مهریه حضرت فاطمه(س) الگویی برای همه
پرسش :
چرا مهریه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) الگوی مناسبی برای زنان دیگر است؟
پاسخ :
بدون شک ازدواج بهترین شخص از مردان جهان با سیّده زنان عالم دختر پیامبر بزرگ اسلام باید از هر نظر الگو باشد، الگویى براى همه قرون و اعصار، لذا پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) رو به امیرمؤمنان على (علیه السلام) کردند و فرمودند: چیزى دارى که مهریه همسرت قرار دهى؟
حضرت علی (علیه السلام) عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، تو از زندگى من به خوبى آگاهى که جز شمشیر و زره و شتر چیز دیگرى ندارم.
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمودند: درست است، شمشیرت به هنگام کارزار با دشمنان اسلام مورد نیاز است؛ و با شتر نیز باید نخلستان را آب دهى، و در مسافرت ها از آن استفاده کنى؛ بنابراین تنها زره را مى توانى مهریه همسرت بنمایى، و من دخترم فاطمه را در برابر همین زره به عقد تو درآوردم»(1).
شاید بیشترین قیمتى که در تواریخ درباره این زره نوشته شده، پانصد درهم است؛ این از یک سو اما از سوى دیگر در حدیثى مى خوانیم که: حضرت فاطمه (علیها السلام) از پدرش خواست مهر او را شفاعت گنهکاران امت در قیامت قرار دهد، این درخواست قبول شد و جبرئیل فرمان آن را از آسمان بر پیامبر (صلى الله علیه و آله) نازل کرد.(2)
آرى این گونه باید ارزش هاى غلط درهم بشکند، و ارزش هاى اصیل جانشین آن گردد، و این گونه است راه و رسم مردان و زنان با ایمان، و این چنین است برنامه زندگى رهبران راستین خدا.
در منابع روایی، احادیثی است که آب فرات را جزء مهریه حضرت زهرا (علیها السلام) معرفی می‌کند؛ چنان که براساس روایت جابر جعفی از امام باقر (علیه السلام)، خداوند مهریه حضرت فاطمه (علیها السلام) را در زمین، چهار نهر قرار داده که یکی از آنها فرات است. (سه نهر دیگر نیل، دجله و رود بلخ هستند)
اگر از نقد سندی و محتوایی این حدیث بگذریم، به نظر می‌رسد مقصود از مهر بودن فرات یا چهار نهر بزرگ برای حضرت زهرا (علیها السلام) معنای تشریفی و نمادین آن است که با مقام قدسی و ولایی آن بانوی بزرگ ارتباط دارد؛ وگرنه روشن است که مهریه حضرت فاطمه (علیها السلام) مبلغ معینی بود که امام علی (علیه السلام) در هنگام ازدواج پرداخت.
هنگامی که علی (علیه السلام) به قصد ازدواج فاطمه (علیها السلام) به منزل پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفت، پیامبر (صلی الله علیه و آله)به ام سلمه فرمودند: «برخیز و در را بگشای، که این همان است که خدا و رسولش او را دوست دارند.»
ام سلمه فوراً در را باز کرد و حضرت علی (علیه السلام) داخل شد.
حضرت علی (علیه السلام) در کمال حجب و حیا و خجالت بود که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: علی جان حاجتی داری؟ آسوده باش، امیدوارم که حاجت تو برآورده شود.
حضرت علی (علیه السلام) نیز قصد خود را گفتند و از حضرت فاطمه (علیها السلام) خواستگاری کردند.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: چه چیزی برای توست که مهریه فاطمه (علیها السلام) قرار دهی؟ حضرت علی (علیه السلام) عرض کردند: ای رسول خدا! تو خود شاهد هستی که برای من به جز شمشیر و شتر و زره، از مال دنیا چیزی نیست. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای علی شمشیر و شتر مورد نیاز توست، اما زره‌ات را بفروش و با آن مراسم ازدواج با فاطمه (علیها السلام) را فراهم کن.(3)
اما اینکه حضرت آن زره را چه مقدار فروخت و آن را مهریه حضرت زهرا (علیها السلام) قرار داد از نظر تاریخی و روایی در آن اختلاف وجود دارد؛ و آن عبارت است از، ۴۰۰ درهم، ۴۸۰ درهم یا ۵۰۰ درهم.(4)
قدر مسلم این است که مهریه آن حضرت بیشتر از ۵۰۰ درهم و کمتر از ۴۰۰ درهم نبوده است، و این مقدار -پانصد درهم- عبارت از مقدار مهریه‌ای است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای تمام زنان و دخترانش تعیین کرده و از آن تعبیر به مهر السنه هم می‌شود.(5) و این سیره الگویی برای سایر مسلمانان قرار گرفت. گرچه در آن زمان مهریه‌های سنگین از طرف مردم برای دختران قرار داده می‌شد، زیرا وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) حضرت فاطمه (علیها السلام) را به عقد حضرت علی (علیه السلام) در آوردند، عده‌ای از مردم قریش به خدمت ایشان رسیدند و گفتند چرا علی (علیه السلام) را با مهریه کم و ناچیز داماد کردید؟(6)
بنابراین مقدار مهریه حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) بیش از ۵۰۰ درهم - نقره- نبوده است؛ این مقدار مهریه از طرف پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای دخترشان، مهریه‌ای متوسط - نه بسیار کم و نه زیاد - در آن زمان بوده است که به عنوان سنت، الگویی برای سایر مسلمانان قرار گرفت.»
