان نیز به نوبه خود افكارشان را از منطق یونان اقتباس می كردند. تصاویری كه از احمدبن حنبل در منابع مختلف ارائه شده، وی را محدثی سنت گرا و ضد فقاهت و اجتهاد نشان می دهد كه از تمسك به رای تبری می جسته و تنها به قرآن و حدیث استدلال می كرده است و چون در استناد به حدیث بسیار مبالغه می نموده، گروهی از بزرگان اسلام، مانند محمدبن جریر طبری و محمدبن اسحاق الندیم، او را از بزرگان حدیث - و نه از مجتهدان اسلام - شمرده اند. درواقع ابن حنبل به عنوان محدثی برجسته و پیرو طریقه اصحاب حدیث با هرگونه روش تاویلی و تفسیر متون مخالف بود و با بزرگان اصحاب رای، سر ناسازگاری داشت. وی مخالفت با سنت را بدعت می خواند و با «اهل الاهواء و البدع» موافق نبود.(3) آنچه مسلم است، احمدبن حنبل بیش از صدوپنجاه سال پیشوای عقاید سنتی - سلفی بود، اما «به طوركلی قشری بودن، متابعت از ظاهر كلام، جمود افكار، تعصب مفرط حنبلیان، دورافتادگی مكتب فقهی ایشان از واقعیت زنده تاریخی و مهجوری از هر آنچه در اجتماع و زندگی روزمره تازه بود، در مجموع، منجر به سقوط و انحطاط این مذهب و كم طرفداربودن این فرقه شد.»(4) پس از مرگ احمدبن حنبل اندیشه ها و افكار وی نزدیك به یك قرن ملاك سنت و بدعت بود، تااینكه عقاید وی و نیز سلفی گری تحت تاثیر انتشار مذهب اشعری به تدریج فراموش شد. در قرن چهارم هجری ابومحمدحسن بن علی بن خلف بربهاری برای احیای سلفی گری تلاش كرد، اما در برابر شورش مردم كاری از پیش نبرد. در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم احمد بن تیمیه و سپس شاگردان ابن قیم الجوزیه عقاید حنابله را به گونه ای افراطی تر احیا كردند. ابن تیمیه به عنوان متكلم و مدافع متعصب مذهب حنبلی، با آزاداندیشی و تأویل مخالف بود و لذا اقداماتش بیش ازپیش باعث انحطاط و عقب ماندگی مذهب حنبلی شد. عصر ابن تیمیه، دوره انحطاط و تنزل تفكر فلسفی و استدلال منطقی و همچنین قرن روی آوردن به ظواهر دین و توجه سطحی به معارف خشك و مذهبی عنوان شده است. درواقع، در این عصر «فقها و متكلمان قشری بعضی مذاهب - ـ مانند مذهب حنبلی - به عنوان دفاع از دین و عقاید خاص مذهبی خود، به توجیه اصول و فروع مذهب خود پرداختند و احیانا در این راه بر ضد علم و فلسفه قیام كردند. ابن تیمیه یكی از این كسان بود كه در مذهب حنبلی قیام كرد. وی به عنوان دفاع از آن مذهب، مبارزاتی با مذاهب دیگر اسلامی می كرد و عقاید خود را به عنوان زنده كردن عقاید مذهب حنبلی در بسیاری از كتابهای خود بیان كرد.»(5) با مرگ ابن تیمیه، دعوت به سلفی گری و احیای مكتب احمدبن حنبل در عرصه اعتقادات عملا به فراموشی سپرده شد. ظهـور وهابيت در قرن دوازدهم هجری قمری، محمدبن عبدالوهاب نجدی (1206- 1115.ق) با طرح مجدد ادعای بازگشت به اسلام اصیل، اندیشه پیروی از سلف صالح را بار دیگر به عرصه منازعات كلامی آورد. او با استناد به «بدأ الاسلام غریبا و سیعود غریبا» معتقد بود كه اسلام اصل نخستین را در غربت یافته است؛ ازاین رو، وی با آنچه خود آن را بدعت و خلاف توحید می خواند، به مبارزه برخاست و مسلمانان را به سادگی اولیه دین و پیروی از سلف صالح دعوت می كرد و مظهر بارز سلف صالح او نیز امام احمدبن حنبل بود. یكی از آثار عبدالوهاب، التوحید و مختصر سیرة الرسول نام دارد. نهضت وی جنبه ضد حكومت عثمانی یافت و پس ازآن كه امرای سعودی نجد - كه حنبلی مذهب بودند - به آیین او گرویدند، وی برای فرمانروایی عثمانی خطرساز گردید و لذا محمدعلی پاشا، خدیو مصر، از جانب سلطان عثمانی برای سركوب آنان مامور شد. اما علیرغم این سركوب، با گذر زمان، پیروان محمدبن عبدالوهاب بر نجد و حجاز تسلط یافتند و دولت سعودی كنونی را تشكیل دادند.