ادعای نگاه مردانه به ثواب بهشتی در قرآن
پرسش :
از وعده های قرآن چنین برمی آید که در بهشت همسرانی به نام «حورالعین» برای «مردان» داده خواهد شد. سوال اینجاست که اگر این نوع وعده ها - برای تشویق بشر به تقوا - در شأن انسان است، چرا چنین وعده ای فقط برای مردان است؟ اگر برای زنان نیز همسرانی بهشتی وجود دارد، چه ماهیّتی دارند و آنان با وجود همسرانی که در دنیا داشتند و باهم بهشتی شده اند، چگونه می توانند همسران بهشتی دیگری داشته باشند؟!
پاسخ :
اولا: وعده های قرآن متناسب با مراتب مختلف کمالات انسانی و مناسب با واقعیّات روانی و طبیعی و گرایشات نوع بشر است؛ لذا چنین وعده هایی دور از شأن انسان نیست. چنانکه خداوند با آنها که کمالات بیشتری دارند، سخن از نیل به لقاء و رضایت الهی می آورد و یا وعده همنشینی انبیاء و صالحین را به آنها می دهد؛ خداوند در آیه 13 سوره نساء می فرماید: «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً»؛ (و کسى که خدا و پیامبر را اطاعت کند، همنشین کسانى خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام نموده است؛ پیامبران، صدّیقان، شهدا و صالحان. و آنها دوستان خوبى هستند).
در کنار چنین وعده های متعالی، نمی توان بسیاری از انسانها را که کمالات کمتری دارند فراموش کرد؛ لذا با توجّه به گرایشات عمومی نوع بشر که مشتاق امور ظاهری هستند، وعده های ظاهر گرایانه نیز در قرآن وجود دارد.
ثانیا: «حورالعین» وعده ای مردانه نیست؛ «حور» جمع «حوراء» و «احور» به کسى گفته مى شود که سیاهى چشمش کاملًا مشکى، و سفیدى آن کاملًا شفاف باشد، و یا به طور کلى کنایه از جمال و زیبایى کامل است؛ چرا که زیبایى بیش از هر چیز در چشم انسان تجلى مى کند، و به این ترتیب، کلمه «حور» بر مذکر و مؤنث هر دو اطلاق مى شود، و مفهوم گسترده اى دارد که همه همسران بهشتى را شامل مى شود؛ همسران زن براى مردان با ایمان و همسران مرد براى زنان مؤمن (دقت کنید).(1)
همچنین «عین» جمع «اعین» و «عیناء» به معناى درشت چشم است، و به این ترتیب، کلمه «عین» بر مذکر و مؤنث هر دو اطلاق مى شود، و مفهوم گسترده اى دارد که همه همسران بهشتى را شامل مى شود، همسران زن براى مردان با ایمان و همسران مرد براى زنان مؤمن، و از آنجا که بیشترین زیبایى انسان در چشمان او است، روى این مسأله مخصوصاً تکیه شده است.(2)
بنابراین، «حورالعین» اختصاص به مردان ندارد، چنانکه سایر نعمت هایی که در قرآن آمده اختصاص به کسی ندارد. چرا که طبق آیه 71 سوره زخرف، برای بهشتیان هرگونه لذتی که بخواهند فراهم است: «وَ فیها ما تَشْتَهیهِ الأنْفُسُ وَ تَلَذُّ الأعْیُنُ»؛ (در بهشت آنچه دل مى خواهد و چشم از آن لذت مى برد موجود است). این بالاترین و جامعترین تعبیرى است که درباره مواهب و نعمتهاى بهشتى ممکن است گفته شود.(3)
ثالثا: همسران مؤمن انسانها که بهشتی شده اند - تحت تأثیر عباداتشان - به مراتب از حورالعین زیباتر و جذّاب تر هستند(4) و تمایل به همنشینی با آنها بیشتر از حوریان بهشتی است. ضمن اینکه یکی از بزرگترین سعادتهای زنان و مردان مؤمن این است که باهم بهشتی شوند؛ در چنین صورتی هیچ لذّتی بالاتر از همنشینی با همسران مؤمن دنیوی نیست.