در حدیث از امام صادق (علیه السلام) که در صفحه ۲۱۴ کتاب «معانی الأخبار» نقل شده، آمده است: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) مهریه هیچ یک از همسران خود و همچنین مهریه هیچ یک از دخترانش را بیش از دوازده اوقیّه و نشّ تعیین نکرده؛ «اوقیّه» ۴۰ درهم، و «نشّ» ۲۰ درهم است.
با توجه به حدیث نورانی امام صادق (علیه السلام)، مهریه حضرت زهرا (علیها السلام) حداکثر ۵۰۰ درهم (نقره) است. در زمان پیدایش اسلام هر ۱۰ درهم معادل یک دینار (طلا) ارزش داشته، بنابراین معادل مهریه حضرت ۵۰ دینار می‌شود.
۲. فاطمه زهرا، توفیق ابوعلم، ترجمه علی اکبر صادقی.
پی‌نوشت‌ها:
1. احقاق الحق، جلد 10، صفحه 358؛بحار الانوار (ط - بیروت)، ج 43، ص 127.
2. اخبار الدول، صفحه 88.
3. مجلسی، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفا، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ه ق، ج. ۴۳، ص. ۱۲۰، ۱۴۰.
4. ابن شهر آشوب، مناقب، موسسه انتشارات علامه، بی تا، ج. ۳، ص. ۳۵۰، ۳۵۱، و متقی هندی، فاضل، کنزالعمال، موسسه الرساله، ج. ۱۳، ص. ۶۸۰.
5. حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۲ ه، ج. ۲۱، ص. ۲۴۶، ۲۴۹؛ و کلینی، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۷۵، ج. ۵، ص. ۳۷۶.
6. صدوق، من لایحضره الفقیه، دارالصعب، ج. ۳، ص. ۲۵۳.
منابع:
1. زهرا (علیها السلام) برترین بانوی جهان، حضرت آیت الله مکارم شیرازی، انتشارات سرور، قم، 1389 ش.
2. باشگاه خبرنگاران جوان.
بدون شک ازدواج بهترین شخص از مردان جهان با سیّده زنان عالم دختر پیامبر بزرگ اسلام باید از هر نظر الگو باشد، الگویى براى همه قرون و اعصار، لذا پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) رو به امیرمؤمنان على (علیه السلام) کردند و فرمودند: چیزى دارى که مهریه همسرت قرار دهى؟
حضرت علی (علیه السلام) عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، تو از زندگى من به خوبى آگاهى که جز شمشیر و زره و شتر چیز دیگرى ندارم.
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمودند: درست است، شمشیرت به هنگام کارزار با دشمنان اسلام مورد نیاز است؛ و با شتر نیز باید نخلستان را آب دهى، و در مسافرت ها از آن استفاده کنى؛ بنابراین تنها زره را مى توانى مهریه همسرت بنمایى، و من دخترم فاطمه را در برابر همین زره به عقد تو درآوردم»(1).
شاید بیشترین قیمتى که در تواریخ درباره این زره نوشته شده، پانصد درهم است؛ این از یک سو اما از سوى دیگر در حدیثى مى خوانیم که: حضرت فاطمه (علیها السلام) از پدرش خواست مهر او را شفاعت گنهکاران امت در قیامت قرار دهد، این درخواست قبول شد و جبرئیل فرمان آن را از آسمان بر پیامبر (صلى الله علیه و آله) نازل کرد.(2)
آرى این گونه باید ارزش هاى غلط درهم بشکند، و ارزش هاى اصیل جانشین آن گردد، و این گونه است راه و رسم مردان و زنان با ایمان، و این چنین است برنامه زندگى رهبران راستین خدا.
در منابع روایی، احادیثی است که آب فرات را جزء مهریه حضرت زهرا (علیها السلام) معرفی می‌کند؛ چنان که براساس روایت جابر جعفی از امام باقر (علیه السلام)، خداوند مهریه حضرت فاطمه (علیها السلام) را در زمین، چهار نهر قرار داده که یکی از آنها فرات است. (سه نهر دیگر نیل، دجله و رود بلخ هستند)
اگر از نقد سندی و محتوایی این حدیث بگذریم، به نظر می‌رسد مقصود از مهر بودن فرات یا چهار نهر بزرگ برای حضرت زهرا (علیها السلام) معنای تشریفی و نمادین آن است که با مقام قدسی و ولایی آن بانوی بزرگ ارتباط دارد؛ وگرنه روشن است که مهریه حضرت فاطمه (علیها السلام) مبلغ معینی بود که امام علی (علیه السلام) در هنگام ازدواج پرداخت.