(6) به اعتقاد وهابیان، مذهب وهابی نه نحله ای جدید، بلكه، همان مذهب سلف صالح است و ازاین رو، خود را «سلفیه» نیز می نامند؛ زیرا آنان مدعی هستند كه در اعمال و افعال خود، از سلف صالح، یعنی از اصحاب پیامبراكرم صلی الله علیه و آله و سلم و تابعین آنان پیروی می كنند. وهابیان معتقدند كه باید اساس دین بر قرآن و مفاهیم ظاهری احادیث صحیح پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اصحاب او نهاده شود و در پی آنند كه این آیات و روایات بدون هرگونه تغییر و تأویل مورد استناد و عمل قرار گیرد؛ یعنی صرفا به ظاهر مفاهیم آنها عمل شود. ازاین رو، آنان آن دسته از رفتار و كردار مسلمانان را كه با قرآن و احادیث اصلی تطبیق نمی كند، انحراف از اصول و فروع اصلی قرآن و اسلام می شمارند. دكتر محمدسعید رمضان البوطی،(7) از منتقدان اندیشه سلفیه و فرقه وهابیت، در كتاب «السلفیة مرحلة زمینة مباركة لا مذهب اسلامی» درباره سلفیه و پیدایش آن می گوید: «سلفیه پدیده ای ناخواسته و نسبتا نوخواسته است كه انحصارطلبانه مدعی مسلمانی است و همه را جز خود، كافر می شمرد؛ فرقه ای خودخوانده كه با به تن دركشیدن جامه انتساب به سلف صالح و با طرح ادعای وحدت در فضای بی مذهب، با بنیان وحدت مخالف است. سلفیه، یعنی همان بستر وهابیت، مدعی است كه هیچ مذهبی وجود ندارد و باید به عصر سلف، یعنی دوران صحابه، تابعین و تابعینِ تابعین بازگشت و از همه دستاوردهای مذاهب كه حاصل قرنها تلاش و جستجوی عالمان فرقه ها بوده و اندوخته ای گران سنگ از فرهنگ اسلامی در ابعاد گوناگون پدید آورده است و با پاسداشت پویایی اسلام و فقه اسلامی آن را به پاسخگویی به نیازهای عصر توانا ساخته است، چشم پوشید و “اسلام بلامذهب” را اختیار كرد.» سلفیه دستی به دعوت بلند می كند و می گوید: «بیایید با كنارگذاشتن همه مذاهب به سوی یگانه شدن برویم» اما با دست دیگر، شمشیر تكفیر برمی كشد و مدعی است كه با حذف دیگران از جامعه اسلامی و راندن آنان به جمع كفار، جامعه اسلامی را یكدست می كند. در پشت این دعوت به بی مذهبی، نوعی مذهب نهفته و بلكه دعوت، خود نوعی مذهب است، آن هم مذهبی گرفتار چنگال جمود و تنگ نظری كه اسلام را به صورت دینی بی تحرك، بی روح، ناقص، ناتوان و بی جاذبه تصویر می كند و با احیای خشونت و تعصب، راه را بر هرگونه نزدیك شدن به همدیگر می بندد.»(8) این فرقه با سایر فرقه های سنی در عقیده و كلام نیز اختلاف دارد و مدعی است كه بدعتها، خرافات و اوهام وارد دین راستین و ناب اسلام شده و مسلمانان را از دنبال كردن راه سلف بازداشته اند. در عقاید این فرقه، احادیث و سنت مقام ویژه ای دارند و آنان قرآن را معیار سنجش احادیث و سنت می دانند. سلفی ها معتقدند كه سنت با قرآن نسخ نمی شود و آن را نسخ نمی كند. آنها معتقدند كه نیازمندی قرآن به سنت بیش از نیازمندی سنت به قرآن است و احادیث را باید بر قرآن عرضه كرد. البته این بدان معنا نیست كه قرآن در درجه دوم قرار دارد و سنت و احادیث ارجح اند، بلكه باید