معیارهای انتخاب صحیح در انتخابات
پرسش :
چگونه در انتخابات مجلس، ریاست جمهورى و ...، انتخاب صحیح و اصلح داشته باشیم؟
پاسخ :
براساس نگرش اسلامى، همه اعمال انسان باید براساس «شناخت» و دانایى باشد. این مسئله در رفتارهاى اجتماعى و سیاسى از اهمیت ویژه اى برخوردار است. از طرف دیگر شناختى صحیح و معتبر است که بر اساس معیارها و سوابق دقیق و مشخص به دست آمده باشد. حضرت على علیه السلام مى فرماید: «حق را بشناس، تا اهلش را بشناسى»1؛ یعنى، اول باید ملاک هاى حقیقت را شناخت، تا بر اساس آنها بتوان اهل حق را باز شناخت.
در مسئله انتخابات توجه به چند نکته و کسب آگاهى لازم درباره آنها مهم است. این امور عبارت است از: وظایف انتخاب کنندگان، شرایط انتخاب شوندگان، راه شناخت شرایط.
یک. وظایف انتخاب کنندگان
1ـ1. مهم ترین وظیفه، انتخاب نامزدى اصلح براى رضاى خدا و مصلحت امت اسلامى ـ بدون دخالت دادن امیال نفسانى، روابط دوستى، گروه گرایى، تعصبات نژادى، محلى، قومى و قبیله اى ـ است. رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرماید: «من استعمل عاملاً من المسلمین و هو یعلم ان فیهم اولى بذلک منه و اعلم بکتاب اللّه و سنة نبیه فقد خان اللّه و رسوله و جمیع المسلمین»؛ «هر کس از بین مسلمانان کسى را بر سر کار بیاورد و بداند در بین مسلمین فردى وجود دارد که براى آن کار سزاوارتر و به کتاب خدا و سنت پیغمبر صلى الله علیه و آله آشناتر است، آن کس به خدا و رسول خدا و جمیع امت اسلامى خیانت کرده است».2
1ـ2. فردى را که مى خواهند انتخاب کنند، باید در حد مقدور مورد شناسایى قرار داده و از دیانت، صداقت، توان و کارایى او مطمئن شوند.
دو. شرایط انتخاب شوندگان
با مراجعه به آیات و روایات معصومین علیهم السلام، مى توان شرایط ذیل را براى نامزد اصلح بیان کرد:
2ـ1. ایمان، عدالت، تقوا و پرهیز از معصیت و گناه3؛
2ـ2. حلم و بردبارى، حسن اخلاق و خوش رفتارى با مردم و زیردستان4؛
2ـ3. ساده زیستى و بى اعتنایى به جلوه هاى فریبنده دنیا، توأم با رعایت عفت و پاک دامنى5؛
2ـ4. نگرش امانت دارانه به مسئولیت6؛
2ـ5. پاى بندى به اجراى سنت هاى دینى و واجبات الهى7؛
2ـ6. خردمندى، دانش کافى نسبت به هنجارهاى اسلامى، همراه با بینش عمیق سیاسى، مدیریت کافى و حسن تدبیر در اداره امور جامعه8؛
2ـ7. استفاده نکردن از اسباب نامشروع (تخریب، اسراف در تبلیغات و ...) براى پیروزى بر رقیب؛
[ امام على علیه السلام در مقابل کسانى که پیشنهاد مى دادند براى جذب افراد و جلوگیرى از خطر احتمالى، به بعضى از آنها سهم بیشتر از بیت المال بدهد، مى فرماید: «اتامرونى ان اطلب النصر بالجور فیمن ولیت علیه»؛ «به من دستور مى دهید که با جور طلب یارى کنم»9
2ـ8. مقدم داشتن مصلحت امت، نظام اسلامى، وحدت و منافع و امنیت ملى بر منافع گروهى، جناحى و شخصى؛
2ـ9. بر اساس آیه کریمه «أَطِیعُوا اللّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِى الْأَمْرِ مِنْکمْ»10 مطیع ولایت امر بودن و در راستاى خط امام و رهبرى قدم برداشتن؛
2ـ10. دشمن ستیز، دوستدار حق و مخالف باطل بودن.11
سه. راه شناخت اصلح:
برخى از راه هاى شناخت فرد شایسته عبارت است از:
3ـ1. بررسى و مطالعه برنامه نامزدها و مقایسه آن با اولویت ها و مصالح روز کشور و میزان تأکید بر عدالت اجتماعى و جهت گیرى نسبت به هنجارهاى دینى؛
3ـ2. بررسى و مطالعه گرایش هاى فکرى، هر یک از نامزدها و مقایسه آنها با تفکرات صحیح اسلام و انقلاب؛
3ـ3. بررسى و مطالعه پیشینه اجرایى و مدیریتى و ارزیابى موفقیت ها یا ناکامى هاى نامزد مورد نظر در انجام مسئولیت هاى گذشته؛
3ـ4. بررسى و مطالعه فعالیت هاى سیاسى و جناحى فرد و ارزیابى عملکرد آن جناح در مقایسه با: خط امام و رهبرى، مصالح نظام و انقلاب و میزان اولویت دادن مصالح نظام بر منافع جناحى و وحدت ملى و ...؛
3ـ5. بررسى میزان رعایت موازین فقهى، شرعى و اخلاقى در تبلیغات انتخاباتى و ... .
موضوعاتى از این قبیل که از طریق، مراجعه به کتاب ها و مقاله ها، آثار قلمى یا متن سخنرانى هاى شخصى در گذشته و حال، مطالعه دیدگاه هاى موافق و مخالف درباره او، مشورت با افراد و شخصیت هاى سیاسى، مذهبى و ... انجام پذیر است.
همچنین بهترین راه شناخت میزان تعهّد فرد، مطالعه در زندگى او و ملاحظه میزان رعایت تقوا و پایبندى به اصول و ارزش هاى الهى و احکام اسلامى در رفتار فردى و اجتماعى او است.12
امام خمینى قدس سره و انتخابات:
امام خمینى قدس سره همواره بر حضور پرشور مردم در انتخابات شایسته، تأکید فراوان داشته، مى فرمود: «امید است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه ها، آراى خود را به اشخاصى دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسى وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، برى باشند و به حسن سابقه و تعهّد به قوانین اسلام و خیرخواهى امت معروف و موصوف باشند».13
همچنین مى فرماید: «باید به اشخاصى که احتمال انحراف در آنان مى رود، رأى ندهند؛ چه احتمال انحراف عقیدتى و یا اخلاقى»14 و «کسانى را انتخاب کنند که صددرصد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجراى احکام اسلام و مخالف با مکتب هاى انحرافى و معتقد به جمهورى اسلامى باشند».15
از این سخنان به دست مى آید که:
1. بررسى سوابق و ویژگى نامزدها لازم و بایسته است و نباید ناآگاهانه و بدون بررسى کافى کسى را برگزید.
2. با احتمال انحراف عقیدتى و اخلاقى، نمى توان به کسى رأى داد و باید صلاحیت افراد را احراز کرد.
3. شرایط و صلاحیت هاى لازم از دیدگاه امام خمینى قدس سره عبارت است از: صددرصد مسلمان بودن، نداشتن انحراف اعتقادى، مخالفت با مکاتب انحرافى، عدم انحراف اخلاقى، متفکر بودن، خیرخواهى، تعهّد، دلسوزى و در خدمت اسلام و مردم بودن، وفادارى به نظام جمهورى اسلامى و قانون اساسى و پاى بندى و التزام به اجراى احکام اسلامى.
پی نوشت‌ها:
1. فاعرف الحق تعرف اهله؛ محمد، محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 3 ص 1237.
2. الغدیر، ج 8، ص 291، به نقل از: سنن بیهقى، ج 2، ص 118 و نیز بنگرید: محمد، محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، قم: دارالحدیث، چاپ اول، ج 4 ص 3692.
3. نساء 4، آیه 141، و: هود (11)، آیه 113 ؛ انسان (76)، آیه 24.
4. نگا: اصول کافى، ج 1، ص 407.
