امام کاظم علیه السلام از دیدگاه بزرگان اهل سنت
پرسش :
گفتار علماء و بزرگان اهل سنت درباره شخصیت امام کاظم (علیه السلام) چیست؟
پاسخ :
با مراجعه به کلمات اهل سنت در طول تاریخ پى مى بریم که حضرت موسى بن جعفر(علیه السلام)مورد توجه خاص و احترام ویژه آنان بوده است. در اینجا به نقل برخى از این کلمات مى پردازیم:
1ـ محمد بن ادریس شافعى: وى مى گوید:«قبر موسى بن جعفر التریّاق المجرّب»؛ (قبر موسى بن جعفر(علیه السلام) اکسیر تجربه شده اى است). این کلام اشاره به اجابت دعا در کنار قبر حضرت دارد.(1)
2 ـ حسن بن ابراهیم، ابوعلى خلال، شیخ حنابله (از علماى قرن سوّم هـ.ق)
«ما همّنى امر فقصدت قبر موسى بن جعفر فتوسّلت به الاّ سهّل الله تعالى لى ما أحبّ»(2)؛ (هیچ امرى بر من دشوار نشد جز آن که قصد قبر موسى بن جعفر را مى نمودم و به او توسل مى کردم و خداوند متعال آنچه دوست داشتم را براى من تسهیل مى نمود).
3 ـ محمّد بن ادریس بن منذر، ابوحاتم رازى (ت: 277 هـ.ق)
او درباره امام کاظم(علیه السلام) مى نویسد: «ثقة صدوق، امام من ائمة المسلمین»(3)؛ (او ثقه، صدوق، و امامى از امامان مسلمین است).
4 ـ عبدالکریم بن محمّد سمعانى (ت: 562 هـ.ق)
«هو موسى بن جعفر بن محمّد بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب... ومشهده ببغداد مشهور یزار... زرته غیر مرّة مع ابنه محمّد بن الرضا على بن موسى»(4)؛ (موسى بن جعفر بن محمّد بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب... مرقد او در بغداد مشهور و محلّ زیارت است... من قبر او و قبر فرزندش محمّد پسر على بن موسى (الرضا) را چندین بار زیارت کردم).
5 ـ ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزى (ت: 597 هـ.ق)
«کان یدعى العبد الصالح لأجل عبادته واجتهاده وقیامه باللیل وکان کریماً حلیماً، اذا بلغه عن رجل یؤذیه بعث إلیه بمال...»(5)؛ (او را به جهت عبادت و کوشش فراوان و قیام در شب، عبد صالح مى خوانند. او مردى کریم و حلیم بود. هر گاه از کسى به او اذیتى مى رسید مالى براى او مى فرستاد...).
6 ـ ابن اثیر جزرى (ت: 630 هـ.ق)
«و کان یلقّب بالکاظم لأنّه کان یحسن إلى من یسىء إلیه، کان هذا عادته ابداً»(6)؛ (او را کاظم لقب داده اند; زیرا به هر کس که او را اذیت مى کرد احسان مى نمود و این عادت همیشگى او بود).
7 ـ محمّد بن طلحه شافعى (ت: 652 هـ.ق)
«او امامى بزرگ مقدار، عظیم الشأن، مجتهدى بزرگ، کوشا در اجتهاد، مشهور به عبادت، مواظب بر طاعات و مشهور به کرامات بود. شب را تا به صبح به سجده و قیام بیتوته مى نمود، و روز را به صدقه و روزه ختم مى کرد. و به جهت کثرت بردبارى و گذشتش از متجاوزان، او را «کاظم» نامیدند.