به قرآن همان گونه عمل كرد كه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم آن را انجام می داد؛ ولو این مساله نیز معمولا باتوجه به شرایط روز با مشكلاتی روبرو است. سلفیون به حدیث روایت شده از عبدالله بن مسعود استناد می كنند، مبنی براین كه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «خیر الناس قرنی، ثم الذین یلونهم، ثم الذین یلونهم و...» (9) آنان آرای علما را در مراد از این قرون ثلاثه ذكر می كنند و نتیجه می گیرند كه سبب «خیریت» نسل اول صدر اسلام آن است كه آنها (صحابه، تابعین و تابعینِ تابعین) سلسله منتهی به منبع وحی را تشكیل می دادند و اسلام را دست نخورده و بكر فرامی گرفتند و به نسلهای بعدی می رساندند، اما بدعتها پس از این تاریخ در اسلام پیدا شد و همین امر علت خیریت آن سه نسل از مسلمانان است. به عقیده سلفیون، نهایت تلاش درست ما می تواند چنین باشد كه سلوك آنان را در فهم اسلام، میزانی برای استنباط و فهم خود قرار دهیم، به آنان اقتدا كنیم و از هرگونه خلاف راه و روش آنها اجتناب نماییم. گرچه پیروان سلفیه با این دیدگاهشان جامعه اسلامی و مسلمانان را به دو دسته سلفیه و غیرسلفیه - از نظر آنان كافر و مشرك؛ حتی اهل سنت - تقسیم كردند و این خود یك بدعت است، اما این فرقه در تبادل فهم و آراء خود، حتی در بین خودشان نیز به اختلافات اساسی دچار شدند. درواقع سلفیون با اعتقادشان به تبعیت از روش و اسلوب سلف، باب استنباط و اجتهاد را كه تضمین كننده بقا و ابدیت اسلام است، مسدود كردند. سلفيـه پس از فروپاشی عثمـانـی پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی - آخرین دولت بزرگ و مستقل اسلامی - اهل سنّت قطب نمای خود را گم كردند و به تدریج كشورهای متعددی نظیر عراق، عربستان، سوریه، لبنان، اردن و... به عنوان كشورهای جداگانه ای از دل این امپراتوری تجزیه شدند. از این رویداد بزرگ، جنبشهای متعددی مبتنی بر نهضتهای كلاسیك دینی به تدریج سربرآوردند. این جنبشها - كه گاه اصلاح گرا نیز بودند - خاستگاهی ضداستعماری داشتند و خواهان بازگشت به «وضع پیشین» بودند. جنبشهایی نظیر اخوان المسلمین در مصر، جنبشهای آزادی بخش در الجزایر، تونس، پاكستان و سایر ملل اسلامی را می توان از این دسته شمرد. اما این جنبشها با یك رویكرد مهم نیز روبرو بودند و آن احیای سمبلها و الگوهای صدر اسلام بود. جنبشهای اسلامی مشكل عمده خود را اندیشه های غربی و نظامهای تئوریك منبعث از غرب می دانستند. نظامهای حكومتی مبتنی بر پایه های اومانیسم و دموكراسی در غرب، اكنون توانسته بودند تجارب خود را در كشورهای مختلف غربی به عرصه ظهور رسانده و حكومتهای مدرنی را پایه گذاری كنند. اما جنبشهای اسلامی با چالشی عظیم مواجه بودند و آن وجود اندیشه بازگشت به نظام خلفای صدر اسلام، یعنی بازگشت به «وضع پیشین» بود. این اندیشه بازگشت به زودی به شكل گیری اندیشه تشكیل حكومت اسلامی منجر شد. چیزی كه این دگرگونی را سریع تر كرد، مجموعه ای از واكنشهای سنت گرایان در قبال سكولاریسم تركیه، تجاوز و تهدید قدرتهای غربی و پیامدهای بحران فلسطین بود كه پس از سیطره رژیم اسرائیل بر آن، به یك مساله محوری و بنیادی برای جنبشهای عربی - اسلامی تبدیل شد. اما خاستگاه اصلی این تفكرات، بنیادگرایی (Fundamentalism) بود. بعدها به بنیادگرایی، پسوند اسلامی نیز اضافه شد و این تفكر به یكی از اندیشه های سیاسی رادیكال تبدیل گردید. بنیادگرایی سلفی به ویژه در مصر ابتدا تركیبی از بنیانگذاران وهابی دولت عربستان سعودی و تعالیم فرقه سلفیه ملهم از محمد عبده و محمدرشیدرضا بود كه بازگشت به اسلام اولیه یا وضع پیشین را تبلیغ می كرد. این دو رگه بنیادگرایی بعدها از یكدیگر جدا شدند و سلفیه نمود فعالیت انقلابی و رادیكال و ازسوی دیگر، وهابی گری مظهر محافظه كاری سفت و سخت شد.