5. امام على علیه السلام: «در انتخاب کارگزاران کسانى را برگزین که اهل تجربه اند و درکشاکش امور ساخته و پرداخته شده اند. داراى صیانت نفس و اهل شرم و حیا و عفت از خانواده هاى پاک دامن و صالح باشند ...» نهج البلاغه، نامه 53.
6. امام على علیه السلام: « ... فرماندارى براى تو نه نان و آب، که امانتى بر گردن توست». نهج البلاغه، نامه 5.
7. امام حسین علیه السلام: « ... پیشوایى نسزد جز بر کسى که بر اساس کتاب خدا حکم کند و قسط و عدل بپا دارد. به دین حق متدین باشد و نفس خویش را به جهت خداى کنترل کند». (ابوالحسن على بن عبدالواحد، ابن اثیر، الکامل، ج 4، ص 21؛ نیز: ارشاد المنیر، ص 186.
8. امام على علیه السلام: «رشته دار امور کسى باید باشد که از همه کس بر آن تواناتر و نسبت به احکام خدا در آن داناتر باشد» نهج البلاغه، خطبه173 و نیز بنگرید: مستدرک الوسائل، ج 17، ص 315، ب 11.
9. نهج البلاغه، خطبه 126.
10. نساء 4 ، آیه 59.
11. آل عمران3، آیه 28 ؛ مائده (5) آیه 51 ؛ فتح(48)، آیه 29.
12. جهت آگاهى بیشتر ر.ک:
الف. انتخابات از نظر اسلام و قانون اساسى، ماهنامه پاسدار اسلام، ص 44؛
ب. احمد رضا، کشورى، اصول سیاسى اسلام در عهد نامه امام على علیه السلام، ص 54؛
پ. محمد، دشتى، امام على علیه السلام و مدیریت، ص 95؛
ت. انتخابات از دیدگاه امام خمینى قدس سره و مقام معظم رهبرى و نقش دانشگاهیان، (نهاد نمایندگى در دانشگاه ها)؛
ث. آشنایى با مجلس شوراى اسلامى، (تهران: روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى، 1362).
13. روح اللّه، خمینى، صحیفه نور، ج 12، ص 177، پیام مورخه 21/12/1358.
14. همان.
15. همان.
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.
براساس نگرش اسلامى، همه اعمال انسان باید براساس «شناخت» و دانایى باشد. این مسئله در رفتارهاى اجتماعى و سیاسى از اهمیت ویژه اى برخوردار است. از طرف دیگر شناختى صحیح و معتبر است که بر اساس معیارها و سوابق دقیق و مشخص به دست آمده باشد. حضرت على علیه السلام مى فرماید: «حق را بشناس، تا اهلش را بشناسى»1؛ یعنى، اول باید ملاک هاى حقیقت را شناخت، تا بر اساس آنها بتوان اهل حق را باز شناخت.
در مسئله انتخابات توجه به چند نکته و کسب آگاهى لازم درباره آنها مهم است. این امور عبارت است از: وظایف انتخاب کنندگان، شرایط انتخاب شوندگان، راه شناخت شرایط.
یک. وظایف انتخاب کنندگان
1ـ1. مهم ترین وظیفه، انتخاب نامزدى اصلح براى رضاى خدا و مصلحت امت اسلامى ـ بدون دخالت دادن امیال نفسانى، روابط دوستى، گروه گرایى، تعصبات نژادى، محلى، قومى و قبیله اى ـ است. رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرماید: «من استعمل عاملاً من المسلمین و هو یعلم ان فیهم اولى بذلک منه و اعلم بکتاب اللّه و سنة نبیه فقد خان اللّه و رسوله و جمیع المسلمین»؛ «هر کس از بین مسلمانان کسى را بر سر کار بیاورد و بداند در بین مسلمین فردى وجود دارد که براى آن کار سزاوارتر و به کتاب خدا و سنت پیغمبر صلى الله علیه و آله آشناتر است، آن کس به خدا و رسول خدا و جمیع امت اسلامى خیانت کرده است».2
1ـ2. فردى را که مى خواهند انتخاب کنند، باید در حد مقدور مورد شناسایى قرار داده و از دیانت، صداقت، توان و کارایى او مطمئن شوند.
