انتساب رساله ذهبیه به امام رضا علیه السلام
پرسش :
انتساب «رساله ذهبیه» به امام رضا (علیه السلام) صحت دارد؟
پاسخ :
انتساب رساله ذهبیه به امام رضا علیه السلام و اعتبار آن، از موضوعاتى است که مورد بحث و نقض و ابرام قرار گرفته است. از جمله مرحوم محدّث نورى در خاتمه مستدرک الوسائل، به تفصیل در مورد این کتاب سخن گفته و اشکالات آن را مطرح کرده و پاسخ گفته است.[1]
موافقان انتساب و اعتبار کتاب، دلائلى این گونه اقامه کرده اند:
۱. شیخ طوسى در الفهرست و ابن شهر آشوب در معالم العلماء از این کتاب یاد کرده اند.[2]
۲. علّامه مجلسى، آن را از کتب مشهور برشمرده[3] و متن کامل آن را در بحار الأنوار نقل و شرح کرده است.[4]
۳. نسخه هایى از این کتاب و ترجمه آن در دست است که مربوط به سده هاى هفتم و هشتم هجرى است.[5] مرحوم محقّق کرکى نیز دست نوشته اى از این رساله دارد که در بحار الأنوار نقل شده است.[6]
مخالفان اعتبار و انتساب کتاب نیز دلائلى ارائه کرده اند:
۱. بیشتر نسخه هاى رساله ذهبیه، مرسل اند. نسخه هاى مسند نیز به نقل از محمّد بن جمهور عمّى است که ضعیف المذهب و غالى معرفى شده است.[7]
۲. مقایسه متن رساله ذهبیه با متون معاصر آن نشان مى دهد که این نگاشته، تفاوت قابل ملاحظه اى با متون طبّى آن دوره ندارد که اعجاب مأمون را برانگیزد.[8]
۳. هیچ یک از عالمان، محدّثان و فقیهان شیعه قبل از قرن یازدهم هجرى به این کتاب استناد نکرده اند.
۴. محلّ تشکیل جلسه در نیشابور، از منظر تاریخى نمى تواند صحیح باشد.
۵. متن رساله ذهبیه دربردارنده مطالبى همانند خوردن تریاق اکبر است که به سبب دربرداشتن اجزاى حرام گوشت، از منظر شرعى جایز نیست.
۶. متن رساله ذهبیه با مبادىِ علم الهى امام سازگار نیست؛ زیرا در این رساله، آموزه هاى طبّى را بر اساس تجربیات پزشکى و گفته هاى پیشینیان بیان کرده است.
براى آگاهى بیشتر از مباحث مرتبط ر.ک:
1- مقاله«پژوهشى در اعتبار رساله ذهبیه»، محمّد کاظم طباطبایى و هادى نصیرى، مجلّه علوم حدیث، سال هفدهم ، ش اوّل، ص ۱۲۵ - ۱۴۳؛
2- مقاله «تردیدهاى آشکار و نهان علّامه مجلسى در باره اعتبار رساله ذهبیه»، احمد عابدى، جعفر نکونام و هادى نصیرى، مجلّه پژوهش دینى، ش ۲۳؛
3- «نقد سندى رساله ذهبیه»، جواد شکورى، منتشر شده در مجموعه مقالات اوّلین همایش علمى و پژوهشى طب الرضا علیه السلام؛
4- «ویژگى هاى منحصر به فرد رساله ذهبیه»، سیّد سعید اسماعیلى، منتشر شده در کتاب درآمدى بر طب از منظر امام رضا علیه السلام.
پی‌نوشت‌ها:
[1] ر.ک: مستدرک الوسائل: ج ۱۳، صص ۲30 - ۲۲۴.
[2] ر.ک: الفهرست: ص ۲۲۳ ، معالم العلماء: ص ۱۰۳.
[3] ر.ک: بحار الأنوار: ج ۱، ص ۱۱.
[4] ر.ک: بحار الأنوار: ج ۵۹، صص ۳۵۶ - ۳0۶.
[5] ر.ک: مجله علوم حدیث: سال هفدهم، ش اوّل، ص ۶.
[6] بحار الأنوار: ج ۵۹، ص ۳۰۶.
[7] ر.ک: رجال النجاشى: ص ۳۳۷، ش ۹۰۱.
[8] ر.ک: مجله علوم حدیث: سال هفدهم، شماره اوّل، ص ۱۱.