(10) اندیشه سلفیه گرچه بعدها به اپوزیسیون فرقه وهابیت تبدیل شد، اما همچنان به عنوان یك ایدئولوژی انقلابی باقی ماند. نقش رشيـدرضا در ترويج عقيده مبارزاتی سلفيـه در پایان قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، تعالیم سیدجمال الدین اسدآبادی (1838- 1898.م) و محمد عبده (1849- 1905.م) در مصر و سرزمینهای دیگر عرب پیروان بسیاری در میان نویسندگان و اندیشمندان یافت و سرآغاز شیوه تفكر تازه ای درباره جایگاه اسلام در جهان امروز شد. از جمله این روشنفكران محمدرشیدرضا (1865- 1935.م) بود كه به دعوت محمدبن عبدالوهاب اهمیت داد و خود نیز از دگماتیسم و جمود سلفیه اثر پذیرفت و با این تاثیرپذیری، بر نهضت اصلاح دینی مسلمانان تاثیر منفی نهاد. رشیدرضا سوری الاصل بود و تحصیلاتش را در طرابلس در مدرسه ملی اسلامی - از مدارس پیشرو آن زمان - و سپس در یكی از مدارس دولتی عثمانی به پایان برد. كوششهای محمدرشیدرضا در جنبش عرب در سوریه، بلندی آوازه و شهرت او را در پی داشت كه باعث شد وی در سال1920.م به ریاست كنگره ملی سوریه در دمشق برگزیده شود. پس از تسلط فرانسویان بر سوریه، وی به مصر مهاجرت كرد و در شمار پیروان عبده درآمد. برخلاف عبده كه در زمان حیاتش چندبار از اروپا دیدن كرده بود، رشیدرضا تنها یك بار، آن هم در سال1921.م به عنوان عضو هیات نمایندگی سوریه و فلسطین برای اعتراض به قیمومت انگلستان و فرانسه به جامعه ملل، به این سرزمین سفر كرد. بااین حال، چون مدارسی كه او در آنها درس خوانده بود علوم جدید را به دانش آموزان یاد می دادند، وی بیش از عبده از معارف جدید بهره داشت. مهمترین خدمتش در تبلیغ سلفیه، انتشار ماهنامه المنار بود كه نخستین شماره آن در سال1898.م در قاهره منتشر شد و تا سی وپنج سال به طورمدام در صفحات آن معارف اسلامی سنی و عقاید رایج مسلمانان نقد می شد.(11) كار دیگر رشیدرضا بنیانگذاری انجمنی به نام «جمعیة الدعوة و الارشاد» (انجمن تبلیغ و راهنمایی) در سال1909.م بود. او نخستین بار به هنگام دیدار از كتابخانه هیات مبلغان مذهبی امریكایی در طرابلس به فكر تاسیس این انجمن افتاد. وی قصد داشت از این راه، هم تبلیغات هیاتهای مذهبی مسیحی را در كشورهای اسلامی بی اثر سازد و هم واعظان و آموزگارانی جوان برای تبلیغ شعائر اسلامی تربیت كند. سالهایی كه رشیدرضا به نشر آثار و افكار خود می پرداخت، با واپسین سالهای عمر امپراتوری عثمانی مقارن بود. ناتوانی و فساد این دستگاه - به عنوان دارالخلافه مسلمانان - بسیاری از سنیان را بر فرجام خلافت نگران كرده بود. رضا خلافت را مظهر پیوستگی دین و دولت در اسلام می دانست و تحقق همه آرمانهای دین جهانی اسلام را به آن وابسته می دید. گرچه البته این عقیده او، تازگی نداشت، بلكه فقهای سنی و به ویژه ماوردی، غزالی و ابن جماعه نیز در قرون پنجم، ششم و هشتم قمری آن را به تفصیل بیان كرده اند.