پرسش :
آيا در زمان غيبت كبرى، اساسا راه ارتباط و ديدار با امام زمان (عج) بسته است؟
پاسخ :
ظاهرا آنچه باعث طرح اين سؤال شده، توقيعى است كه از جانب امام زمان (عج) خطاب به على بن محمد سمرى (ره)، آخرين نايب از نواب اربعهى عصر غيبت صغرى، صادر شده و متن آن چنين است:
«بسم الله الرحمن الرحيم
يا على بن محمد سمرى! أعظم الله أجر اخوانك فيك، فانك ميت ما بينك و بين ستة ايام، فاجمع أمرك و لا توص الى احد فيقوم مقامك بعد وفاتك، فقد وقعت الغيبة التامة، فلا ظهور الا بعد اذن الله - تعالى ذكره -، و ذلك بعد طول الأمد و قسوة القلوب و امتلاء الأرض جورا) و سيأتى الى شيعتى من يدعى المشاهدة قبل خروج السفيانى و الصيحة، و هو كذاب مفتر، و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم؛(1)
به نام خداوند بخشندهى مهربان
اى على بن محمد سمرى! خداوند پاداش برادرانت را در [صبر بر مرگ] تو زياد گرداند. تو تا شش روز ديگر از دنيا خواهى رفت، پس كارهايت را جمع و منظم كن و به هيچ كس وصيت منما كه بعد از تو جانشين تو شود كه غيبت تامه واقع شده است و ديگر جز تا زمانى كه خداوند متعال اذن دهد، ظهورى نخواهد بود. اين، بعد از مدتى طولانى و تيره و سخت شدن دلها و پر شدن زمين از ظلم و جور خواهد بود. به زودى به نزد شيعيان ما كسانى خواهند آمد كه ادعاى ديدار و مشاهده مىكنند؛ بدانيد كه هر كس پيش از خروج سفيانى و [شنيده شدن] صيحهى آسمانى ادعاى مشاهده كند، دروغگو و تهمت زننده است؛ و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم»
اما همان طور كه آيت الله صافى گلپايگانى متذكر شده است، بايد گفت: «اين توقيع، اعلام پايان يافتن غيبت صغرى و شروع غيبت كبرى است؛ به ويژه با توجه به تأكيدى كه در آن هست كه: جناب على بن محمد سمرى (ره)، احدى را به عنوان نايب خود معرفى نكند! نشان مىدهد كه هدف اصلى آن، اعلام صريح بطلان ادعاى افرادى است كه در غيبت كبرى، ادعاى نيابت و سفارت خاصه و وساطت بين امام و مردم مىكنند.»
بنابراين، چنان كه بعضى بزرگان هم فرمودهاند، ممكن است مراد از «مدعى مشاهده» - كه كذاب و مفترى خوانده شده - كسانى باشند كه ادعاى نيابت كنند و بخواهند با دعوى مشاهده و شرفيابى، خود را واسطهى بين امام و مردم معرفى كنند. همچنين ممكن است مراد از توقيع مذكور، نفى ادعاى اختيارى بودن مشاهده و ارتباط باشد؛ يعنى اگر كسى مشاهده و ارتباط را به اختيار خود ادعا كند، به اين صورت كه »هر وقت بخواهد، خدمت امام زمان (عج) شرفياب مىشود و يا ارتباط پيدا مىكند، كذاب و مفترى است. اين ادعا در غيبت كبرى از هيچ كس پذيرفته نيست؛ حال يا اين كه كسى كه اين سمت را به راستى داشته باشد، پيدا نخواهد شد، يا اگر كسى هم آن را دارا باشد، از ديگران مكتوم مىدارد و به كسى اظهار و افشا نمىكند.(2) بايد بيفزاييم كه دلايل متعددى نيز بر تأييد اين نحوه تلقى از توقيع مذكور وجود دارد:
- اولا: در احاديث متعددى، به ويژه از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است كه ايشان يكى از سعادتهاى انسانهاى عصر غيبت را توفيق ادراک حضرت مهدى (عج) دانستهاند؛ مثلا در كتاب «كمال الدين و تمام النعمة» از ايشان روايت شده است كه: «طوبى لمن أدرك قائم اهل بيتى و هو يأتم به فى غيبته قبل قيامه؛ (3) خوشا به حال كسى كه قائم اهل بيت مرا در حالى درک كند كه او را در زمان غيبتش و پيش از قيامش، امام خود قرار داده است.»
يا «طوبى لمن أدرك قائم اهل بيتى و هو مقتد به قبل قيامه يأتم به و بأئمة المهدى من قبله؛ (4) خوشا به حال كسى كه قائم اهل بيت مرا در حالى درک كند كه قبل از قيامش به او اقتدا كرده و او و امامان هدايت يافته پيش از او را امام خود قرار داده است.»