در روایتی از رسول خدا(صلّی الله علیه وآله) می خوانیم: «فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ مَا لَنَا فَضْلٌ عَلَیْهِنَّ قَالَ بَلَى بِصَلَاتِکُنَّ وَ صِیَامِکُنَّ وَ عِبَادَتِکُنَّ لِلَّهِ...»؛ (ام سلمه به پیامبر گفت: پدر و مادرم به فدایت یا رسول الله، آیا برای ما نسبت به حوران بهشتی فضل و برتری وجود دارد؟ پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: بله، بخاطر نمازتان و روزه تان و عبادتتان برای خدا برتری دارید).(5) همچنین رسول اکرم(صلّی الله علیه وآله) می فرماید: «نیک بخت ترین در بهشت آن کس باشد که جفتش زن دنیا باشد...».(6)
به این ترتیب بهترین و زیباترین مردان لیاقت زندگی با زنان مؤمنه را خواهند داشت، مردانی که قطعا از حور العین هایی که برای زنان بخواهد فرض شود زیباترند؛ در نتیجه بهترین مصداق تحقق وعده همسران زیبا، در ازدواج مردان با ایمان با زنان با ایمان می باشد که بینشان اشتیاق و علاقه شدید برقرار است، چنانکه در روایات آمده است: «أَنَّکُمْ إِلَى أَزْوَاجِکُمْ مُشْتَاقُونَ وَ أَنَّ أَزْوَاجَکُمْ إِلَیْکُمْ مُشْتَاقَات» (7)؛ (همانا شما به همسران خود اشتیاق دارید و همسرانتان هم به شما اشتیاق دارند). در آیه 70 سوره زخرف نیز می خوانیم: «ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ» ؛ (داخل بهشت شوید شما و همسرانتان در حالى که مورد کرامت هستید).
باتوجّه به این امور، بدون هیچ شکّی، در صورتی هم که کسی همسر خود را در بهشت نیابد، اشتیاق او به انسان مؤمن بهشتی که وضع مشابهی دارد، بیشتر خواهد بود تا حور العین.
لذا هر زن مؤمنی، در صورتی که همسر دنیوی او مؤمن باشد، با توجه به اشتیاقی که بینشان وجود دارد، می تواند در بهشت نیز در کنار او باشد و با او ازدواج کند، اما مجبور به این کار نمی باشد؛ زیرا پیوند زناشویی که از طریق ازدواج بین مرد و زن پدید می‌آید تنها مربوط به عالم دنیا است و در آخرت هر کسی مهمان عمل خویش است و اختیار خود را دارد.
رابعا: از آنجا که زنان شرم و حیای زیادی دارند ـ چنانکه برای همه واضح است ـ به همین علت خداوند آنها را با چیزی که از آن شرم و حیا دارند به بهشت تشویق نمی کند. در حقیقت خداوند هر کسی را به اموری که به آن اهمیت می دهد تشویق کرده تا انگیزه ای برای عبادت و بندگی او باشد؛ مردان چون بیشتر از زنان به زیبایی همسر توجه دارند، آنها را به زنان زیبا وعده داده و برای زنان، لباس حریر و جواهرات وعده داده شده، که مردان خیلی به آن اهمیت نمی دهند.(8)
پی‌نوشت‌ها:
(1). لغات در تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1387 ه. ش، چاپ اول، ص 198.
(2). لغات در تفسیر نمونه، همان، ص 391.
(3). رک: پیام قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1386 ه. ش، چاپ نهم، ج 6، ص 210.
(4). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، طیب، سید عبد الحسین، انتشارات اسلام، تهران، 1378 ش، چاپ دوم، ج 1، ص 474.
(5). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 8، ص 213.
(6). شرح فارسى شهاب الأخبار( کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، قضاعی، محمد بن سلامة، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1361 ش، چاپ اول، ص 246.
(7). بحار الأنوار، همان، ج 8، ص 215.