(12) رساله مهم رشیدرضا درباب خلافت (الخلافة و الامامة العظمی) اندكی قبل از الغای خلافت انتشار یافت. این رساله، اثری است كه باید با توجه به زمینه سیر فكری[رشید] رضا - تحول از ابراز طرفداری نسبت به خلافت عثمانی به نام شمول جهانی اسلام، به تفسیر نسبتا بی طرفانه درباب انحلال آن - ارزیابی شود و همچنین به آرای تجددخواهانه او در قانونگذاری و مبارزه با جهل و خرافات در میان مسلمانان باید توجه كرد.(13) رشیدرضا موضوع حكومت اسلامی را پس از پرداختن به مسائل خلافت پیش می كشد و این كار را در سه مرحله انجام می دهد: 1- مبانی خلافت را در نظریه و نگرش سیاسی اسلام پیگیری می كند. 2- شكاف بین حكومت اسلامی و عملكرد سیاسی را در میان مسلمانان سنی نشان داده و مورد بررسی قرار می دهد. 3- اندیشه خود را در مورد چگونگی حكومت اسلامی مطرح می سازد. وهابيت و اشاعـه سلفيـه در مصـر دولت و مفتیان وهابی عربستان سعودی از اوایل قرن نوزدهم میلادی با برخی از متفكران و رهبران جریانهای اسلامی مصر و در راس آنها «جماعت اخوان المسلمین»، «جماعت انصار سنت محمدی» و «جمعیت شرعی برای پیروی از اندیشه های سلفی و همكاری عاملان به كتاب و سنت محمدی» (جمعیة الشرعیة التعاون العاملیة بالكتاب و السنة) ارتباط برقرار كردند. این جریانها و رهبرانشان از طریق دعوت افراد، استفاده از مساجد و چاپ كتاب، به نشر و تقویت خط فكری سلفی و وهابیت حنبلی در مصر همت گماردند. اما به رغم این تلاشها، تفكر وهابی سعودی در حصار این جماعتها و رهبران آن باقی ماند و بیشتر نفوذ وهابیت در بین گروه انصار سنت و جریان محب الدین الخطیب به چشم می خورد. محب الدین الخطیب اولین كسی بود كه به صورت رسمی اقدام به تاسیس انتشاراتی با نام «سلفیه» نمود و مجله ای تحت عنوان التوحید منتشر كرد. وی به شدت از سوی سعودی ها حمایت می شد. الخطیب هنگام ورود به مصر كتابهایی با نام العواصم من القواصم، الخطوط العارضیه، التحفه الاثنی عشریه منتشر كرد. او در این سه كتاب سعی داشت اندیشه و تفكرات مسلمانان را در مصر شكل دهد و آنها را به سوی وضع پیشین (سلفیه) سوق دهد تا طعمه آسانی برای گرفتارشدن در دام سعودیها باشند. شایان ذكر است كتاب «الخطوط العارضیه» پس از انقلاب اسلامی ایران چندین بار تجدید چاپ و به زبان انگلیسی نیز ترجمه شد و به هزینه یكی از سعودیها، منتشر و در مصر به طور گسترده توزیع شد. پس از سرنگونی حكومت وقت و تصفیه گروه اخوان المسلمین در سال1954.م، صحنه برای فعالیت گروههای وهابی خالی ماند، اما برپایی موسسة الازهر و حمایت جمال عبدالناصر (1918- 1970.م) از این موسسه و نیز تلاش وی برای ایجاد تحول و پیشرفت در آن و همچنین جهت گیری خصمانه دولت مصر نسبت به عربستان سعودی، مانع از انتشار این جریان شد و ازاین رو، رشد این حركت با كندی صورت گرفت؛ تااینكه سرانجام به تنزل نهایی رسید. با روی كارآمدن سادات (1971.