فلسفه و حکمت نماز آیات
پرسش :
از نگاه قرآن کریم فلسفه و حکمت نماز آیات چیست؟
پاسخ :
گر چه فلسفه و حکمت نماز آیات به صراحت در قرآن نیامده است؛ ولى همانگونه که قبلاً هم گفتیم همۀ احکام و دستورات خداوند حکیم حکمت و فلسفه دارد، ولى این گونه نیست که همۀ آنها را عقل آدمى درک کند. برخى موارد را درک مى‌کند و موارد بسیارى را هم درک نمى‌کند و در این موارد باید حکمت و فلسفه را از زبان شارع شنید.
در مورد حکمت و فلسفه نماز آیات در قرآن کریم سخنى به میان نیامده است، به گونه کلى مى‌توان فلسفۀ نماز آیات را موارد ذیل دانست:
1. یادآورى عظمت الهى: از امام رضا علیه السلام نقل شده است که مى‌فرمایند: «همانا کسوف و خسوف نماز دارد، چون آنها از آیات الهى هستند.2 در روایت دیگرى مى‌خوانیم؛ وقتى ابراهیم فرزند رسول‌خدا صلى الله علیه و آله و سلم از دنیا رفت، خورشید گرفت مردم گفتند این خورشیدگرفتگى به خاطر از دنیا رفتن ابراهیم است. وقتى این سخن به گوش پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم رسید منبر رفت و فرمود: اى مردم خورشید و ماه دو نشانه از نشانه‌هاى خداوند هستند که به امر الهى حرکت مى‌کنند و مطیع خداوند هستند و براى مرگ و زندگى کسى نمى‌گیرند. اگر یکى از این دو گرفت نماز (آیات) بخوانید سپس از منبر فرود آمدند و براى مردم نماز آیات خواندند.3
با توجه به این روایت مى‌توان گفت یکى از حکمت‌هاى خواندن نماز آیات، یادآورى مجدد قدرت خداوند است که چگونه خورشید و ماه را آفریده و این سه آفریده الهى با سرعت بسیار زیاد در حال حرکت هستند و وقتى سایه زمین بر ماه مى‌افتد یا سایه ماه بر زمین مى‌افتد، این سه مخلوق بزرگ الهى در یک راستا قرار مى‌گیرند و در عین حال که قدرت جاذبه بین آنها برقرار است به همدیگر برخورد نمى‌کنند. و به همین سبب است که در قرآن کریم ماه و خورشید را از آیات الهى شمرده شده است و پس از آن به خالقیت خداوند نسبت به آنها تصریح و امر به سجده و خداوند شده است همانگونه که مى‌فرماید:«و مِن آیاتِهِ الَّیلُ و النَّهارُ والشَّمسُ و القَمَرُ لا تَسجُدوا لِلشَّمسِ و لا لِلقَمَرِ و اسجُدوا لِلّٰهِ الَّذى خَلَقَهُنَّ؛4 از نشانه‌هاى او شب و روز و خورشید و ماه است. براى خورشید و ماه سجده نکنید، براى خدایى که آفرینندۀ آنهاست سجده کنید.»
2. توبه به درگاه خداوند: در روایت دیگرى مى‌خوانیم: «همانا هنگامى که خدا بخواهد بندگانش را بترساند و عذاب جدیدى بر آنان نازل کند پدیده خسوف و کسوف را پیش مى‌آورد، پس هنگامى که این دو پدیده را دیدید با نماز به سوى خداوند روى آورید» در روایت دیگرى به نقل از امام صادق علیه السلام مى‌خوانیم: زلزله و آنچه مانند آن است به خاطر پند گرفتن مردم و بیم دادن آنان است تا مردم از خداوند پروا کنند و از گناهان دست بردارند.5
با توجه به این روایات مى‌توان گفت یکى از حکمت‌هاى نماز آیات این است که مردم با دیدن این آثار از گناهان خود توبه کنند و بدانند اگر ارادۀ الهى بر کیفر بندگان نافرمانش قرار گیرد، برترین ابزارهاى علمى و فنى امروز - و در آینده نیز - قادر به تأمین امنیت انسان نخواهد بود و البته خداوند متعال نیازى به عبادت بندگانش ندارد مخصوصاً اگر از روى ترس باشد پس این هشدارها براى آن است تا انسان به علم و دانش خویش مغرور نشود و سپاس‌گذارى از خداوند را به خاطر نعمت‌هاى بى شمارش فراموش نکند.
3. یادآورى قیامت: در روایت دیگرى مى‌خوانیم: «پدیده‌هاى زلزله، کسوف، خسوف و بادهاى ترسناک از نشانه‌هاى قیامت است؛ پس هنگامى که یکى از این پدیده‌ها رخ داد، قیامت را به یاد آورید و به مساجد روى آورید و در پیش گاه الهى تضرع نمایید.»6
پی‌نوشت‌ها:
(1). کافى، کلینى، ج 2، ص 492؛ وسائل‌الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 7، ص 193.
(2). وسائل‌الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 7، ص 483.
(3). کافى، ج 3، ص 208.
(4). فصلت/ 37.