هنگامی که علی (علیه السلام) به قصد ازدواج فاطمه (علیها السلام) به منزل پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفت، پیامبر (صلی الله علیه و آله)به ام سلمه فرمودند: «برخیز و در را بگشای، که این همان است که خدا و رسولش او را دوست دارند.»
ام سلمه فوراً در را باز کرد و حضرت علی (علیه السلام) داخل شد.
حضرت علی (علیه السلام) در کمال حجب و حیا و خجالت بود که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: علی جان حاجتی داری؟ آسوده باش، امیدوارم که حاجت تو برآورده شود.
حضرت علی (علیه السلام) نیز قصد خود را گفتند و از حضرت فاطمه (علیها السلام) خواستگاری کردند.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: چه چیزی برای توست که مهریه فاطمه (علیها السلام) قرار دهی؟ حضرت علی (علیه السلام) عرض کردند: ای رسول خدا! تو خود شاهد هستی که برای من به جز شمشیر و شتر و زره، از مال دنیا چیزی نیست. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای علی شمشیر و شتر مورد نیاز توست، اما زره‌ات را بفروش و با آن مراسم ازدواج با فاطمه (علیها السلام) را فراهم کن.(3)
اما اینکه حضرت آن زره را چه مقدار فروخت و آن را مهریه حضرت زهرا (علیها السلام) قرار داد از نظر تاریخی و روایی در آن اختلاف وجود دارد؛ و آن عبارت است از، ۴۰۰ درهم، ۴۸۰ درهم یا ۵۰۰ درهم.(4)
قدر مسلم این است که مهریه آن حضرت بیشتر از ۵۰۰ درهم و کمتر از ۴۰۰ درهم نبوده است، و این مقدار -پانصد درهم- عبارت از مقدار مهریه‌ای است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای تمام زنان و دخترانش تعیین کرده و از آن تعبیر به مهر السنه هم می‌شود.(5) و این سیره الگویی برای سایر مسلمانان قرار گرفت. گرچه در آن زمان مهریه‌های سنگین از طرف مردم برای دختران قرار داده می‌شد، زیرا وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) حضرت فاطمه (علیها السلام) را به عقد حضرت علی (علیه السلام) در آوردند، عده‌ای از مردم قریش به خدمت ایشان رسیدند و گفتند چرا علی (علیه السلام) را با مهریه کم و ناچیز داماد کردید؟(6)
بنابراین مقدار مهریه حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) بیش از ۵۰۰ درهم - نقره- نبوده است؛ این مقدار مهریه از طرف پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای دخترشان، مهریه‌ای متوسط - نه بسیار کم و نه زیاد - در آن زمان بوده است که به عنوان سنت، الگویی برای سایر مسلمانان قرار گرفت.»
در حدیث از امام صادق (علیه السلام) که در صفحه ۲۱۴ کتاب «معانی الأخبار» نقل شده، آمده است: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) مهریه هیچ یک از همسران خود و همچنین مهریه هیچ یک از دخترانش را بیش از دوازده اوقیّه و نشّ تعیین نکرده؛ «اوقیّه» ۴۰ درهم، و «نشّ» ۲۰ درهم است.
با توجه به حدیث نورانی امام صادق (علیه السلام)، مهریه حضرت زهرا (علیها السلام) حداکثر ۵۰۰ درهم (نقره) است. در زمان پیدایش اسلام هر ۱۰ درهم معادل یک دینار (طلا) ارزش داشته، بنابراین معادل مهریه حضرت ۵۰ دینار می‌شود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. فاطمه زهرا فرشته زمینی، روح الله حسینیان.۲. فاطمه زهرا، توفیق ابوعلم، ترجمه علی اکبر صادقی.
پی‌نوشت‌ها:
1. احقاق الحق، جلد 10، صفحه 358؛بحار الانوار (ط - بیروت)، ج 43، ص 127.
2. اخبار الدول، صفحه 88.
3. مجلسی، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفا، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ه ق، ج. ۴۳، ص. ۱۲۰، ۱۴۰.
4. ابن شهر آشوب، مناقب، موسسه انتشارات علامه، بی تا، ج. ۳، ص. ۳۵۰، ۳۵۱، و متقی هندی، فاضل، کنزالعمال، موسسه الرساله، ج. ۱۳، ص. ۶۸۰.
5. حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۲ ه، ج. ۲۱، ص. ۲۴۶، ۲۴۹؛ و کلینی، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۷۵، ج. ۵، ص. ۳۷۶.
6. صدوق، من لایحضره الفقیه، دارالصعب، ج. ۳، ص. ۲۵۳.
منابع:
1. زهرا (علیها السلام) برترین بانوی جهان، حضرت آیت الله مکارم شیرازی، انتشارات سرور، قم، 1389 ش.
2. باشگاه خبرنگاران جوان.