نزول آیه حکمت در شأن امام علی السلام
پرسش :
کدام یک از آیات قرآن به آیه «حکمت» معروف است و در شأن چه کسی نازل شده است؟
پاسخ :
در آیه 269 سوره «بقره» مى خوانیم: «یُؤتِى الْحِکْمَةَ مَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُؤتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ اوتِىَ خَیْراً کثیراً»؛ (خداوند دانش و حکمت را به هرکس بخواهد [و شایسته باشد] مى دهد و به هر کس دانش داده شود خیر فراوانى داده شده است).
حاکم حسکانى در «شواهد التنزیل» از ربیع بن خیثم نقل مى کند که نام على (علیه السلام) را نزد او بردند، گفت: «لَمْ اَرِهِم یَجِدُونَ عَلَیْهِ فى حُکْمِهِ وَ اللهُ تَعالى یَقُول وَ مَنْ یُؤتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ اوتِىَ خَیْراً کَثیراَ»؛ (ندیدم کسى از مردم بتواند ایرادى بر حکم و داورى آن حضرت بگیرد و خداوند متعال مى گوید کسى که دانشى به او داده شده است خیر فراوانى به او داده شده است).(1)
در همان کتاب چند حدیث دیگر به همین معنى یا نزدیک به آن نقل شده است. در ضمن از ابن عباس نیز نقل مى کند که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَن اَرادَ اَن یَنْظُرَ اِلى اِبْراهِیْمَ فى حِلْمِهِ وَ اِلى نُوْحِ فى حِکْمَتِهِ وَ اِلى یُوسُفَ فى اِجْتِماعِهِ فَلْیَنْظُر اِلى عَلىِّ بْنِ اَبى طالِب»(2)؛ (کسى که مى خواهد به ابراهیم در حلمش، و به نوح در حکمتش، و به یوسف در مردم داریش بنگرد؛ نگاه به على بن ابى طالب (علیه السلام) کند).
و در جاى دیگر از ابى العمراء نقل مى کند که: ما نزد پیامبر (صلى الله علیه و آله) بودیم، على (علیه السلام) به سوى ما آمد، رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَنْ سَرَّهُ اَنْ یَنْظُرَ اِلى آدَمَ فى عِلْمِهِ وَ نُوح فى فَهْمِهِ وَ اِبْراهیمَ فى خُلَّتِهِ فَلْیَنْظُر اِلى عَلِىِّ بْن اَبیطالب»(3)؛ (کسى که خشنود مى شود که به آدم (علیه السلام) در علمش نگاه کند و به نوح (علیه السلام) در فهمش و به ابراهیم در مقام خلیل اللّهی اش پس نگاه به على بن ابى طالب کند [که همه این صفات در او جمع است]).
و نیز از عبدالله بن عباس نقل مى کند که نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله) بودم، درباره على (علیه السلام) از او سؤال شد فرمود: «قُسِّمتِ الْحِکْمَةُ عَشَرَةِ اَجْزاءَ فَاُعْطِىَ عَلى تِسْعَةُ اَجْزاءَ وَ اُعْطِىَ النّاسُ جُزْءً واحِداً»(4)؛ (دانش و حکمت به ده قسمت تقسیم شده، نه قسمت آن به على (علیه السلام) داده شده و یک قسمت آن به همه مردم).
این تعبیرات به خوبى نشان مى دهد که در امت اسلامى بعد از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) کسى در علم و دانش و حکمت، به پاى على (علیه السلام) نمى رسد و از آنجا که مهم ترین رکن امامت، علم و حکمت است، لایق ترین فرد براى امامت و خلافت بعد از پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله) او بوده است.
در صحیح ترمذى نیز آمده است که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمود: «اَنَا دارُ الْحِکْمَةِ وَ عَلِىٌّ بابُها»(5)؛ (من خانه دانشم و على (علیه السلام) درب آن خانه است).
مسلّم است که هر کسى بخواهد وارد خانه اى شود باید از در وارد گردد، همان گونه که قرآن مجید نیز دستور داده است: «وَ أتُوا الْبُیُوتَ مِنْ اَبْوابِها»(6)؛ (و از در خانه ها وارد شوید). بنابراین هر کس مى خواهد به خزائن علم و دانش پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) راه یابد، باید از على (علیه السلام) آغاز کند و کلید این گنجینه را از او بطلبد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، حسکانى، عبید الله بن احمد، تحقیق: محمد باقر محمودى، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، تهران، چاپ اول، 1411 ق، ج 1، ص 138، [سوره بقره، آیه 269]، ح 150.
(2). همان، ص 137، [سوره بقره، آیه 269]، ح 147.
(3). همان، ص 100، [سوره بقره، آیه 31]، ح 116.
(4). همان، ص 135، [سوره بقره، آیه 269]، ح 146.
(5). الجامع الصحیح سنن الترمذی، محمد بن عیسى أبو عیسى الترمذی السلمی، تحقیق: أحمد محمد شاکر و آخرون، دار إحیاء التراث العربیT بیروت، بی تا، ج 5، ص 637، کتاب المناقب، باب مناقب على بن ابیطالب (علیه السلام)، ح 3723.
(6). سوره بقره، آیه 189.