م) و ارتباط او با امریكا و عربستان سعودی، جریان فكری وهابیت باتمام قدرت به فعالیت پرداخت و جماعت انصار سنت مانند یك موسسه وهابی با گروههای مخالف وهابیت به مقابله پرداخت. جماعت اخوان المسلمین دوباره در صحنه ظاهر شد و با مقبولیتی كه نزد حركتهای اسلامی، جوانان و دانشجویان كسب كرد، به نشر و بسط تفكر وهابی پرداخت. در دهه هفتاد میلادی از سوی شاخه جوانان جماعت اخوان المسلمین و جماعت انصار سنت حركتهایی شكل گرفت كه تفكر وهابی را اشاعه می داد و جمعیتهایی اسلامی (مانند جمعیت سلفیه، جمعیت جهاد، جمعیت اسلامی و جمعیت تكفیر) به وجود آورد كه تا به امروز فعالیت می كنند. این جمعیتها همگی به تبعیت از عربستان سعودی تفكر وهابیت را تبلیغ می كنند. جمعيتهای سلفی در مصر 1- جمعیت سلفیه: این جمعیت كه بر پایه تفكرات وهابی به وجود آمده است ، از هیچ یك از رهبران اسلامی مصر تبعیت نمی كند، بلكه از رهبران وهابی عربستان سعودی پیروی و به فتواهای آنان عمل می كند. در دهه هفتاد، رهبری آن برعهده دانشجوی جوانی به نام محمد برزوا بود. جمعیت سلفیه مبتنی بر جهت گیریهای سیاسی نیست، اما گروههایی كه از آن مشتق شده اند نسبت به حكومت، مواضع رادیكال دارند. 2- جمعیت جهاد: این جمعیت علاوه بر داشتن تفكرات وهابی، خواستار مقابله مسلحانه با دولت و تلاش برای برقراری دولت اسلامی از طریق جهاد است. 3- جمعیت اسلامی: این جمعیت نیز تاحدودی مانند جمعیت جهاد است، بااین تفاوت كه فعالیت جمعیت اسلامی به طورآشكار صورت می گیرد، اما فعالیت جمعیت جهاد به طورمخفیانه است و آنها انعطاف بیشتری نسبت به میراث فكری دارند. 4- جمعیت تكفیر: این جمعیت تنها در زمینه مسائل مربوط به قبرستانها، ضریحها، توسل به اهل قبور و پاره ای مسائل دیگر از افكار و سلوك وهابیت پیروی می كنند. موسس شاخه اصلی آن، شكری مصطفی بود. وی به استفاده مستقیم از كتاب و سنت معتقد است. جمعیت جهاد و جمعیت اسلامی بر اهمیت وجود یك طرح كلی برای جنبش و عملكرد سیاسی اتفاق نظر دارند. این دو گروه به رغم اختلافهای اصلی، در چارچوبهای كلی برنامه تغییر سیاسی با هم مشترك اند. برجسته ترین این چارچوبها عبارتند از: الف - سرنگونی رژیم موجود و برپایی حكومت اسلامی، ب - رفع اختلافهای موجود در میان گروههای اسلامی.(14) این گروهها و جریانات، به میراث اسلامی - یعنی به قرآن و سنت - به عنوان یك ایدئولوژی مبارزاتی نگاه می كردند كه در عقاید سلفیه و ابن تیمیه محور مبارزات قرار می گرفت و به مبارزات خود توجیهی شرعی می دادند و دست به اعمال خشونت آمیز می زدند. گرچه هدف كلی آنها ایجاد حكومتی برمبنای عقاید سلفیه بود، به رغم موضع خصمانه و خشونت بار جریانها و حركتهای اسلامی علیه دولتهای اسلامی و تكفیر آنها، این حركتها، به غیر از جریان سلفیه، هیچ عمل خصمانه ای علیه دولت وهابی عربستان سعودی نشان نمی دادند. جریانهای مذكور خطر بزرگی برای جماعت اخوان المسلمین - كه از آن به وجود آمدند - و جمعیت انصار سنت و جمعیت شرعیه بر جای گذاردند و «جمعیت دعوة» نیز مشكلات زیادی با دولت پیدا كرد. سادات برای تثبیت حاكمیت خود سیاست استثمار جمعیتهای اسلامی و رهایی از دشمنان را در پیش گرفت و راه را برای فعالیت وهابیون سعودی هموار ساخت (این افراد سرانجام موجبات قتل او را فراهم كردند). جمعیتهای سلفیه، الجهاد، جهاد اسلامی و گروه تكفیر به همراه اخوان المسلمین مجموعه حركت اسلامی را در مصر تشكیل می دادند. شيعيـان و جنبشـهای سلفی گری تاكنون تنها معارض فكری وهابیون سعودی و خط فكری سلفیه، جنبش شیعیان بوده است. ازاین رو، جریانهایی كه به عنوان مجموعه حركت اسلامی مصر از آنها نام بردیم، همواره علیه تشیع و جمهوری اسلامی ایران فعالیت می كنند؛ چنان كه در جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، بیشترین حمایت را از رژیم عراق به عمل آوردند. آغاز فعالیتهای شیعی در دوران معاصر به دهه 1970.