(8). «إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فِیها حَرِیرٌ»؛ (خداوند کسانى را که ایمان آوردند و عمل صالح انجام داده اند در باغهایى از بهشت وارد مى کند که از زیر درختانش نهرها جارى است، آنها با دستبندهایى از طلا و مروارید زینت مى شوند و لباسهایشان در آنجا از حریر است). سوره حج، آیه 23.
منبع: آیین رحمت
اولا: وعده های قرآن متناسب با مراتب مختلف کمالات انسانی و مناسب با واقعیّات روانی و طبیعی و گرایشات نوع بشر است؛ لذا چنین وعده هایی دور از شأن انسان نیست. چنانکه خداوند با آنها که کمالات بیشتری دارند، سخن از نیل به لقاء و رضایت الهی می آورد و یا وعده همنشینی انبیاء و صالحین را به آنها می دهد؛ خداوند در آیه 13 سوره نساء می فرماید: «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً»؛ (و کسى که خدا و پیامبر را اطاعت کند، همنشین کسانى خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام نموده است؛ پیامبران، صدّیقان، شهدا و صالحان. و آنها دوستان خوبى هستند).
در کنار چنین وعده های متعالی، نمی توان بسیاری از انسانها را که کمالات کمتری دارند فراموش کرد؛ لذا با توجّه به گرایشات عمومی نوع بشر که مشتاق امور ظاهری هستند، وعده های ظاهر گرایانه نیز در قرآن وجود دارد.
ثانیا: «حورالعین» وعده ای مردانه نیست؛ «حور» جمع «حوراء» و «احور» به کسى گفته مى شود که سیاهى چشمش کاملًا مشکى، و سفیدى آن کاملًا شفاف باشد، و یا به طور کلى کنایه از جمال و زیبایى کامل است؛ چرا که زیبایى بیش از هر چیز در چشم انسان تجلى مى کند، و به این ترتیب، کلمه «حور» بر مذکر و مؤنث هر دو اطلاق مى شود، و مفهوم گسترده اى دارد که همه همسران بهشتى را شامل مى شود؛ همسران زن براى مردان با ایمان و همسران مرد براى زنان مؤمن (دقت کنید).(1)
همچنین «عین» جمع «اعین» و «عیناء» به معناى درشت چشم است، و به این ترتیب، کلمه «عین» بر مذکر و مؤنث هر دو اطلاق مى شود، و مفهوم گسترده اى دارد که همه همسران بهشتى را شامل مى شود، همسران زن براى مردان با ایمان و همسران مرد براى زنان مؤمن، و از آنجا که بیشترین زیبایى انسان در چشمان او است، روى این مسأله مخصوصاً تکیه شده است.(2)
بنابراین، «حورالعین» اختصاص به مردان ندارد، چنانکه سایر نعمت هایی که در قرآن آمده اختصاص به کسی ندارد. چرا که طبق آیه 71 سوره زخرف، برای بهشتیان هرگونه لذتی که بخواهند فراهم است: «وَ فیها ما تَشْتَهیهِ الأنْفُسُ وَ تَلَذُّ الأعْیُنُ»؛ (در بهشت آنچه دل مى خواهد و چشم از آن لذت مى برد موجود است). این بالاترین و جامعترین تعبیرى است که درباره مواهب و نعمتهاى بهشتى ممکن است گفته شود.(3)
ثالثا: همسران مؤمن انسانها که بهشتی شده اند - تحت تأثیر عباداتشان - به مراتب از حورالعین زیباتر و جذّاب تر هستند(4) و تمایل به همنشینی با آنها بیشتر از حوریان بهشتی است. ضمن اینکه یکی از بزرگترین سعادتهای زنان و مردان مؤمن این است که باهم بهشتی شوند؛ در چنین صورتی هیچ لذّتی بالاتر از همنشینی با همسران مؤمن دنیوی نیست.