- ثانيا: در طول تاريخ غيبت كبرى، اشخاص جليل القدر و مورد وثوقى كه در عدالت‌شان نمىتوان ترديد كرد، از ارتباط يا شرفيابى خود به خدمت حضرت ولى عصر (عج) خبر دادهاند و گفتههاى ايشان به طور تقريبا متواتر در كتب معتبرى نقل شده است كه شايد از همه مهمتر و غير قابل خدشهتر، يكى توقيعاتى باشد كه از جانب امام زمان (عج) براى مرحوم شيخ مفيد صادر شده است. اين توقيعات در الاحتجاج طبرسى(5) آمده است.
ديگرى، شرفيابى افراد بسيار عالم و متقى همچون مقدس اردبيلى، علامه حلى و سيد بحرالعلوم است كه كسى در صداقت و عدالت آنها كمترين ترديدى به خود راه نداده است. آيت الله صافى گلپايگانى، دوازده حكايت از معتبرترين حكايتهاى شرفيابى خدمت امام زمان (عج) را در كتاب خويش با ذكر سند معتبر ارائه كرده است.(6)
البته نكتهى بسيار مهمى كه در اين زمينه، بايد به آن توجه كرد، اين است كه نبايد ادعاى هر كسى را كه مدعى رؤيت شد، سريعا پذيرفت؛ زيرا اولا: امكان دارد عدهاى بخواهند از اين مسأله سوء استفاده كنند و چه بسا اصل اين توقيع شريف از جانب امام زمان (عج)، براى جلوگيرى از اين سوء استفادهها صادر شده باشد؛ ثانيا: در بسيارى از موارد ممكن است شخصى نه خود امام زمان (عج)، بلكه يكى از اعوان و انصار ايشان را ملاقات كرده باشد؛ اما چون آن ملاقات غير منتظره بوده و از آن شخص كراماتى مشاهده كرده، پنداشته كه اين حتما خود امام زمان (عج) بوده است.
پی نوشتها:
1. علامه طبرسى، الاحتجاج، ج 2، ص 297، نجف: 1386 ق به نقل از آيت الله سيد حسن شيرازى، كلمة الامام المهدى، ترجمه حسن تاجرى، ص 284
2. پاسخ به ده پرسش، صص 64 - 65: با اندكى تصرف در عبارت
3. به نقل از منتخب الأثر، ص 51 به نقل از: كلمة الامام الهدى، صص 188 - 201
4. همان، ص 511
5. ، ج 2، صص 318 - 325 )نجف: 1386
6. رک: منتخب الأثر، صص 412 - 420
ظاهرا آنچه باعث طرح اين سؤال شده، توقيعى است كه از جانب امام زمان (عج) خطاب به على بن محمد سمرى (ره)، آخرين نايب از نواب اربعهى عصر غيبت صغرى، صادر شده و متن آن چنين است:
«بسم الله الرحمن الرحيم
يا على بن محمد سمرى! أعظم الله أجر اخوانك فيك، فانك ميت ما بينك و بين ستة ايام، فاجمع أمرك و لا توص الى احد فيقوم مقامك بعد وفاتك، فقد وقعت الغيبة التامة، فلا ظهور الا بعد اذن الله - تعالى ذكره -، و ذلك بعد طول الأمد و قسوة القلوب و امتلاء الأرض جورا) و سيأتى الى شيعتى من يدعى المشاهدة قبل خروج السفيانى و الصيحة، و هو كذاب مفتر، و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم؛(1)
به نام خداوند بخشندهى مهربان
اى على بن محمد سمرى! خداوند پاداش برادرانت را در [صبر بر مرگ] تو زياد گرداند. تو تا شش روز ديگر از دنيا خواهى رفت، پس كارهايت را جمع و منظم كن و به هيچ كس وصيت منما كه بعد از تو جانشين تو شود كه غيبت تامه واقع شده است و ديگر جز تا زمانى كه خداوند متعال اذن دهد، ظهورى نخواهد بود. اين، بعد از مدتى طولانى و تيره و سخت شدن دلها و پر شدن زمين از ظلم و جور خواهد بود. به زودى به نزد شيعيان ما كسانى خواهند آمد كه ادعاى ديدار و مشاهده مىكنند؛ بدانيد كه هر كس پيش از خروج سفيانى و [شنيده شدن] صيحهى آسمانى ادعاى مشاهده كند، دروغگو و تهمت زننده است؛ و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم»
اما همان طور كه آيت الله صافى گلپايگانى متذكر شده است، بايد گفت: «اين توقيع، اعلام پايان يافتن غيبت صغرى و شروع غيبت كبرى است؛ به ويژه با توجه به تأكيدى كه در آن هست كه: جناب على بن محمد سمرى (ره)، احدى را به عنوان نايب خود معرفى نكند! نشان مىدهد كه هدف اصلى آن، اعلام صريح بطلان ادعاى افرادى است كه در غيبت كبرى، ادعاى نيابت و سفارت خاصه و وساطت بين امام و مردم مىكنند.»
