شبهه: علم فقه علمى است متأثر از ساختار اجتماع
پرسش :
شبهه: علم فقه علمى است متأثر از ساختار اجتماع و به عبارت دیگر، علمى است اجتماعى و سیاسى و بنابراین تابع مقتضیات اجتماع و سیاست و در خور آن ها، نه بر عکس و سیّالیّت فقه و سیّالیّت آن ها، فقه را هم سیّال مى کند؛ به عبارت دیگر، جهان و تاریخ را فقه و فقها نمى سازند؛ بلکه جهان و تاریخ تحول خود را دارند. فقه از پس مى آید و در جهانِ تحویل یافته و واجد چارچوب و روابط جدید زندگى را براى آدمیان مطبوع تر مى کند.
پاسخ :
اشتباه این شخص این بوده که گمان کرده فقه، فقط ارتباط با جامعه دارد؛ در حالى که فقه ما دو بعدى است: یک بعد آن، ارتباط بشر با خدا و بعد دیگرش، ارتباط بشر با بشر است.
آن چه که این نویسنده مى گوید مربوط به دومى است. امّا ارتباط بشر با خدا که بخش عبادات را تشکیل مى دهد، از قلم نویسنده افتاده است. بعد مى گوید جامعه که عوض مى شود، فقه هم عوض مى شود. در این جا انگشت مى گذاریم بر قوانین ثابت و قوانین متغیر اسلام. سَیّالیّت اجتماع، فقه را سیّال مى کند و نمى کند. احکام ثابت سر جاى خودشان هست اگر هزاران بار جامعه عوض شود، احکام فقهى سیّال نیست ( إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبى وَ یَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ)[1] این ها عوض شدنى نیست. ملاک در احکام ثابت حکمى است که بر فطرت بشر تکیه کند. چون فطرت بشر ثابت است. احکامى که بر حسن و قبح منطبق است، هیچ گاه عوض شدنى نیست.
این که مى گویند سیّالیّت جامعه، فقه ما را سیّال مى کند، بین احکام ثابت و بین مقررات خلط کرده اند. ما به متغیرها احکام نمى گوییم بلکه آن ها را مقررّات مى نامیم. احکام، ثابت است. «الأسلام یَعْلُو ولا یُعْلى علیه» ثابت است «کونوا للمظلوم عَوْناً و لظالم خَصْما» ثابت است. آن چه که عوض مى شود، لباس ها است. سابقاً نظامى ها به دنبال سوارکار بودند، امروزه به دنبال وسایل دیگر. پس متغیر بودن جامعه موجب متغیر شدن احکام فقهى و عقاید نمى شود. آیه ى (وَ أَنْکِحُوا الْأَیامى مِنْکُمْ وَ الصّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ)[2] چه در مورد کاخ نشین، چه در مورد کوخ نشین در پاریس نشین و ... ثابت است.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سوره نحل، آیه 90.
[2]. سوره نور، آیه 32.
منبع: کتابخانه دیجیتال امام علی علیه السلام
پاسخ آیت الله العظمی جعفر سبحانی (دام ظله):
حاصل سخن این است که برمى گردد به اینکه - شبهه افکنان - می گویند فقه خود کاره اى نیست؛ بلکه منتظر است یک حادثه اى بیاید بعد حادثه را جواب دهد. خودش ساختار خاصّى ندارد و ساختار خود را از جامعه مى گیرد. جامعه را مورد مطالعه قرار مى دهد و بعد حکم آن را صادر مى کند.اشتباه این شخص این بوده که گمان کرده فقه، فقط ارتباط با جامعه دارد؛ در حالى که فقه ما دو بعدى است: یک بعد آن، ارتباط بشر با خدا و بعد دیگرش، ارتباط بشر با بشر است.
آن چه که این نویسنده مى گوید مربوط به دومى است. امّا ارتباط بشر با خدا که بخش عبادات را تشکیل مى دهد، از قلم نویسنده افتاده است. بعد مى گوید جامعه که عوض مى شود، فقه هم عوض مى شود. در این جا انگشت مى گذاریم بر قوانین ثابت و قوانین متغیر اسلام. سَیّالیّت اجتماع، فقه را سیّال مى کند و نمى کند. احکام ثابت سر جاى خودشان هست اگر هزاران بار جامعه عوض شود، احکام فقهى سیّال نیست ( إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبى وَ یَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ)[1] این ها عوض شدنى نیست. ملاک در احکام ثابت حکمى است که بر فطرت بشر تکیه کند. چون فطرت بشر ثابت است. احکامى که بر حسن و قبح منطبق است، هیچ گاه عوض شدنى نیست.
این که مى گویند سیّالیّت جامعه، فقه ما را سیّال مى کند، بین احکام ثابت و بین مقررات خلط کرده اند. ما به متغیرها احکام نمى گوییم بلکه آن ها را مقررّات مى نامیم. احکام، ثابت است. «الأسلام یَعْلُو ولا یُعْلى علیه» ثابت است «کونوا للمظلوم عَوْناً و لظالم خَصْما» ثابت است. آن چه که عوض مى شود، لباس ها است. سابقاً نظامى ها به دنبال سوارکار بودند، امروزه به دنبال وسایل دیگر. پس متغیر بودن جامعه موجب متغیر شدن احکام فقهى و عقاید نمى شود. آیه ى (وَ أَنْکِحُوا الْأَیامى مِنْکُمْ وَ الصّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ)[2] چه در مورد کاخ نشین، چه در مورد کوخ نشین در پاریس نشین و ... ثابت است.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سوره نحل، آیه 90.
[2]. سوره نور، آیه 32.
منبع: کتابخانه دیجیتال امام علی علیه السلام