در روایتی از رسول خدا(صلّی الله علیه وآله) می خوانیم: «فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ مَا لَنَا فَضْلٌ عَلَیْهِنَّ قَالَ بَلَى بِصَلَاتِکُنَّ وَ صِیَامِکُنَّ وَ عِبَادَتِکُنَّ لِلَّهِ...»؛ (ام سلمه به پیامبر گفت: پدر و مادرم به فدایت یا رسول الله، آیا برای ما نسبت به حوران بهشتی فضل و برتری وجود دارد؟ پیامبر(صلّی الله علیه وآله) فرمود: بله، بخاطر نمازتان و روزه تان و عبادتتان برای خدا برتری دارید).(5) همچنین رسول اکرم(صلّی الله علیه وآله) می فرماید: «نیک بخت ترین در بهشت آن کس باشد که جفتش زن دنیا باشد...».(6)
به این ترتیب بهترین و زیباترین مردان لیاقت زندگی با زنان مؤمنه را خواهند داشت، مردانی که قطعا از حور العین هایی که برای زنان بخواهد فرض شود زیباترند؛ در نتیجه بهترین مصداق تحقق وعده همسران زیبا، در ازدواج مردان با ایمان با زنان با ایمان می باشد که بینشان اشتیاق و علاقه شدید برقرار است، چنانکه در روایات آمده است: «أَنَّکُمْ إِلَى أَزْوَاجِکُمْ مُشْتَاقُونَ وَ أَنَّ أَزْوَاجَکُمْ إِلَیْکُمْ مُشْتَاقَات» (7)؛ (همانا شما به همسران خود اشتیاق دارید و همسرانتان هم به شما اشتیاق دارند). در آیه 70 سوره زخرف نیز می خوانیم: «ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ» ؛ (داخل بهشت شوید شما و همسرانتان در حالى که مورد کرامت هستید).
باتوجّه به این امور، بدون هیچ شکّی، در صورتی هم که کسی همسر خود را در بهشت نیابد، اشتیاق او به انسان مؤمن بهشتی که وضع مشابهی دارد، بیشتر خواهد بود تا حور العین.
لذا هر زن مؤمنی، در صورتی که همسر دنیوی او مؤمن باشد، با توجه به اشتیاقی که بینشان وجود دارد، می تواند در بهشت نیز در کنار او باشد و با او ازدواج کند، اما مجبور به این کار نمی باشد؛ زیرا پیوند زناشویی که از طریق ازدواج بین مرد و زن پدید می‌آید تنها مربوط به عالم دنیا است و در آخرت هر کسی مهمان عمل خویش است و اختیار خود را دارد.
رابعا: از آنجا که زنان شرم و حیای زیادی دارند ـ چنانکه برای همه واضح است ـ به همین علت خداوند آنها را با چیزی که از آن شرم و حیا دارند به بهشت تشویق نمی کند. در حقیقت خداوند هر کسی را به اموری که به آن اهمیت می دهد تشویق کرده تا انگیزه ای برای عبادت و بندگی او باشد؛ مردان چون بیشتر از زنان به زیبایی همسر توجه دارند، آنها را به زنان زیبا وعده داده و برای زنان، لباس حریر و جواهرات وعده داده شده، که مردان خیلی به آن اهمیت نمی دهند.(8)
پی‌نوشت‌ها:
(1). لغات در تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1387 ه. ش، چاپ اول، ص 198.
(2). لغات در تفسیر نمونه، همان، ص 391.
(3). رک: پیام قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1386 ه. ش، چاپ نهم، ج 6، ص 210.
(4). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، طیب، سید عبد الحسین، انتشارات اسلام، تهران، 1378 ش، چاپ دوم، ج 1، ص 474.
(5). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 8، ص 213.
(6). شرح فارسى شهاب الأخبار( کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، قضاعی، محمد بن سلامة، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1361 ش، چاپ اول، ص 246.
(7). بحار الأنوار، همان، ج 8، ص 215.
(8). «إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فِیها حَرِیرٌ»؛ (خداوند کسانى را که ایمان آوردند و عمل صالح انجام داده اند در باغهایى از بهشت وارد مى کند که از زیر درختانش نهرها جارى است، آنها با دستبندهایى از طلا و مروارید زینت مى شوند و لباسهایشان در آنجا از حریر است). سوره حج، آیه 23.
منبع: آیین رحمت