م باز می گردد كه با تشكیل «دارالتقریب» شكل گرفت. دارالتقریب متشكل از شیوخ الازهر و جمعیت اهل البیت به ریاست سیدطالب رفاعی، یكی از شخصیتهای شیعه عراق، است. این دو جمعیت اقدام به انتشار كتابهای متعددی مثل فدك، الشیعه و فنون الاسلام نمودند؛ ضمن آن كه جمعیتهای دیگری چون جمعیت جعفریه (منتسب به امام جعفر صادق علیه السلام) نیز در مصر به انجام فعالیتهای شیعی مشغول شدند. به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال1979.م و قطع روابط مصر و ایران، كلیه فعالیتهای شیعی در مصر - كه از ابتدای دهه1970 آغاز شده بود - متوقف و حكم انحلال جمعیت اهل البیت صادر شد و بدین ترتیب، این فعالیتها با تنزل و ركود مواجه گردید. سازمان امنیت مصر در گزارش خود درخصوص انحلال جمعیت اهل البیت اعلام كرد كه این جمعیت تفكر شیعه را رواج می داد و تفكر مذكور، برای عقاید مردم و وحدت مصر خطر بزرگی به شمار می رود، ضمن آن كه بسیاری از طلاب شیعه عرب و ایرانی با این جمعیت در ارتباط هستند و برای انتشار مذهب شیعه كمكهای مالی فراوانی را جمع آوری می كنند. وقوع حوادث مختلف برای شیعیان در مصر از حقایق و موانعی پرده برداشت كه بر سر راه فعالیت آنها در این كشور وجود داشت. این مشكلات به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم می شدند كه از مشكلات خارجی می توان به چهار مورد اشاره كرد: 1- مشكلات امنیتی 2- فعالیت دستگاههای تبلیغی علیه آنها 3- گروههای اسلامی 4- نیروهای خارجی. مهمترین مشكل بر سر راه جمعیتهای شیعی، همان مشكلات امنیتی بود كه شامل جمعیتهای سلفی و حامیان تفكر آنها و به طورمشخص دولت مصر می شد. به عنوان مثال، در نمایشگاه بین المللی كتاب قاهره در سال1987.م گروههای سلفی اطلاعیه هایی را در میان مردم پخش كردند و بدین وسیله آنها را از كتابهای ناشران شیعه برحذر داشتند. پس از این ماجرا، میان جریان سلفی و ناشران شیعه مصری و لبنانی درگیری آغاز شد و به حدی شدت یافت كه به زدوخورد تن به تن منجر گردید. این درگیری در طول ایام نمایشگاه ادامه یافت. به دنبال وقوع این حوادث در نمایشگاه، اداره امنیت مصر، سرپرست وقت دفتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران را به اتهام ترویج و اشاعه تفكر شیعی مجبور كرد خاك مصر را ترك كند. یكی دیگر از مشكلات شیعیان در مصر در مواجهه با تفكر سلفی، وجود فعالیت نیروهای خارجی بود. از جمله نیروهای خارجی كه در مصر پرچم مخالفت را علیه شیعه و ایران برافراشتند، كشورهای عراق، عربستان سعودی، امریكا و اسرائیل بودند. پس از خاتمه جنگ ایران و عراق و آغاز جنگ خلیج فارس، عربستان سعودی موضعی به ظاهر مسالمت آمیز درباره شیعیان اتخاذ كرد، اما مواضع ضدشیعی توسط سلفیون مصر و دیگر كشورها تقویت شد. دركل باید گفت: وهابیون و موسسات وابسته به آن و حركتهای سلفی برای مقابله با حركتهای شیعی و اشاعه تفكرات خود از هیچ اقدامی كوتاهی نمی كنند؛ چنان كه در سه سال گذشته، ده ها كتاب ضد آل سعود، مصادره شده و از چاپ روزنامه های افشاگرانه درخصوص جرایم و منكرات آل سعود جلوگیری به عمل آمده است. حتی در سطح دانشگاه مصر نیز دولت سعودی توانست استادان بسیاری را جمع كند كه علیه گروه و جریانی كه در سطح دانشگاه علیه وهابیون فعالیت می كنند، دست به خشونت بزنند.