پرسش :
پيامبراکرم چگونه متوجه شدند در حجه الوداع ، آخرین حج خود را انجام می دهند؟
پاسخ :
پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از چند طريق به امور مختلف آگاهي مي يافت:
1. از طريق وحي: براي نمونه آياتي از قرآن وجود داردکه مربوط به صحابه و اشخاص پيرامون پيامبر مثل يهود است که براي کشتن پيامبر توطئه چيني کرده بودند و آن حضرت از طريق وحي از توطئه آنها باخبر شد و با آنان برخورد نمود.
2. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر اساس بينش اجتماعي و سياسي مدبّرانه خود از برخي امور مطلع شده و درباره آنها تدبير خاصّي اعمال مي نمود، مثل تدابيري که براي اداره شهر مدينه و ساير امور حکومتي به کار مي برد.
3. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در برخي از امور به مشورت مي پرداخت، مثل جنگ خندق که به پيشنهاد سلمان، دور مدينه را خندق کندند وهمين امر باعث پيروزي مسلمانان مي شد.
بنابراين براي پاسخ سئوال، مروري اجمالي بر حجة الوداع مي کنيم:
حجة الوداع
گذشت زمان، محروميّت ملّت حجاز از رهبري پيامبران، خودخواهي قريش، حکومت بت بر افکار جهان عرب، موجب شده بود که مراسم حج ازنظر زمان و مکان، دستخوش تحريف و تغيير شود و قيافه واقعي خود را از دست بدهد.
بنابراين، پيامبر خدا در سال دهم هجرت از طرف خدا مأموريت يافت که شخصا در مراسم حج شرکت جويد و عملا مردم را به تکاليف خودشان آشنا سازد و هر گونه جوانه های گمراهی را که روي علل ياد شده، بر پيکر اين عبادت روئيده بودرا از بین ببرد و حدود «عرفات» و «مني» و زمان کوچ از آنها را به مردم ياد دهدند.
اين سفر، بيش از آنکه جنبه سياسي و اجتماعي داشته باشد، جنبه آموزشي داشت.
پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در يازدهمين ماه اسلامي (ذوالقعده) دستور داد که در شهر مدينه و ميان قبايل، اعلام کنند که پيامبر امسال، عازم زيارت خانه خداست. اين اعلام، شوق و علاقه فراواني را در دل گروه عظيمي از مسلمانان برانگيخت و به دنبال آن، هزاران نفر در اطراف مدينه خيمه زدند و منتظر حرکت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بودند.
آن حضرت در 26 «ذي القعده» از مدينه به طرف مکه حرکت نمود و پس از بستن احرام در «ذي الحليفه» راه خود را به طرف مکه ادامه داد و در چهارم «ذي حجّه» وارد مکه شد.
پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و همراهانش مراسم عمره را انجام دادند.
تا اينکه روز هشتم «ذي الحجه» فرا رسيد، پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در اين روز از طريق «مني» عازم عرفات شد و تا طلوع آفتاب روز نهم در «مني» ماند. سپس بر شتر خود سوار شد و راه عرفات را در پيش گرفت و در نقطه اي به نام «نمره» که خيمه آن حضرت را در آنجا زده بودند، فرود آمد، در آن اجتماع باشکوه، در حالي که روي شتر قرار گرفته بود، سخنان تاريخي خود را ايراد فرمود.
در آن روز، سرزمين عرفه شاهد اجتماعي عظيم و باشکوه بود و ملت حجاز تا آن روز، چنين اجتماعي را به ياد نداشت.
نداي توحيد و شعار يگانه پرستي در آن سرزمين طنين انداز بود. نقطه اي که تا چندي پيش، اقامتگاه مشرکان و بت پرستان بود، براي ابد پايگاه رجال توحيد و خدا پرستان شد. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نماز ظهرو عصر را در سرزمين عرفات با صد هزار تن به جا آورد. سپس خطبه تاريخي خود را در آن روز، در حالي که روي شتر قرار گرفته بود، ايراد فرمود. و يکي از ياران او که صداي بلند و رسائي داشت، سخنان او را تکرار کرده و به گوش افراد دور دست مي رسانيد.
