پرسش :

اگر حيات، امري غير مادي است، آيا نبايد روح هر موجود زنده‏اي - حتي گياهان - باقي بماند؟


پاسخ :
ابتدا بايد توجه کرد که گياهان گرچه حيات دارند، اما شايد روح به آن معنايي که در مورد انسان به کار مي‏رود، نداشته باشند. اما هر چه باشد بهره‏اي از تجرد و حيات دارند. اساسا در منطق قرآن کريم نه تنها حيوانات و گياهان، بلکه تمامي موجودات از حيات و تجرد بهره‏اي دارند و لذاست که همه‏ي موجودات عالم به تسبيح حق مشغولند، ولو اين که ما انسان‏ها متوجه نشويم: »و إن من شي‏ء إلا يسبح بحمده و لکن لا تفقهون تسبيحهم«. (اسراء 44/17: هيچ چيزي نيست، مگر اين که در حال ستايش تسبيح او مي‏گويد، ولي شما تسبيح آن‏ها را در نمي‏يابيد) پس اگر مقصود از اين سؤال روح اصطلاحي نباشد، بلکه حقيقت هر موجودي باشد، بايد گفت که حقيقت هيچ موجودي، حتي جمادات، از بين نمي‏رود و لذا در قرآن کريم حشر و رستاخيز، تنها مختص انسان نيست، بلکه تمامي موجودات عالم در قيامت محشور مي‏شوند.
به بيان علامه طباطبايي »ره«، آيه‏ي شريفه‏ي: »و ما خلقنا السماء و الأرض و ما بينهما باطلا« (ص 27/38: و آسمان و زمين و آنچه بين آن دو است را باطل و بيهوده نيافريديم) و نيز آيه‏ي »و ما خلقنا السموات و الأرض و ما بينهما إلا بالحق و أجل مسمي« (احقاف 3/46: آسمان‏ها و زمين و آنچه را که ميان آن دو است، جز به حق و [تا] زماني معين نيافريديم) عمومي بودن معاد را ثابت مي‏کنند، چون خداوندمتعال [در اين آيات فرموده که هر موجودي براي غايتي آفريده شده است و خلقتش باطل نيست.] و در اين دو سياق، بين موجودات زنده، البته زنده از نظر ما و غير زنده، يا بين موجودات عاقل و غير عاقل، فرقي ننهاده و لذا مي‏فهميم که حکم معاد و حشر براي همه‏ي موجودات است.« (انسان از آغاز تا انجام، علامه طباطبايي، ص 208، لازم به ذکر است که ملاصدرا اين مطلب را بر اساس ادله‏ي عقلي نيز اثبات کرده است. ر. ک: اسفار، ج 9، ص 243 - 272)
در مباحث قبل (در سؤال سوم از آخرين فصل بخش اول) نشان داديم که بر اساس آيات قرآن صريحا مي‏توان حشر تمامي موجودات زنده و غير زنده را اثبات کرد و اکنون مي‏افزاييم که اين مطلب در روايات، شرح بيش‏تري داده شده و حتي حسابرسي حيوانات نيز مطرح شده است. به عنوان مثال در روايتي آمده است که پيامبر )ص( هنگام ديدن شتري که بسته‏ي بارش را از پشتش برنداشته بودند، فرمود: »صاحبش کجاست؟ به او بگوييد خود را براي دادخواهي فردا )قيامت( آماده کند.« (من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 292. به نقل از انسان از آغاز تا انجام، ص 211. در همين منبع، روايات ديگري نيز در اين باب آمده است)
نسخه چاپی