او انسان بدکار را به احسان خود پاسخ مى داد. و با انسان جنایتکار با عفو برخورد مى کرد. و به جهت کثرت عبادتش، او را عبد صالح نامیدند. و در عراق معروف به باب الحوائج الى الله است؛ زیرا حوائج متوسلین به خدا، به وسیله او برآورده مى شود. کرامت او عقل ها را متحیّر مى کند، و براى او نزد خداوند قدم صدقى است که زائل نشده و زائل نخواهد شد... و اما مناقب او بسیار است، و اگر چیزى به جز عنایت الهى نسبت به او نباشد، همین منقبت او را بس است...». آن گاه برخى از مناقب آن حضرت را بازگو کرده است.(7)
8 ـ شمس الدین محمّد بن احمد بن عثمان ذهبى (ت: 748 هـ.ق)
«او مردى صالح، عالم، عابد، بخشنده، بردبار و بزرگوار بود».(8)
و در جایى دیگر مى گوید: «او مردى صالح، عالم، عابد و الهى... بود».(9)
9 ـ یافعى یمنى مکّى (ت: 768 هـ.ق)
«و فیها توفّى السید ابوالحسن موسى الکاظم ولد جعفر الصادق کان صالحاً عابداً جواداً حلیماً کبیر القدر... وکان یدعى بالعبد الصالح من عبادته واجتهاده، وکان سخیاً کریماً. کان یبلغه عن الرجل انّه یؤذیه فبعث إلیه بصرّة فیها الف دینار...»(10)؛ (در سال 183 آقاى ما ابوالحسن موسى (بن جعفر) کاظم فرزند جعفر صادق وفات یافت. او مردى صالح، عابد، بخشنده، بردبار و بزرگوار بود... .
او را به جهت عبادت و کوشش فراوانش «عبد صالح» نامیدند. مردى سخى و کریم بود. هر گاه به او خبر مى دادند که شخصى شما را اذیت مى کند، حضرت کیسه اى با هزار دینار براى او مى فرستاد...).
10 ـ ابوالفداء، اسماعیل بن کثیر دمشقى (ت: 774 هـ.ق)
«وکان کثیر العبادة والمروءة، اذا بلغه عن احد انّه یؤذیه ارسل إلیه بالذهب والتحف»(11)؛ (او مردى کثیر العبادة و بامروّت و مردانگى بود. هر گاه به او خبر مى رسید که کسى قصد اذیت شما را دارد براى او طلا و هدایا مى فرستاد...).
11 ـ ابن حجر عسقلانى (ت: 852 هـ.ق)
او از یحیى بن حسن بن جعفر نسّابه نقل کرده که گفت: «کان موسى بن جعفر یدعى بالعبد الصالح من عبادته واجتهاده... ومناقبه کثیرة»(12)؛ (موسى بن جعفر را به جهت عبادت و کوشش بسیارش «عبد صالح» نامیدند... و مناقب او بسیار است).
12 ـ جمال الدین یوسف بن تغرى اتابکى (ت: 874 هـ.ق)
«در سال 183 هـ.ق موساى کاظم فرزند جعفر صادق... وفات یافت. او به جهت عبادتش معروف به «عبد صالح» و به جهت حلمش معروف به «کاظم» بود... او سیدى عالم، فاضل، باارزش، بخشنده، مورد ستایش و مستجاب الدعوه بود».(13)
13 ـ ابن حجر هیتمى (ت: 974 هـ.ق)
«موسى الکاظم وهو وارثه علماً ومعرفة وکمالا وفضلا. سمّى الکاظم لکثرة تجاوزه وحلمه. وکان معروفاً عند اهل العراق بباب قضاء الحوائج عند الله. وکان اعبد اهل زمانه واعلمهم واسخاهم...»(14)؛ (موسى کاظم; او وارث جعفر صادق در علم و معرفت و کمال و فضل بود. به جهت کثرت حلمش او را «کاظم» نامیدند. او در عراق به «باب قضاء الحوائج عند الله» معروف است. او عابدترین و عالم ترین و سخاوتمندترین اهل زمان خود بود...).
14 ـ شیخ محمّد بن على صبّان (ت: 1206 هـ.ق)
«امّا موسى الکاظم فکان معروفاً عند اهل العراق بباب قضاء الحوائج عند الله، وکان من اعبد اهل زمانه ومن اکابر العلماء الأسخیاء... ولقّب بالکاظم لکثرة تجاوزه وحلمه»(15)؛ (امّا موسى کاظم; او نزد اهل عراق معروف به باب قضاء الحوائج عند الله بود. او عابدترین اهل زمان خود و از بزرگان علماى با سخاوت بود... و به جهت کثرت بردبارى اش او را «کاظم» لقب داده اند).