دو. شرایط انتخاب شوندگان
با مراجعه به آیات و روایات معصومین علیهم السلام، مى توان شرایط ذیل را براى نامزد اصلح بیان کرد:
2ـ1. ایمان، عدالت، تقوا و پرهیز از معصیت و گناه3؛
2ـ2. حلم و بردبارى، حسن اخلاق و خوش رفتارى با مردم و زیردستان4؛
2ـ3. ساده زیستى و بى اعتنایى به جلوه هاى فریبنده دنیا، توأم با رعایت عفت و پاک دامنى5؛
2ـ4. نگرش امانت دارانه به مسئولیت6؛
2ـ5. پاى بندى به اجراى سنت هاى دینى و واجبات الهى7؛
2ـ6. خردمندى، دانش کافى نسبت به هنجارهاى اسلامى، همراه با بینش عمیق سیاسى، مدیریت کافى و حسن تدبیر در اداره امور جامعه8؛
2ـ7. استفاده نکردن از اسباب نامشروع (تخریب، اسراف در تبلیغات و ...) براى پیروزى بر رقیب؛
[ امام على علیه السلام در مقابل کسانى که پیشنهاد مى دادند براى جذب افراد و جلوگیرى از خطر احتمالى، به بعضى از آنها سهم بیشتر از بیت المال بدهد، مى فرماید: «اتامرونى ان اطلب النصر بالجور فیمن ولیت علیه»؛ «به من دستور مى دهید که با جور طلب یارى کنم»9
2ـ8. مقدم داشتن مصلحت امت، نظام اسلامى، وحدت و منافع و امنیت ملى بر منافع گروهى، جناحى و شخصى؛
2ـ9. بر اساس آیه کریمه «أَطِیعُوا اللّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِى الْأَمْرِ مِنْکمْ»10 مطیع ولایت امر بودن و در راستاى خط امام و رهبرى قدم برداشتن؛
2ـ10. دشمن ستیز، دوستدار حق و مخالف باطل بودن.11
سه. راه شناخت اصلح:
برخى از راه هاى شناخت فرد شایسته عبارت است از:
3ـ1. بررسى و مطالعه برنامه نامزدها و مقایسه آن با اولویت ها و مصالح روز کشور و میزان تأکید بر عدالت اجتماعى و جهت گیرى نسبت به هنجارهاى دینى؛
3ـ2. بررسى و مطالعه گرایش هاى فکرى، هر یک از نامزدها و مقایسه آنها با تفکرات صحیح اسلام و انقلاب؛
3ـ3. بررسى و مطالعه پیشینه اجرایى و مدیریتى و ارزیابى موفقیت ها یا ناکامى هاى نامزد مورد نظر در انجام مسئولیت هاى گذشته؛
3ـ4. بررسى و مطالعه فعالیت هاى سیاسى و جناحى فرد و ارزیابى عملکرد آن جناح در مقایسه با: خط امام و رهبرى، مصالح نظام و انقلاب و میزان اولویت دادن مصالح نظام بر منافع جناحى و وحدت ملى و ...؛
3ـ5. بررسى میزان رعایت موازین فقهى، شرعى و اخلاقى در تبلیغات انتخاباتى و ... .
موضوعاتى از این قبیل که از طریق، مراجعه به کتاب ها و مقاله ها، آثار قلمى یا متن سخنرانى هاى شخصى در گذشته و حال، مطالعه دیدگاه هاى موافق و مخالف درباره او، مشورت با افراد و شخصیت هاى سیاسى، مذهبى و ... انجام پذیر است.