آن حضرت در آن روز بعد از حمد و ثناي الهي، سخنان خود را چنين آغاز کرد: اي مردم! سخنان مرا بشنويد، شايد پس از اين، شما را در اين نقطه ملاقات نکنم[1] و...
بنابراين پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در ابتداي اين خطبه به اين مطلب اشاره فرمود که من ممکن است ديگر شما را در اين نقطه (عرفات) ملاقات نکنم. آن حضرت در طول دوران پيامبريش از طريق جبرئيل با عالم غيب و مبدأ هستي در ارتباط بود و لذا مي شود گفت که خداي متعال به آن حضرت رسانده بود که اين حج، حجة الوداع و آخرين حج است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ فروغ ابديت، تأليف آيت الله سبحاني، ج2.
2ـ ترجمه الصحیح من سیره النبی الاعظم. سپهری
پی نوشتها:
[1]. سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، قم، نشر دانش اسلامي، چاپ اول، 1363ش، ج2، ص457 تا 462؛ ابن هشام، سيرة النبويه، ترجمه رسولي محلاتي، سيد هاشم تهران، کتابخانه اسلاميه، چاپ چهارم، 1368ش، ج2، ص372 تا 375؛ ابن اثير، الکامل في التاريخ، بيروت، دارصادر للطباعة و النشر، چاپ اول، 1385ش، ج2، ص302؛ طبرسي، ابوجعفر محمد بن جرير، تاريخ طبري، قاهره، دارالمعارف، چاپ چهارم، 1380ش، ج3، ص148 تا 150؛ يعقوبي، تاريخ يعقوبي، بيروت، دارصادر للطباعه و النشر، چاپ اول، 1379ش، ج2، ص109ـ110.
منبع: اندیشه قم
پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از چند طريق به امور مختلف آگاهي مي يافت:
1. از طريق وحي: براي نمونه آياتي از قرآن وجود داردکه مربوط به صحابه و اشخاص پيرامون پيامبر مثل يهود است که براي کشتن پيامبر توطئه چيني کرده بودند و آن حضرت از طريق وحي از توطئه آنها باخبر شد و با آنان برخورد نمود.
2. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر اساس بينش اجتماعي و سياسي مدبّرانه خود از برخي امور مطلع شده و درباره آنها تدبير خاصّي اعمال مي نمود، مثل تدابيري که براي اداره شهر مدينه و ساير امور حکومتي به کار مي برد.
3. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در برخي از امور به مشورت مي پرداخت، مثل جنگ خندق که به پيشنهاد سلمان، دور مدينه را خندق کندند وهمين امر باعث پيروزي مسلمانان مي شد.
بنابراين براي پاسخ سئوال، مروري اجمالي بر حجة الوداع مي کنيم:
حجة الوداع
گذشت زمان، محروميّت ملّت حجاز از رهبري پيامبران، خودخواهي قريش، حکومت بت بر افکار جهان عرب، موجب شده بود که مراسم حج ازنظر زمان و مکان، دستخوش تحريف و تغيير شود و قيافه واقعي خود را از دست بدهد.
بنابراين، پيامبر خدا در سال دهم هجرت از طرف خدا مأموريت يافت که شخصا در مراسم حج شرکت جويد و عملا مردم را به تکاليف خودشان آشنا سازد و هر گونه جوانه های گمراهی را که روي علل ياد شده، بر پيکر اين عبادت روئيده بودرا از بین ببرد و حدود «عرفات» و «مني» و زمان کوچ از آنها را به مردم ياد دهدند.
اين سفر، بيش از آنکه جنبه سياسي و اجتماعي داشته باشد، جنبه آموزشي داشت.
پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در يازدهمين ماه اسلامي (ذوالقعده) دستور داد که در شهر مدينه و ميان قبايل، اعلام کنند که پيامبر امسال، عازم زيارت خانه خداست. اين اعلام، شوق و علاقه فراواني را در دل گروه عظيمي از مسلمانان برانگيخت و به دنبال آن، هزاران نفر در اطراف مدينه خيمه زدند و منتظر حرکت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بودند.
آن حضرت در 26 «ذي القعده» از مدينه به طرف مکه حرکت نمود و پس از بستن احرام در «ذي الحليفه» راه خود را به طرف مکه ادامه داد و در چهارم «ذي حجّه» وارد مکه شد.
پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و همراهانش مراسم عمره را انجام دادند.
تا اينکه روز هشتم «ذي الحجه» فرا رسيد، پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در اين روز از طريق «مني» عازم عرفات شد و تا طلوع آفتاب روز نهم در «مني» ماند. سپس بر شتر خود سوار شد و راه عرفات را در پيش گرفت و در نقطه اي به نام «نمره» که خيمه آن حضرت را در آنجا زده بودند، فرود آمد، در آن اجتماع باشکوه، در حالي که روي شتر قرار گرفته بود، سخنان تاريخي خود را ايراد فرمود.
در آن روز، سرزمين عرفه شاهد اجتماعي عظيم و باشکوه بود و ملت حجاز تا آن روز، چنين اجتماعي را به ياد نداشت.
نداي توحيد و شعار يگانه پرستي در آن سرزمين طنين انداز بود. نقطه اي که تا چندي پيش، اقامتگاه مشرکان و بت پرستان بود، براي ابد پايگاه رجال توحيد و خدا پرستان شد. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نماز ظهرو عصر را در سرزمين عرفات با صد هزار تن به جا آورد. سپس خطبه تاريخي خود را در آن روز، در حالي که روي شتر قرار گرفته بود، ايراد فرمود. و يکي از ياران او که صداي بلند و رسائي داشت، سخنان او را تکرار کرده و به گوش افراد دور دست مي رسانيد.
آن حضرت در آن روز بعد از حمد و ثناي الهي، سخنان خود را چنين آغاز کرد: اي مردم! سخنان مرا بشنويد، شايد پس از اين، شما را در اين نقطه ملاقات نکنم[1] و...
بنابراين پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در ابتداي اين خطبه به اين مطلب اشاره فرمود که من ممکن است ديگر شما را در اين نقطه (عرفات) ملاقات نکنم. آن حضرت در طول دوران پيامبريش از طريق جبرئيل با عالم غيب و مبدأ هستي در ارتباط بود و لذا مي شود گفت که خداي متعال به آن حضرت رسانده بود که اين حج، حجة الوداع و آخرين حج است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ فروغ ابديت، تأليف آيت الله سبحاني، ج2.
2ـ ترجمه الصحیح من سیره النبی الاعظم. سپهری
پی نوشتها:
[1]. سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، قم، نشر دانش اسلامي، چاپ اول، 1363ش، ج2، ص457 تا 462؛ ابن هشام، سيرة النبويه، ترجمه رسولي محلاتي، سيد هاشم تهران، کتابخانه اسلاميه، چاپ چهارم، 1368ش، ج2، ص372 تا 375؛ ابن اثير، الکامل في التاريخ، بيروت، دارصادر للطباعة و النشر، چاپ اول، 1385ش، ج2، ص302؛ طبرسي، ابوجعفر محمد بن جرير، تاريخ طبري، قاهره، دارالمعارف، چاپ چهارم، 1380ش، ج3، ص148 تا 150؛ يعقوبي، تاريخ يعقوبي، بيروت، دارصادر للطباعه و النشر، چاپ اول، 1379ش، ج2، ص109ـ110.
منبع: اندیشه قم