(25). بحارالانوار، ج 57، ص 130.
(6). همان، صص 486-484.
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
گر چه فلسفه و حکمت نماز آیات به صراحت در قرآن نیامده است؛ ولى همانگونه که قبلاً هم گفتیم همۀ احکام و دستورات خداوند حکیم حکمت و فلسفه دارد، ولى این گونه نیست که همۀ آنها را عقل آدمى درک کند. برخى موارد را درک مى‌کند و موارد بسیارى را هم درک نمى‌کند و در این موارد باید حکمت و فلسفه را از زبان شارع شنید.
در مورد حکمت و فلسفه نماز آیات در قرآن کریم سخنى به میان نیامده است، به گونه کلى مى‌توان فلسفۀ نماز آیات را موارد ذیل دانست:
1. یادآورى عظمت الهى: از امام رضا علیه السلام نقل شده است که مى‌فرمایند: «همانا کسوف و خسوف نماز دارد، چون آنها از آیات الهى هستند.2 در روایت دیگرى مى‌خوانیم؛ وقتى ابراهیم فرزند رسول‌خدا صلى الله علیه و آله و سلم از دنیا رفت، خورشید گرفت مردم گفتند این خورشیدگرفتگى به خاطر از دنیا رفتن ابراهیم است. وقتى این سخن به گوش پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم رسید منبر رفت و فرمود: اى مردم خورشید و ماه دو نشانه از نشانه‌هاى خداوند هستند که به امر الهى حرکت مى‌کنند و مطیع خداوند هستند و براى مرگ و زندگى کسى نمى‌گیرند. اگر یکى از این دو گرفت نماز (آیات) بخوانید سپس از منبر فرود آمدند و براى مردم نماز آیات خواندند.3
با توجه به این روایت مى‌توان گفت یکى از حکمت‌هاى خواندن نماز آیات، یادآورى مجدد قدرت خداوند است که چگونه خورشید و ماه را آفریده و این سه آفریده الهى با سرعت بسیار زیاد در حال حرکت هستند و وقتى سایه زمین بر ماه مى‌افتد یا سایه ماه بر زمین مى‌افتد، این سه مخلوق بزرگ الهى در یک راستا قرار مى‌گیرند و در عین حال که قدرت جاذبه بین آنها برقرار است به همدیگر برخورد نمى‌کنند. و به همین سبب است که در قرآن کریم ماه و خورشید را از آیات الهى شمرده شده است و پس از آن به خالقیت خداوند نسبت به آنها تصریح و امر به سجده و خداوند شده است همانگونه که مى‌فرماید:«و مِن آیاتِهِ الَّیلُ و النَّهارُ والشَّمسُ و القَمَرُ لا تَسجُدوا لِلشَّمسِ و لا لِلقَمَرِ و اسجُدوا لِلّٰهِ الَّذى خَلَقَهُنَّ؛4 از نشانه‌هاى او شب و روز و خورشید و ماه است. براى خورشید و ماه سجده نکنید، براى خدایى که آفرینندۀ آنهاست سجده کنید.»
2. توبه به درگاه خداوند: در روایت دیگرى مى‌خوانیم: «همانا هنگامى که خدا بخواهد بندگانش را بترساند و عذاب جدیدى بر آنان نازل کند پدیده خسوف و کسوف را پیش مى‌آورد، پس هنگامى که این دو پدیده را دیدید با نماز به سوى خداوند روى آورید» در روایت دیگرى به نقل از امام صادق علیه السلام مى‌خوانیم: زلزله و آنچه مانند آن است به خاطر پند گرفتن مردم و بیم دادن آنان است تا مردم از خداوند پروا کنند و از گناهان دست بردارند.5
با توجه به این روایات مى‌توان گفت یکى از حکمت‌هاى نماز آیات این است که مردم با دیدن این آثار از گناهان خود توبه کنند و بدانند اگر ارادۀ الهى بر کیفر بندگان نافرمانش قرار گیرد، برترین ابزارهاى علمى و فنى امروز - و در آینده نیز - قادر به تأمین امنیت انسان نخواهد بود و البته خداوند متعال نیازى به عبادت بندگانش ندارد مخصوصاً اگر از روى ترس باشد پس این هشدارها براى آن است تا انسان به علم و دانش خویش مغرور نشود و سپاس‌گذارى از خداوند را به خاطر نعمت‌هاى بى شمارش فراموش نکند.
3. یادآورى قیامت: در روایت دیگرى مى‌خوانیم: «پدیده‌هاى زلزله، کسوف، خسوف و بادهاى ترسناک از نشانه‌هاى قیامت است؛ پس هنگامى که یکى از این پدیده‌ها رخ داد، قیامت را به یاد آورید و به مساجد روى آورید و در پیش گاه الهى تضرع نمایید.»6
پی‌نوشت‌ها:
(1). کافى، کلینى، ج 2، ص 492؛ وسائل‌الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 7، ص 193.
(2). وسائل‌الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 7، ص 483.
(3). کافى، ج 3، ص 208.
(4). فصلت/ 37.
(25). بحارالانوار، ج 57، ص 130.
(6). همان، صص 486-484.
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.