منبع: پیام قرآن، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 ش، چاپ ششم، ج 9، ص 271.
در آیه 269 سوره «بقره» مى خوانیم: «یُؤتِى الْحِکْمَةَ مَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُؤتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ اوتِىَ خَیْراً کثیراً»؛ (خداوند دانش و حکمت را به هرکس بخواهد [و شایسته باشد] مى دهد و به هر کس دانش داده شود خیر فراوانى داده شده است).
حاکم حسکانى در «شواهد التنزیل» از ربیع بن خیثم نقل مى کند که نام على (علیه السلام) را نزد او بردند، گفت: «لَمْ اَرِهِم یَجِدُونَ عَلَیْهِ فى حُکْمِهِ وَ اللهُ تَعالى یَقُول وَ مَنْ یُؤتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ اوتِىَ خَیْراً کَثیراَ»؛ (ندیدم کسى از مردم بتواند ایرادى بر حکم و داورى آن حضرت بگیرد و خداوند متعال مى گوید کسى که دانشى به او داده شده است خیر فراوانى به او داده شده است).(1)
در همان کتاب چند حدیث دیگر به همین معنى یا نزدیک به آن نقل شده است. در ضمن از ابن عباس نیز نقل مى کند که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَن اَرادَ اَن یَنْظُرَ اِلى اِبْراهِیْمَ فى حِلْمِهِ وَ اِلى نُوْحِ فى حِکْمَتِهِ وَ اِلى یُوسُفَ فى اِجْتِماعِهِ فَلْیَنْظُر اِلى عَلىِّ بْنِ اَبى طالِب»(2)؛ (کسى که مى خواهد به ابراهیم در حلمش، و به نوح در حکمتش، و به یوسف در مردم داریش بنگرد؛ نگاه به على بن ابى طالب (علیه السلام) کند).
و در جاى دیگر از ابى العمراء نقل مى کند که: ما نزد پیامبر (صلى الله علیه و آله) بودیم، على (علیه السلام) به سوى ما آمد، رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَنْ سَرَّهُ اَنْ یَنْظُرَ اِلى آدَمَ فى عِلْمِهِ وَ نُوح فى فَهْمِهِ وَ اِبْراهیمَ فى خُلَّتِهِ فَلْیَنْظُر اِلى عَلِىِّ بْن اَبیطالب»(3)؛ (کسى که خشنود مى شود که به آدم (علیه السلام) در علمش نگاه کند و به نوح (علیه السلام) در فهمش و به ابراهیم در مقام خلیل اللّهی اش پس نگاه به على بن ابى طالب کند [که همه این صفات در او جمع است]).
و نیز از عبدالله بن عباس نقل مى کند که نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله) بودم، درباره على (علیه السلام) از او سؤال شد فرمود: «قُسِّمتِ الْحِکْمَةُ عَشَرَةِ اَجْزاءَ فَاُعْطِىَ عَلى تِسْعَةُ اَجْزاءَ وَ اُعْطِىَ النّاسُ جُزْءً واحِداً»(4)؛ (دانش و حکمت به ده قسمت تقسیم شده، نه قسمت آن به على (علیه السلام) داده شده و یک قسمت آن به همه مردم).
این تعبیرات به خوبى نشان مى دهد که در امت اسلامى بعد از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) کسى در علم و دانش و حکمت، به پاى على (علیه السلام) نمى رسد و از آنجا که مهم ترین رکن امامت، علم و حکمت است، لایق ترین فرد براى امامت و خلافت بعد از پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله) او بوده است.
در صحیح ترمذى نیز آمده است که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمود: «اَنَا دارُ الْحِکْمَةِ وَ عَلِىٌّ بابُها»(5)؛ (من خانه دانشم و على (علیه السلام) درب آن خانه است).
مسلّم است که هر کسى بخواهد وارد خانه اى شود باید از در وارد گردد، همان گونه که قرآن مجید نیز دستور داده است: «وَ أتُوا الْبُیُوتَ مِنْ اَبْوابِها»(6)؛ (و از در خانه ها وارد شوید). بنابراین هر کس مى خواهد به خزائن علم و دانش پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) راه یابد، باید از على (علیه السلام) آغاز کند و کلید این گنجینه را از او بطلبد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، حسکانى، عبید الله بن احمد، تحقیق: محمد باقر محمودى، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، تهران، چاپ اول، 1411 ق، ج 1، ص 138، [سوره بقره، آیه 269]، ح 150.
(2). همان، ص 137، [سوره بقره، آیه 269]، ح 147.
(3). همان، ص 100، [سوره بقره، آیه 31]، ح 116.
(4). همان، ص 135، [سوره بقره، آیه 269]، ح 146.
(5). الجامع الصحیح سنن الترمذی، محمد بن عیسى أبو عیسى الترمذی السلمی، تحقیق: أحمد محمد شاکر و آخرون، دار إحیاء التراث العربیT بیروت، بی تا، ج 5، ص 637، کتاب المناقب، باب مناقب على بن ابیطالب (علیه السلام)، ح 3723.
(6). سوره بقره، آیه 189.
منبع: پیام قرآن، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 ش، چاپ ششم، ج 9، ص 271.