رابطه میان شب قدر و حضرت فاطمه (علیها السلام)
پرسش :
اینکه در روایات آمده: «اگر حضرت فاطمه (علیها السلام) را بشناسیم شب قدر را درک کرده‌ایم» به چه معناست؟
پاسخ :
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَکَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ؛ هر کس به شناخت حقیقی فاطمه (علیها السلام) دست یابد، بی گمان شب قدر را درک کرده است. [1]
با استناد به روایات؛ وجود مقدس فاطمه زهرا (علیها السلام)، حقیقت و باطن لیلة القدر (شب قدر) است؛ و معرفت آن حضرت، هم‌طراز درک شب قدر معرفی شده است:
از امام صادق (علیه السلام) درباره تفسیر «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» پرسیده شد، آن حضرت فرمودند: «معناى کلمه "لیلة" فاطمه و معناى کلمه "قدر" یعنى خدا، پس کسى که فاطمه را آن‌طور که باید و شاید بشناسد لیلة القدر را درک نموده است».[2]
در روایتی دیگر چنین آمده است: مردی نصرانی خدمت امام کاظم (علیه السلام) آمد و تفسیر باطن این آیات را جویا شد: «حم، سوگند به این کتاب روشنگر، که ما آن را در شبى پر برکت نازل کردیم؛ ما همواره انذارکننده بودهایم! در آن شب هر امرى بر اساس حکمت (الهى) تدبیر و جدا مىگردد»؛[3] امام (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: «حم»، محمّد (صلّی الله علیه و آله) و «کتاب مبین»، علی (علیه السلام) و «اللیلة»، فاطمه (علیها السلام) است.[4]
درباره رابطه میان شب قدر و حضرت فاطمه (علیها السلام) می‌توان گفت:
دلیل نام‌گذاری حضرت زهرا (علیها السلام) در روایتی این طور عنوان شده است: «إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا»؛[5] «نام فاطمه را فاطمه نهادند برای اینکه آفریدگان بریده و جدا شدند از کُنه معرفتش»؛ یعنی حقیقت وجود فاطمه مانند شب قدر پنهان است و کُنه ذات فاطمه (علیها السلام) قابل معرفت برای همه آفریدگان نیست. اما عده‌ای از خواص خلق که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) و اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) هستند که می‌دانند لیلة القدر چیست و مقام فاطمه را هم درک می‌کنند.
بنابراین، این روایت به معنای آن نیست که هیچ انسانی نمی‌تواند مقام فاطمه (علیها السلام) را بشناسد؛ بلکه انسان کامل می‌تواند مقام انسان کامل را بشناسد، پس پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) به عنوان انسان کامل و برترین مخلوق خداوند مقام شامخ فاطمی را درک کرده است.
البته، اگر نخواهیم معرفت مقام حضرت فاطمه (علیها السلام) را منحصر به پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) و ائمه اطهار(علیهم السلام) کنیم؛ می‌توان گفت معرفت مقام مطهر فاطمه زهرا (علیها السلام) دارای مراتبی است. عده‌ای از اولیای الهی بخشی از آن را درک می‌کنند، اما معرفت و درک عمیق‌تر آن مخصوص پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) است و هر مقداری که مقام فاطمه زهرا (علیها السلام) درک شود به همان مقدار لیلة القدر هم درک می‌شود.[6]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. بحارالانوار، ج 43، ص 65
[2]. کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص 581، تهران، مؤسسه نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1410 ق.
[3]. سوره دخان، ایات 1 تا 4.
[4]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 547، دارالحدیث، قم، چاپ اول 1429 ق.
[5]. تفسیر فرات الکوفی، ص 581.
[6]. از آن‌جایی که این احادیث دارای مضامین و حقایق بلند معرفتی است؛ برای آگاهی بیشتر از آن ر. ک: حسن زاده آملى، حسن، هزار و یک کلمه، ج 2، ص 372 – 376، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، 1381 ش.
با استناد به روایات؛ وجود مقدس فاطمه زهرا (علیها السلام)، حقیقت و باطن لیلة القدر (شب قدر) است؛ و معرفت آن حضرت، هم‌طراز درک شب قدر معرفی شده است:
از امام صادق (علیه السلام) درباره تفسیر «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» پرسیده شد، آن حضرت فرمودند: «معناى کلمه "لیلة" فاطمه و معناى کلمه "قدر" یعنى خدا، پس کسى که فاطمه را آن‌طور که باید و شاید بشناسد لیلة القدر را درک نموده است».[2]
در روایتی دیگر چنین آمده است: مردی نصرانی خدمت امام کاظم (علیه السلام) آمد و تفسیر باطن این آیات را جویا شد: «حم، سوگند به این کتاب روشنگر، که ما آن را در شبى پر برکت نازل کردیم؛ ما همواره انذارکننده بودهایم! در آن شب هر امرى بر اساس حکمت (الهى) تدبیر و جدا مىگردد»؛[3] امام (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: «حم»، محمّد (صلّی الله علیه و آله) و «کتاب مبین»، علی (علیه السلام) و «اللیلة»، فاطمه (علیها السلام) است.[4]
درباره رابطه میان شب قدر و حضرت فاطمه (علیها السلام) می‌توان گفت:
دلیل نام‌گذاری حضرت زهرا (علیها السلام) در روایتی این طور عنوان شده است: «إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا»؛[5] «نام فاطمه را فاطمه نهادند برای اینکه آفریدگان بریده و جدا شدند از کُنه معرفتش»؛ یعنی حقیقت وجود فاطمه مانند شب قدر پنهان است و کُنه ذات فاطمه (علیها السلام) قابل معرفت برای همه آفریدگان نیست. اما عده‌ای از خواص خلق که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) و اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) هستند که می‌دانند لیلة القدر چیست و مقام فاطمه را هم درک می‌کنند.
بنابراین، این روایت به معنای آن نیست که هیچ انسانی نمی‌تواند مقام فاطمه (علیها السلام) را بشناسد؛ بلکه انسان کامل می‌تواند مقام انسان کامل را بشناسد، پس پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) به عنوان انسان کامل و برترین مخلوق خداوند مقام شامخ فاطمی را درک کرده است.
البته، اگر نخواهیم معرفت مقام حضرت فاطمه (علیها السلام) را منحصر به پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) و ائمه اطهار(علیهم السلام) کنیم؛ می‌توان گفت معرفت مقام مطهر فاطمه زهرا (علیها السلام) دارای مراتبی است. عده‌ای از اولیای الهی بخشی از آن را درک می‌کنند، اما معرفت و درک عمیق‌تر آن مخصوص پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) است و هر مقداری که مقام فاطمه زهرا (علیها السلام) درک شود به همان مقدار لیلة القدر هم درک می‌شود.[6]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. بحارالانوار، ج 43، ص 65
[2]. کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص 581، تهران، مؤسسه نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1410 ق.
[3]. سوره دخان، ایات 1 تا 4.
[4]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 547، دارالحدیث، قم، چاپ اول 1429 ق.
[5]. تفسیر فرات الکوفی، ص 581.
[6]. از آن‌جایی که این احادیث دارای مضامین و حقایق بلند معرفتی است؛ برای آگاهی بیشتر از آن ر. ک: حسن زاده آملى، حسن، هزار و یک کلمه، ج 2، ص 372 – 376، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، 1381 ش.