15 ـ ابن تیمیه حرّانى (ت: 728 هـ.ق)
«موسى بن جعفر مشهور بالعبادة والنسک»؛ (موسى بن جعفر مشهور به عبادت و عمل صالح بود).
او نیز مى گوید: «و امّا من بعد جعفر، فموسى بن جعفر. قال فیه ابوحاتم الرازى: ثقة امین صدوق من ائمة المسلمین»(16)؛ (و امّا بعد از جعفر، موسى بن جعفر است که ابوحاتم رازى او را ثقه، امین، صدوق و از امامان مسلمین برشمرده است) .
پی‌نوشت‌ها:
(1). تحفة العالم، ج 2، ص 22.
(2). تاریخ بغداد، خطیب بغدادى، ج 1، ص 120، به نقل از او ; المنتظم ج 9 ص 89.
(3). الجرح و التعدیل، ج 8، ص 138.
(4). انساب السمعانى، ج 5، ص 405.
(5). صفة الصفوة، ج 2، ص 184، ترجمه رقم 191.
(6). الکامل فى التاریخ، ج 6، ص 14.
(7). مطالب السؤول، ج 2، ص 120.
(8). العبر، ج 1، ص 222.
(9). تاریخ الاسلام، حوادث وفیات 181ـ190، ص 417.
(10). مرآة الجنان، ج 1، ص 305، حوادث سال 183 هـ.ق.
(11). البدایة و النهایة، ج 10، ص 197.
(12). تهذیب التهذیب، ج 8، ص 393.
(13). النجوم الزاهرة، ج 2، ص 112.
(14). صواعق المحرقة، ص 307و308.
(15). اسعاف الراغبین در حاشیه نورالابصار، ص 246.
(16). منهاج السنة، ج 2، ص 124.
منبع: اهل بیت علیهم السلام از دیدگاه اهل سنت، على اصغر رضوانى، مسجد مقدس جمکران، قم، 1385.
با مراجعه به کلمات اهل سنت در طول تاریخ پى مى بریم که حضرت موسى بن جعفر(علیه السلام)مورد توجه خاص و احترام ویژه آنان بوده است. در اینجا به نقل برخى از این کلمات مى پردازیم:
1ـ محمد بن ادریس شافعى: وى مى گوید:«قبر موسى بن جعفر التریّاق المجرّب»؛ (قبر موسى بن جعفر(علیه السلام) اکسیر تجربه شده اى است). این کلام اشاره به اجابت دعا در کنار قبر حضرت دارد.(1)
2 ـ حسن بن ابراهیم، ابوعلى خلال، شیخ حنابله (از علماى قرن سوّم هـ.ق)
«ما همّنى امر فقصدت قبر موسى بن جعفر فتوسّلت به الاّ سهّل الله تعالى لى ما أحبّ»(2)؛ (هیچ امرى بر من دشوار نشد جز آن که قصد قبر موسى بن جعفر را مى نمودم و به او توسل مى کردم و خداوند متعال آنچه دوست داشتم را براى من تسهیل مى نمود).
3 ـ محمّد بن ادریس بن منذر، ابوحاتم رازى (ت: 277 هـ.ق)
او درباره امام کاظم(علیه السلام) مى نویسد: «ثقة صدوق، امام من ائمة المسلمین»(3)؛ (او ثقه، صدوق، و امامى از امامان مسلمین است).
4 ـ عبدالکریم بن محمّد سمعانى (ت: 562 هـ.ق)
«هو موسى بن جعفر بن محمّد بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب... ومشهده ببغداد مشهور یزار... زرته غیر مرّة مع ابنه محمّد بن الرضا على بن موسى»(4)؛ (موسى بن جعفر بن محمّد بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب... مرقد او در بغداد مشهور و محلّ زیارت است... من قبر او و قبر فرزندش محمّد پسر على بن موسى (الرضا) را چندین بار زیارت کردم).