(15) درحال حاضر، الازهر با صدور فتواهای تكفیری علیه نویسندگان و متفكرانی كه مخالف وهابیت اند، نقش بزرگی در خدمت به وهابیت و آل سعود بر عهده دارد. پس از ترور انور سادات، حمله گسترده ای علیه كتابهای وهابیون، ابن تیمیه و شاگردانش در مصر صورت گرفت؛ چراكه دولت معتقد بود همین كتابها جمعیت جهاد را بر آن داشت تا سادات را به قتل برسانند. برخی خواستار آتش زدن این كتابها شدند، اما بنا به علل نامعلومی این حمله متوقف گردید. نقش دولت سعودی و خط فكر وهابیت در مصر تنها به نفوذ در حكومت و جمعیتهای اسلامی آن محدود نمی شود، بلكه دولت سعودی فعالیتهای نشر كتاب در مصر را نیز تحت نفوذ خود درآورده است. دولت وهابی سعودی برای تعمیم كتابهای وهابی، به عناصر جمعیتهای سلفیه كمك كرد تا مراكز نشر خود را در مصر تاسیس كنند. درحال حاضر، كتابهای وهابیون و ابن تیمیه و شاگردانش از جمله كتابهایی اند كه در مصر بیشترین شمارگان را دارند. بخشی از این كتابها به طوررایگان و برخی با قیمتهای ارزان در اختیار مردم قرار می گیرند و مابقی به كشورهای آفریقایی، جمهوریهای سابق شوروی، اروپا و امریكا ارسال می شوند. خط فكر سعودی تنها به كتاب محدود نمی شود، بلكه بر سایر فعالیتهای هنری - از قبیل فیلم و سینما - نیز سایه افكنده است. حضور گسترده سعودیها در بیشتر امور فرهنگی مصر باعث شده است كه گروههای اسلامی و سلفی و همچنین اندیشمندان و روشنفكران به مخالفت با عربستان سعودی برخیزند. گرچه عملكرد اپوزیسیونی این گروهها تاكنون به نتایجی نیز دست یافته است، اما هدایت اصلی و فكری جریانهای داخلی مصر همچنان از ناحیه سعودیها و افراد وابسته به آنان انجام می گیرد. پی نوشت ها : 1- علی اصغر فقیهی، وهابیان، انتشارات صبا، 1352، چاپ اول، ص20 2- عبدالمحسن مشكوةالدینی، اختلاف روشهای فكری در اسلام، مجله ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، تابستان 1354، س هشتم، ش دوم، ص509 3ـ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 6، ص722 4ـ یوسف فضایی، مناظرات امام فخر رازی، تهران، تابستان1361، صص209- 208 5 رمضان البوطی، سلفیه بدعت یا مذهب، ترجمه: حسن صابری، مشهد، آستان قدس رضوی، 1373، چاپ اول، ص277 6- مقصود فراستخواه، سرآغاز نواندیشی معاصر، شركت سهامی انتشار، 1377، چاپ سوم، ص129 7- دانشمند سوری و استاد دانشگاه دمشق. 8- رمضان البوطی. همان، ص16 9ـ همان، ص8 10- حمید عنایت، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، خوارزمی1372، چاپ سوم، ص128 11- حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی عرب، امیركبیر، 1376، چاپ پنجم، ص157 12- حمید عنایت، اندیشه ها و نهادهای سیاسی در اسلام، دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1353، ص125 13- برای مطالعه آثار رشیدرضا درباب خلافت، در ارتباط با تجددخواهی او نگاه كنید به : Malcom Kerr, Islamic Reform, Berkeley, 1966, pp 153- 208 14- سیداحمد رفعت، جنبشهای بنیادگرایی اسلامی در مصر، ترجمه: مرضیه زارع زردیلی و صغری روستایی، نهضت، س اول، ش اول، بهار 1379، ص69 15- از این افراد می توان به عبدالصبور شاهین، استاد دانشگاه قاهره، و دكتر احمد عمر هاضم در دانشگاه الازهر اشاره كرد. منبع : ماهنامه زمانه شماره 33 موفق باشید ... با تشکر.