بنابراين، چنان كه بعضى بزرگان هم فرمودهاند، ممكن است مراد از «مدعى مشاهده» - كه كذاب و مفترى خوانده شده - كسانى باشند كه ادعاى نيابت كنند و بخواهند با دعوى مشاهده و شرفيابى، خود را واسطهى بين امام و مردم معرفى كنند. همچنين ممكن است مراد از توقيع مذكور، نفى ادعاى اختيارى بودن مشاهده و ارتباط باشد؛ يعنى اگر كسى مشاهده و ارتباط را به اختيار خود ادعا كند، به اين صورت كه »هر وقت بخواهد، خدمت امام زمان (عج) شرفياب مىشود و يا ارتباط پيدا مىكند، كذاب و مفترى است. اين ادعا در غيبت كبرى از هيچ كس پذيرفته نيست؛ حال يا اين كه كسى كه اين سمت را به راستى داشته باشد، پيدا نخواهد شد، يا اگر كسى هم آن را دارا باشد، از ديگران مكتوم مىدارد و به كسى اظهار و افشا نمىكند.(2) بايد بيفزاييم كه دلايل متعددى نيز بر تأييد اين نحوه تلقى از توقيع مذكور وجود دارد:
- اولا: در احاديث متعددى، به ويژه از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است كه ايشان يكى از سعادتهاى انسانهاى عصر غيبت را توفيق ادراک حضرت مهدى (عج) دانستهاند؛ مثلا در كتاب «كمال الدين و تمام النعمة» از ايشان روايت شده است كه: «طوبى لمن أدرك قائم اهل بيتى و هو يأتم به فى غيبته قبل قيامه؛ (3) خوشا به حال كسى كه قائم اهل بيت مرا در حالى درک كند كه او را در زمان غيبتش و پيش از قيامش، امام خود قرار داده است.»
يا «طوبى لمن أدرك قائم اهل بيتى و هو مقتد به قبل قيامه يأتم به و بأئمة المهدى من قبله؛ (4) خوشا به حال كسى كه قائم اهل بيت مرا در حالى درک كند كه قبل از قيامش به او اقتدا كرده و او و امامان هدايت يافته پيش از او را امام خود قرار داده است.»
- ثانيا: در طول تاريخ غيبت كبرى، اشخاص جليل القدر و مورد وثوقى كه در عدالت‌شان نمىتوان ترديد كرد، از ارتباط يا شرفيابى خود به خدمت حضرت ولى عصر (عج) خبر دادهاند و گفتههاى ايشان به طور تقريبا متواتر در كتب معتبرى نقل شده است كه شايد از همه مهمتر و غير قابل خدشهتر، يكى توقيعاتى باشد كه از جانب امام زمان (عج) براى مرحوم شيخ مفيد صادر شده است. اين توقيعات در الاحتجاج طبرسى(5) آمده است.
ديگرى، شرفيابى افراد بسيار عالم و متقى همچون مقدس اردبيلى، علامه حلى و سيد بحرالعلوم است كه كسى در صداقت و عدالت آنها كمترين ترديدى به خود راه نداده است. آيت الله صافى گلپايگانى، دوازده حكايت از معتبرترين حكايتهاى شرفيابى خدمت امام زمان (عج) را در كتاب خويش با ذكر سند معتبر ارائه كرده است.(6)
البته نكتهى بسيار مهمى كه در اين زمينه، بايد به آن توجه كرد، اين است كه نبايد ادعاى هر كسى را كه مدعى رؤيت شد، سريعا پذيرفت؛ زيرا اولا: امكان دارد عدهاى بخواهند از اين مسأله سوء استفاده كنند و چه بسا اصل اين توقيع شريف از جانب امام زمان (عج)، براى جلوگيرى از اين سوء استفادهها صادر شده باشد؛ ثانيا: در بسيارى از موارد ممكن است شخصى نه خود امام زمان (عج)، بلكه يكى از اعوان و انصار ايشان را ملاقات كرده باشد؛ اما چون آن ملاقات غير منتظره بوده و از آن شخص كراماتى مشاهده كرده، پنداشته كه اين حتما خود امام زمان (عج) بوده است.
پی نوشتها:
1. علامه طبرسى، الاحتجاج، ج 2، ص 297، نجف: 1386 ق به نقل از آيت الله سيد حسن شيرازى، كلمة الامام المهدى، ترجمه حسن تاجرى، ص 284
2. پاسخ به ده پرسش، صص 64 - 65: با اندكى تصرف در عبارت
3. به نقل از منتخب الأثر، ص 51 به نقل از: كلمة الامام الهدى، صص 188 - 201
4. همان، ص 511
5. ، ج 2، صص 318 - 325 )نجف: 1386
6. رک: منتخب الأثر، صص 412 - 420