5 ـ ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزى (ت: 597 هـ.ق)
«کان یدعى العبد الصالح لأجل عبادته واجتهاده وقیامه باللیل وکان کریماً حلیماً، اذا بلغه عن رجل یؤذیه بعث إلیه بمال...»(5)؛ (او را به جهت عبادت و کوشش فراوان و قیام در شب، عبد صالح مى خوانند. او مردى کریم و حلیم بود. هر گاه از کسى به او اذیتى مى رسید مالى براى او مى فرستاد...).
6 ـ ابن اثیر جزرى (ت: 630 هـ.ق)
«و کان یلقّب بالکاظم لأنّه کان یحسن إلى من یسىء إلیه، کان هذا عادته ابداً»(6)؛ (او را کاظم لقب داده اند; زیرا به هر کس که او را اذیت مى کرد احسان مى نمود و این عادت همیشگى او بود).
7 ـ محمّد بن طلحه شافعى (ت: 652 هـ.ق)
«او امامى بزرگ مقدار، عظیم الشأن، مجتهدى بزرگ، کوشا در اجتهاد، مشهور به عبادت، مواظب بر طاعات و مشهور به کرامات بود. شب را تا به صبح به سجده و قیام بیتوته مى نمود، و روز را به صدقه و روزه ختم مى کرد. و به جهت کثرت بردبارى و گذشتش از متجاوزان، او را «کاظم» نامیدند.
او انسان بدکار را به احسان خود پاسخ مى داد. و با انسان جنایتکار با عفو برخورد مى کرد. و به جهت کثرت عبادتش، او را عبد صالح نامیدند. و در عراق معروف به باب الحوائج الى الله است؛ زیرا حوائج متوسلین به خدا، به وسیله او برآورده مى شود. کرامت او عقل ها را متحیّر مى کند، و براى او نزد خداوند قدم صدقى است که زائل نشده و زائل نخواهد شد... و اما مناقب او بسیار است، و اگر چیزى به جز عنایت الهى نسبت به او نباشد، همین منقبت او را بس است...». آن گاه برخى از مناقب آن حضرت را بازگو کرده است.(7)
8 ـ شمس الدین محمّد بن احمد بن عثمان ذهبى (ت: 748 هـ.ق)
«او مردى صالح، عالم، عابد، بخشنده، بردبار و بزرگوار بود».(8)
و در جایى دیگر مى گوید: «او مردى صالح، عالم، عابد و الهى... بود».(9)
9 ـ یافعى یمنى مکّى (ت: 768 هـ.ق)
«و فیها توفّى السید ابوالحسن موسى الکاظم ولد جعفر الصادق کان صالحاً عابداً جواداً حلیماً کبیر القدر... وکان یدعى بالعبد الصالح من عبادته واجتهاده، وکان سخیاً کریماً. کان یبلغه عن الرجل انّه یؤذیه فبعث إلیه بصرّة فیها الف دینار...»(10)؛ (در سال 183 آقاى ما ابوالحسن موسى (بن جعفر) کاظم فرزند جعفر صادق وفات یافت. او مردى صالح، عابد، بخشنده، بردبار و بزرگوار بود... .
او را به جهت عبادت و کوشش فراوانش «عبد صالح» نامیدند. مردى سخى و کریم بود. هر گاه به او خبر مى دادند که شخصى شما را اذیت مى کند، حضرت کیسه اى با هزار دینار براى او مى فرستاد...).
10 ـ ابوالفداء، اسماعیل بن کثیر دمشقى (ت: 774 هـ.ق)
«وکان کثیر العبادة والمروءة، اذا بلغه عن احد انّه یؤذیه ارسل إلیه بالذهب والتحف»(11)؛ (او مردى کثیر العبادة و بامروّت و مردانگى بود. هر گاه به او خبر مى رسید که کسى قصد اذیت شما را دارد براى او طلا و هدایا مى فرستاد...).
