پرسش :
امام زمان (عج) اكنون در كجا زندگى می‌كند؟
پاسخ :
شرح پرسش:
امام زمان (عج) اكنون در كجا زندگى می‌كند؟ آيا با توجه به فقراتى از دعاى ندبه، مىتوان گفت كه جايگاه ايشان كوه رضوى يا ذى طوى است؟
پاسخ:
آيت الله صافى گلپايگانى دربارهى بخش اول سؤال مىفرمايد:
«اصولا بايد توجه داشت كه اگر در موضوع غيبت، اين گونه نقاط مكتوم بماند، شک و شبههاى ايجاد نمىكند؛ چنان كه روشن شدن آن نيز در ثبوت و اثبات اصل غيبت مداخلهاى ندارد. وقتى غيبت شخص امام زمان (عج) و مخفى بودن ايشان معقول و منطقى است، مخفى بودن اين خصوصيات به طريق اولى معقول و منطقى خواهد بود. جهل به اين گونه امور، دليل بر هيچ مطلبى نمىشود. با اين حال، براى اين كه پاسخ مختصرى به اين پرسش داده شود، عرض مىكنيم: بر حسب آنچه از بعضى از احاديث و حكايات معتبر استفاده مىشود، امام زمان (عج) در غيبت كبرى در مكان خاص و شهر معينى استقرار دائم ندارند؛ بلكه براى انجام وظايف و تكاليفى به مسافرت و سير و حركت و انتقال از مكانى به مكان ديگر مىپردازند.» (آيت الله صافى گلپايگانى، پاسخ به ده پرسش، صص 27 - 28)
به عنوان شاهدى بر اين مدعا مىتوان به دو توقيعى اشاره كرد كه از امام زمان (عج) خطاب به شيخ مفيد نوشته شده است. در توقيع اول ضمن مباحث مختلف، اشاره شده است: «نحن و ان كنا ناوين بمكاننا النائى عن مساكن الظالمين، حسب الذى أراناه الله تعالى من الصلاح و لشيعتنا المؤمنين ذلك مادامت دولة الدنيا للفاسقين، فانا نحيط علما بأنبائكم و لا يعزب عنا شىء من أخباركم؛
ما در عين حال كه در مكانى به دور از خانههاى ظالمين بر حسب آنچه خداوند تعالى تا زمانى كه حكومت دنيا در دست فاسقين باشد، به مصلحت ما ديده است - سكونت داريم - اما به كارهاى شما عالميم و ذرهاى از اخبار شما از ما فروگذار نمىشود.» (الاحتجاج، طبرسى، ج 2، ص 319؛ به نقل از كلمة الامام المهدى، ج 1، ص 190)
اين فقره به خوبى نشان مىدهد كه ايشان در محلهايى سكونت مىگزينند كه از خانههاى ظالمين دور باشد. اين مطلب در توقيع دوم صريحتر آمده است كه در آن مىفرمايد: «فقد كنا نظرنا مناجاتک الان من مستقر لنا ينصب فى شمراخ من بهماء صرنا اليه آنفا من غماليل ألجأنا اليه السباريت من الايمان و يوشك أن يكون هبوطنا الى صحصح من غير بعد من الدهر و لا تطاول من الزمان؛
و ما شاهد و ناظر مناجات تو بوديم در حالى كه در جايگاه‌مان در قلهى كوهى در محل‌ى ناشناخته ساكنيم و اخيرا به خاطر افرادى بىايمان به ناچار از منطقهاى پر درخت به اين جا آمدهايم و به زودى از اين جا به دشتى هموار كه چندان از آبادىها دور نباشد، فرود خواهيم آمد.»(الاحتجاج، طبرسى، ج 2، ص 324؛ به نقل از كلمة الامام المهدى، ج 1، ص 196 - 8)
بعيد نيست كه اقامتگاه اصلى ايشان و يا اماكنى كه بيشتر آمد و شدشان در آن جاهاست، مكهى معظمه و مدينهى منوره و عتبات مقدسه باشد.
اما دربارهى اين كه حضرت امام زمان (عج) با كوه رضوى و ذى طوى چه ارتباطى دارند كه در دعاى ندبه آمده است: «ليت شعرى أين استقرت بك النوى؟ بل أى أرض تقلك أو ثرى؟ أبرضوى أو غيرها أم ذى طوى؟» آيت الله صافى گلپايگانى بحث مفصلى دارد كه خلاصهاش اين است:
اولا: اين دو مكان بر حسب كتب معاجم و تواريخ، از اماكن مقدس مىباشند و محتمل است كه حضرت صاحب الامر (عج) برخى از اوقات شريف خود را در اين دو مكان به عبادت و خلوت گذرانده باشند. اين جمله هيچ دلالتى ندارد بر اين كه اين دو مكان يا يكى از آنها، اقامتگاه اصلى و دائمى ايشان باشد.