همچنین بهترین راه شناخت میزان تعهّد فرد، مطالعه در زندگى او و ملاحظه میزان رعایت تقوا و پایبندى به اصول و ارزش هاى الهى و احکام اسلامى در رفتار فردى و اجتماعى او است.12
امام خمینى قدس سره و انتخابات:
امام خمینى قدس سره همواره بر حضور پرشور مردم در انتخابات شایسته، تأکید فراوان داشته، مى فرمود: «امید است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه ها، آراى خود را به اشخاصى دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسى وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، برى باشند و به حسن سابقه و تعهّد به قوانین اسلام و خیرخواهى امت معروف و موصوف باشند».13
همچنین مى فرماید: «باید به اشخاصى که احتمال انحراف در آنان مى رود، رأى ندهند؛ چه احتمال انحراف عقیدتى و یا اخلاقى»14 و «کسانى را انتخاب کنند که صددرصد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجراى احکام اسلام و مخالف با مکتب هاى انحرافى و معتقد به جمهورى اسلامى باشند».15
از این سخنان به دست مى آید که:
1. بررسى سوابق و ویژگى نامزدها لازم و بایسته است و نباید ناآگاهانه و بدون بررسى کافى کسى را برگزید.
2. با احتمال انحراف عقیدتى و اخلاقى، نمى توان به کسى رأى داد و باید صلاحیت افراد را احراز کرد.
3. شرایط و صلاحیت هاى لازم از دیدگاه امام خمینى قدس سره عبارت است از: صددرصد مسلمان بودن، نداشتن انحراف اعتقادى، مخالفت با مکاتب انحرافى، عدم انحراف اخلاقى، متفکر بودن، خیرخواهى، تعهّد، دلسوزى و در خدمت اسلام و مردم بودن، وفادارى به نظام جمهورى اسلامى و قانون اساسى و پاى بندى و التزام به اجراى احکام اسلامى.
پی نوشت‌ها:
1. فاعرف الحق تعرف اهله؛ محمد، محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 3 ص 1237.
2. الغدیر، ج 8، ص 291، به نقل از: سنن بیهقى، ج 2، ص 118 و نیز بنگرید: محمد، محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، قم: دارالحدیث، چاپ اول، ج 4 ص 3692.
3. نساء 4، آیه 141، و: هود (11)، آیه 113 ؛ انسان (76)، آیه 24.
4. نگا: اصول کافى، ج 1، ص 407.
5. امام على علیه السلام: «در انتخاب کارگزاران کسانى را برگزین که اهل تجربه اند و درکشاکش امور ساخته و پرداخته شده اند. داراى صیانت نفس و اهل شرم و حیا و عفت از خانواده هاى پاک دامن و صالح باشند ...» نهج البلاغه، نامه 53.
6. امام على علیه السلام: « ... فرماندارى براى تو نه نان و آب، که امانتى بر گردن توست». نهج البلاغه، نامه 5.
7. امام حسین علیه السلام: « ... پیشوایى نسزد جز بر کسى که بر اساس کتاب خدا حکم کند و قسط و عدل بپا دارد. به دین حق متدین باشد و نفس خویش را به جهت خداى کنترل کند». (ابوالحسن على بن عبدالواحد، ابن اثیر، الکامل، ج 4، ص 21؛ نیز: ارشاد المنیر، ص 186.
8. امام على علیه السلام: «رشته دار امور کسى باید باشد که از همه کس بر آن تواناتر و نسبت به احکام خدا در آن داناتر باشد» نهج البلاغه، خطبه173 و نیز بنگرید: مستدرک الوسائل، ج 17، ص 315، ب 11.
9. نهج البلاغه، خطبه 126.
10. نساء 4 ، آیه 59.
11. آل عمران3، آیه 28 ؛ مائده (5) آیه 51 ؛ فتح(48)، آیه 29.
12. جهت آگاهى بیشتر ر.ک:
الف. انتخابات از نظر اسلام و قانون اساسى، ماهنامه پاسدار اسلام، ص 44؛
ب. احمد رضا، کشورى، اصول سیاسى اسلام در عهد نامه امام على علیه السلام، ص 54؛
پ. محمد، دشتى، امام على علیه السلام و مدیریت، ص 95؛
ت. انتخابات از دیدگاه امام خمینى قدس سره و مقام معظم رهبرى و نقش دانشگاهیان، (نهاد نمایندگى در دانشگاه ها)؛
ث. آشنایى با مجلس شوراى اسلامى، (تهران: روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى، 1362).
13. روح اللّه، خمینى، صحیفه نور، ج 12، ص 177، پیام مورخه 21/12/1358.
14. همان.
15. همان.
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.