منبع: حکمت نامه رضوی، محمد محمدی ری شهری و جمعی از نویسندگان، جلد 4، قم: دارالحدیث، 1393.
انتساب رساله ذهبیه به امام رضا علیه السلام و اعتبار آن، از موضوعاتى است که مورد بحث و نقض و ابرام قرار گرفته است. از جمله مرحوم محدّث نورى در خاتمه مستدرک الوسائل، به تفصیل در مورد این کتاب سخن گفته و اشکالات آن را مطرح کرده و پاسخ گفته است.[1]
موافقان انتساب و اعتبار کتاب، دلائلى این گونه اقامه کرده اند:
۱. شیخ طوسى در الفهرست و ابن شهر آشوب در معالم العلماء از این کتاب یاد کرده اند.[2]
۲. علّامه مجلسى، آن را از کتب مشهور برشمرده[3] و متن کامل آن را در بحار الأنوار نقل و شرح کرده است.[4]
۳. نسخه هایى از این کتاب و ترجمه آن در دست است که مربوط به سده هاى هفتم و هشتم هجرى است.[5] مرحوم محقّق کرکى نیز دست نوشته اى از این رساله دارد که در بحار الأنوار نقل شده است.[6]
مخالفان اعتبار و انتساب کتاب نیز دلائلى ارائه کرده اند:
۱. بیشتر نسخه هاى رساله ذهبیه، مرسل اند. نسخه هاى مسند نیز به نقل از محمّد بن جمهور عمّى است که ضعیف المذهب و غالى معرفى شده است.[7]
۲. مقایسه متن رساله ذهبیه با متون معاصر آن نشان مى دهد که این نگاشته، تفاوت قابل ملاحظه اى با متون طبّى آن دوره ندارد که اعجاب مأمون را برانگیزد.[8]
۳. هیچ یک از عالمان، محدّثان و فقیهان شیعه قبل از قرن یازدهم هجرى به این کتاب استناد نکرده اند.
۴. محلّ تشکیل جلسه در نیشابور، از منظر تاریخى نمى تواند صحیح باشد.
۵. متن رساله ذهبیه دربردارنده مطالبى همانند خوردن تریاق اکبر است که به سبب دربرداشتن اجزاى حرام گوشت، از منظر شرعى جایز نیست.
۶. متن رساله ذهبیه با مبادىِ علم الهى امام سازگار نیست؛ زیرا در این رساله، آموزه هاى طبّى را بر اساس تجربیات پزشکى و گفته هاى پیشینیان بیان کرده است.
براى آگاهى بیشتر از مباحث مرتبط ر.ک:
1- مقاله«پژوهشى در اعتبار رساله ذهبیه»، محمّد کاظم طباطبایى و هادى نصیرى، مجلّه علوم حدیث، سال هفدهم ، ش اوّل، ص ۱۲۵ - ۱۴۳؛
2- مقاله «تردیدهاى آشکار و نهان علّامه مجلسى در باره اعتبار رساله ذهبیه»، احمد عابدى، جعفر نکونام و هادى نصیرى، مجلّه پژوهش دینى، ش ۲۳؛
3- «نقد سندى رساله ذهبیه»، جواد شکورى، منتشر شده در مجموعه مقالات اوّلین همایش علمى و پژوهشى طب الرضا علیه السلام؛
4- «ویژگى هاى منحصر به فرد رساله ذهبیه»، سیّد سعید اسماعیلى، منتشر شده در کتاب درآمدى بر طب از منظر امام رضا علیه السلام.
پی‌نوشت‌ها:
[1] ر.ک: مستدرک الوسائل: ج ۱۳، صص ۲30 - ۲۲۴.
[2] ر.ک: الفهرست: ص ۲۲۳ ، معالم العلماء: ص ۱۰۳.
[3] ر.ک: بحار الأنوار: ج ۱، ص ۱۱.
[4] ر.ک: بحار الأنوار: ج ۵۹، صص ۳۵۶ - ۳0۶.
[5] ر.ک: مجله علوم حدیث: سال هفدهم، ش اوّل، ص ۶.
[6] بحار الأنوار: ج ۵۹، ص ۳۰۶.
[7] ر.ک: رجال النجاشى: ص ۳۳۷، ش ۹۰۱.
[8] ر.ک: مجله علوم حدیث: سال هفدهم، شماره اوّل، ص ۱۱.
منبع: حکمت نامه رضوی، محمد محمدی ری شهری و جمعی از نویسندگان، جلد 4، قم: دارالحدیث، 1393.