ثانيا: اين استفهامها، استفهام حقيقى نيست؛ بلكه به انگيزهى بيان سوز هجران و اظهار تأسف از فراق و حرمان از فيض حضور و تأخير عصر ظهور گفته شده است.
ثالثا: برخى از عبارات خود اين دعاى شريف نيز دلالت دارد بر اين كه ايشان در بين مردم هستند و از ميان مردم خارج و جدا نيستند؛ مثل اين فقره كه: «بنفسى أنت من مغيب لم يخل منا، بنفسى أنت من نازح لم ينزح (ما نزح) عنا؛ جانم به فدايت، تو همان ناپيدايى هستى كه بيرون از ما نيستى. جانم به فدايت، تو همان كنار رفتهاى هستى كه از ما به كنار نيستى.» لذا به هيچ وجه اين عبارات، جايگاه دائمى براى ايشان مشخص نمىكند. (آيت الله صافى گلپايگانى، فروغ ولايت در دعاى ندبه، صص 35 - 46)
لازم به ذكر است، با توجه به اين كه فرقه‌ى كيسانيه معتقدند محمد بن حنفيه (پسر امام على (ع)) همان مهدى موعود است و او در كوه رضوى غيبت كرده است و در همان جا سكونت دارد، برخى اين توهم برايشان پيدا شده است كه با توجه به اين فقرات مورد بحث (أبرضوى او) چه بسا اين دعاى ندبه، ساخته و پرداخته همين فرقه‌ى كيسانيه باشد. آيت الله صافى گلپايگانى در اين كتاب مفصلا به اين شبهه پاسخ مىدهد و علاوه بر ادلهى فوق، از جمله دلايلى كه در رفع اين توهم آمده، اين فقرهى دعاست كه: «أين الحسن؟ أين الحسين؟ أين أبناء الحسين؟ صالح بعد صالح و صادق بعد صادق» و مىدانيم كه كيسانيه، امامت را بعد از امام حسين (ع) در محمد حنفيه تمام شده مى داند و به امامت فرزندان امام حسين (ع) معتقد نيست. باز عبارت «و ابن فاطمة الكبرى» به خوبى نشان مىدهد كه در اين دعا، مهدى از اولاد حضرت فاطمه (س) دانسته شده، در حالى كه محمد حنفيه از اولاد حضرت فاطمه (س) نبوده است.
شرح پرسش:
امام زمان (عج) اكنون در كجا زندگى می‌كند؟ آيا با توجه به فقراتى از دعاى ندبه، مىتوان گفت كه جايگاه ايشان كوه رضوى يا ذى طوى است؟
پاسخ:
آيت الله صافى گلپايگانى دربارهى بخش اول سؤال مىفرمايد:
«اصولا بايد توجه داشت كه اگر در موضوع غيبت، اين گونه نقاط مكتوم بماند، شک و شبههاى ايجاد نمىكند؛ چنان كه روشن شدن آن نيز در ثبوت و اثبات اصل غيبت مداخلهاى ندارد. وقتى غيبت شخص امام زمان (عج) و مخفى بودن ايشان معقول و منطقى است، مخفى بودن اين خصوصيات به طريق اولى معقول و منطقى خواهد بود. جهل به اين گونه امور، دليل بر هيچ مطلبى نمىشود. با اين حال، براى اين كه پاسخ مختصرى به اين پرسش داده شود، عرض مىكنيم: بر حسب آنچه از بعضى از احاديث و حكايات معتبر استفاده مىشود، امام زمان (عج) در غيبت كبرى در مكان خاص و شهر معينى استقرار دائم ندارند؛ بلكه براى انجام وظايف و تكاليفى به مسافرت و سير و حركت و انتقال از مكانى به مكان ديگر مىپردازند.» (آيت الله صافى گلپايگانى، پاسخ به ده پرسش، صص 27 - 28)
به عنوان شاهدى بر اين مدعا مىتوان به دو توقيعى اشاره كرد كه از امام زمان (عج) خطاب به شيخ مفيد نوشته شده است. در توقيع اول ضمن مباحث مختلف، اشاره شده است: «نحن و ان كنا ناوين بمكاننا النائى عن مساكن الظالمين، حسب الذى أراناه الله تعالى من الصلاح و لشيعتنا المؤمنين ذلك مادامت دولة الدنيا للفاسقين، فانا نحيط علما بأنبائكم و لا يعزب عنا شىء من أخباركم؛
ما در عين حال كه در مكانى به دور از خانههاى ظالمين بر حسب آنچه خداوند تعالى تا زمانى كه حكومت دنيا در دست فاسقين باشد، به مصلحت ما ديده است - سكونت داريم - اما به كارهاى شما عالميم و ذرهاى از اخبار شما از ما فروگذار نمىشود.» (الاحتجاج، طبرسى، ج 2، ص 319؛ به نقل از كلمة الامام المهدى، ج 1، ص 190)