11 ـ ابن حجر عسقلانى (ت: 852 هـ.ق)
او از یحیى بن حسن بن جعفر نسّابه نقل کرده که گفت: «کان موسى بن جعفر یدعى بالعبد الصالح من عبادته واجتهاده... ومناقبه کثیرة»(12)؛ (موسى بن جعفر را به جهت عبادت و کوشش بسیارش «عبد صالح» نامیدند... و مناقب او بسیار است).
12 ـ جمال الدین یوسف بن تغرى اتابکى (ت: 874 هـ.ق)
«در سال 183 هـ.ق موساى کاظم فرزند جعفر صادق... وفات یافت. او به جهت عبادتش معروف به «عبد صالح» و به جهت حلمش معروف به «کاظم» بود... او سیدى عالم، فاضل، باارزش، بخشنده، مورد ستایش و مستجاب الدعوه بود».(13)
13 ـ ابن حجر هیتمى (ت: 974 هـ.ق)
«موسى الکاظم وهو وارثه علماً ومعرفة وکمالا وفضلا. سمّى الکاظم لکثرة تجاوزه وحلمه. وکان معروفاً عند اهل العراق بباب قضاء الحوائج عند الله. وکان اعبد اهل زمانه واعلمهم واسخاهم...»(14)؛ (موسى کاظم; او وارث جعفر صادق در علم و معرفت و کمال و فضل بود. به جهت کثرت حلمش او را «کاظم» نامیدند. او در عراق به «باب قضاء الحوائج عند الله» معروف است. او عابدترین و عالم ترین و سخاوتمندترین اهل زمان خود بود...).
14 ـ شیخ محمّد بن على صبّان (ت: 1206 هـ.ق)
«امّا موسى الکاظم فکان معروفاً عند اهل العراق بباب قضاء الحوائج عند الله، وکان من اعبد اهل زمانه ومن اکابر العلماء الأسخیاء... ولقّب بالکاظم لکثرة تجاوزه وحلمه»(15)؛ (امّا موسى کاظم; او نزد اهل عراق معروف به باب قضاء الحوائج عند الله بود. او عابدترین اهل زمان خود و از بزرگان علماى با سخاوت بود... و به جهت کثرت بردبارى اش او را «کاظم» لقب داده اند).
15 ـ ابن تیمیه حرّانى (ت: 728 هـ.ق)
«موسى بن جعفر مشهور بالعبادة والنسک»؛ (موسى بن جعفر مشهور به عبادت و عمل صالح بود).
او نیز مى گوید: «و امّا من بعد جعفر، فموسى بن جعفر. قال فیه ابوحاتم الرازى: ثقة امین صدوق من ائمة المسلمین»(16)؛ (و امّا بعد از جعفر، موسى بن جعفر است که ابوحاتم رازى او را ثقه، امین، صدوق و از امامان مسلمین برشمرده است) .
پی‌نوشت‌ها:
(1). تحفة العالم، ج 2، ص 22.
(2). تاریخ بغداد، خطیب بغدادى، ج 1، ص 120، به نقل از او ; المنتظم ج 9 ص 89.
(3). الجرح و التعدیل، ج 8، ص 138.
(4). انساب السمعانى، ج 5، ص 405.
(5). صفة الصفوة، ج 2، ص 184، ترجمه رقم 191.
(6). الکامل فى التاریخ، ج 6، ص 14.
(7). مطالب السؤول، ج 2، ص 120.
(8). العبر، ج 1، ص 222.
(9). تاریخ الاسلام، حوادث وفیات 181ـ190، ص 417.
(10). مرآة الجنان، ج 1، ص 305، حوادث سال 183 هـ.ق.
(11). البدایة و النهایة، ج 10، ص 197.
(12). تهذیب التهذیب، ج 8، ص 393.
(13). النجوم الزاهرة، ج 2، ص 112.
(14). صواعق المحرقة، ص 307و308.
(15). اسعاف الراغبین در حاشیه نورالابصار، ص 246.
(16). منهاج السنة، ج 2، ص 124.
منبع: اهل بیت علیهم السلام از دیدگاه اهل سنت، على اصغر رضوانى، مسجد مقدس جمکران، قم، 1385.