اين فقره به خوبى نشان مىدهد كه ايشان در محلهايى سكونت مىگزينند كه از خانههاى ظالمين دور باشد. اين مطلب در توقيع دوم صريحتر آمده است كه در آن مىفرمايد: «فقد كنا نظرنا مناجاتک الان من مستقر لنا ينصب فى شمراخ من بهماء صرنا اليه آنفا من غماليل ألجأنا اليه السباريت من الايمان و يوشك أن يكون هبوطنا الى صحصح من غير بعد من الدهر و لا تطاول من الزمان؛
و ما شاهد و ناظر مناجات تو بوديم در حالى كه در جايگاه‌مان در قلهى كوهى در محل‌ى ناشناخته ساكنيم و اخيرا به خاطر افرادى بىايمان به ناچار از منطقهاى پر درخت به اين جا آمدهايم و به زودى از اين جا به دشتى هموار كه چندان از آبادىها دور نباشد، فرود خواهيم آمد.»(الاحتجاج، طبرسى، ج 2، ص 324؛ به نقل از كلمة الامام المهدى، ج 1، ص 196 - 8)
بعيد نيست كه اقامتگاه اصلى ايشان و يا اماكنى كه بيشتر آمد و شدشان در آن جاهاست، مكهى معظمه و مدينهى منوره و عتبات مقدسه باشد.
اما دربارهى اين كه حضرت امام زمان (عج) با كوه رضوى و ذى طوى چه ارتباطى دارند كه در دعاى ندبه آمده است: «ليت شعرى أين استقرت بك النوى؟ بل أى أرض تقلك أو ثرى؟ أبرضوى أو غيرها أم ذى طوى؟» آيت الله صافى گلپايگانى بحث مفصلى دارد كه خلاصهاش اين است:
اولا: اين دو مكان بر حسب كتب معاجم و تواريخ، از اماكن مقدس مىباشند و محتمل است كه حضرت صاحب الامر (عج) برخى از اوقات شريف خود را در اين دو مكان به عبادت و خلوت گذرانده باشند. اين جمله هيچ دلالتى ندارد بر اين كه اين دو مكان يا يكى از آنها، اقامتگاه اصلى و دائمى ايشان باشد.
ثانيا: اين استفهامها، استفهام حقيقى نيست؛ بلكه به انگيزهى بيان سوز هجران و اظهار تأسف از فراق و حرمان از فيض حضور و تأخير عصر ظهور گفته شده است.
ثالثا: برخى از عبارات خود اين دعاى شريف نيز دلالت دارد بر اين كه ايشان در بين مردم هستند و از ميان مردم خارج و جدا نيستند؛ مثل اين فقره كه: «بنفسى أنت من مغيب لم يخل منا، بنفسى أنت من نازح لم ينزح (ما نزح) عنا؛ جانم به فدايت، تو همان ناپيدايى هستى كه بيرون از ما نيستى. جانم به فدايت، تو همان كنار رفتهاى هستى كه از ما به كنار نيستى.» لذا به هيچ وجه اين عبارات، جايگاه دائمى براى ايشان مشخص نمىكند. (آيت الله صافى گلپايگانى، فروغ ولايت در دعاى ندبه، صص 35 - 46)
لازم به ذكر است، با توجه به اين كه فرقه‌ى كيسانيه معتقدند محمد بن حنفيه (پسر امام على (ع)) همان مهدى موعود است و او در كوه رضوى غيبت كرده است و در همان جا سكونت دارد، برخى اين توهم برايشان پيدا شده است كه با توجه به اين فقرات مورد بحث (أبرضوى او) چه بسا اين دعاى ندبه، ساخته و پرداخته همين فرقه‌ى كيسانيه باشد. آيت الله صافى گلپايگانى در اين كتاب مفصلا به اين شبهه پاسخ مىدهد و علاوه بر ادلهى فوق، از جمله دلايلى كه در رفع اين توهم آمده، اين فقرهى دعاست كه: «أين الحسن؟ أين الحسين؟ أين أبناء الحسين؟ صالح بعد صالح و صادق بعد صادق» و مىدانيم كه كيسانيه، امامت را بعد از امام حسين (ع) در محمد حنفيه تمام شده مى داند و به امامت فرزندان امام حسين (ع) معتقد نيست. باز عبارت «و ابن فاطمة الكبرى» به خوبى نشان مىدهد كه در اين دعا، مهدى از اولاد حضرت فاطمه (س) دانسته شده، در حالى كه محمد حنفيه از اولاد حضرت فاطمه (س) نبوده است.