پرسش :
در قرآن اشاره به آسمانها و زمينهاى هفتگانه شده منظور چيست ؟
پاسخ :
دربـاره آسمانهاى هفتگانه كه در قرآن هم به آن اشاره شده دانشمندان اسلامى و مفسران چند تفسير ذكر كرده اند :1 - منظور از عدد هفت در اينجا تكثير است ; يعنى , آسمانهاى متعدد ; يعنى ,كرات فراوانى آفريده است ; و بسيار مى شود كه در زبان عربى و فارسى يا زبانهاى ديگر , اعدادى را بـه عـنـوان تـكـثير ذكر مى كنند ; يعنى , عدد را مى گويند و منظوراز آن خصوص مقدار معينى نيست ; بلكه مقصود از آن بيان زيادى يك موضوع است . مثلا , بسيار مى شود كه در فارسى مى گوييم پنجاه مرتبه اين سخن را به تو گفتم ;يا ده مرتبه از او مـطـالبه كردم ; در حالى كه نظر خاصى روى عدد پنجاه و ده نيست , بلكه منظور اين است كه بسيار آن مطلب را گفته ايم يا از طرف خود مطالبه نموده ايم . قرآن درباره كلمات خدا - معلومات خدا - چنين مى فرمايد : و لو انما فى الارض من شجره اقلام و الـبـحر يمده من بعده سبعه ابحر ما نفدت كلمات اللّه ; و اگر همه درختان روى زمين قلم شود و دريـا براى آن مركب گردد و هفت درياچه به آن افزوده شود , اينها همه تمام مى شود ولى كلمات خدا پايان نمى گيرد . (1)بـديـهى است عدد هفت در اينجا به منظور بيان كثرت و تعدد است , و الا مى دانيم اگرده يا صد دريا هم به آن اضافه شود معلومات بى پايان خداوند را نمى توانندبنويسند . زيرا اساسا خدا از هر جهت لايتناهى است . هـمـچنين اعداد ديگرى مانند سبعين ( هفتاد ) يا مانند آن در قرآن يا ساير كلمات عرب و زبانهاى ديـگـر بـه مـنـظـورتكثير به كار برده مى شود و چنين اعدادى مفهوم عدد خاصى را نمى رساند , بلكه منظور اشاره به زيادى يك چيز است . 2 - مـنـظـور از آسمانهاى هفتگانه , سياراتى بود كه در موقع نزول قرآن براى مردم آن روز معلوم بوده , يا سياراتى است كه اكنون با چشم عادى و غير مسلح براى عموم قابل رويت است . 3 - مـنظور از آسمانهاى هفتگانه همان طبقات مختلف هوا و گازهاى گوناگونى است كه زمين را احاطه كرده است . 4 - امـا به عقيده بعضى از دانشمندان بزرگ , كواكب و ستارگان و كهكشانهايى كه ديده مى شود همه جزء آسمان اولند و در ماوراى آن شش جهان بزرگ ديگر هست . منظور قرآن از آسمانهاى هفتگانه مجموع عوالم هفتگانه اى است كه در جهان هستى وجود دارد , گرچه علم و دانش امروز انسان فقط پرده از روى يكى از آنها برداشته ولى هيچ مانعى ندارد كه در آيـنـده در اثـر تكميل علم انسان عوالم ششگانه عظيم ديگرى در پشت اين جهان محسوس امروز كشف گردد . طرفداران اين عقيده به اين آيه استشهاد نموده اند : انا زينا السماء الدنيا بزينه الكواكب ما آسمان نزديك [ پايين ] را با ستارگان آراستيم . (2) از ايـن آيـه استفاده مى شود كه ستارگان همه در آسمان اولند ( بايد توجه داشت كه كلمه دنيا در لغت عرب به معنى پايين و نزديك است ) . بـه هر حال , ذكر اين نكته لازم به نظر مى رسد : از آيات و رواياتى كه عدد آسمانهارا هفت معرفى كـرده بـه هـيـچ وجه تاييد نظريه هيئت بطلميوس كه آسمانها را به صورت افلاكى مانند طبقات پوست پياز معرفى مى كرد , استفاده نمى شود ( زيرا مطابق هيئت بطلميوس عدد افلاك و آسمانها نه مى باشد ) . امـا راجـع بـه زمـينهاى هفتگانه كه در قرآن بطور اشاره و در بعضى احاديث با صراحت ذكر شده نـظـرياتى شبيه بالا داده شده , از جمله اين كه عدد هفت به معنى تكثيراست و يا اين كه اشاره به طبقات مختلف زمين است , يا اين كه منظور از زمينهاى هفتگانه , سيارات عطارد , زهره , زحل , زمـين , مريخ , مشترى و ماه مى باشد ;يعنى , همان كرات منظومه شمسى كه براى ما قابل رويت اسـت ( الـبته كرات يا اقمارمتعدد ديگرى در منظومه شمسى هستند ولى آنها با چشم عادى قابل رويـت نيستند ) ;و بنابر اين تفسير , منظور از آسمانهاى هفتگانه , همان فضايى است كه در بالاى هريك از اين كرات هفتگانه قرار دارد . بـه عـبـارت ديـگر : خود اين كرات هفتگانه , زمين محسوب مى شود و جو يا فضاى اطرافشان , آسـمـان آنهاست ( بايد توجه داشت كه سماء در لغت عرب به معنى هرچيزى است كه در طرف بالا قرار دارد ) . ايـن بـود خـلاصـه تـفـسيرهاى مختلفى كه دانشمندان و مفسران ما درباره آسمانهاى هفتگانه و زمينهاى هفتگانه گفته اند , البته توضيح درباره قرائنى كه هر يك ازاين نظريات را تاييد مى كند , مـخصوصا تفسير اخير كه از همه نزديكتر به نظر مى رسدو ذكر شواهد آن نيازمند به شرح و بسط بيشترى است .
پی نوشت :
1 - سوره لقمان , آيه 27 .
2 - الصافات , آيه 6 .
منبع : پاسخ به پرسشهاى مذهبى، آیت الله العظمی مكارم شيرازى و آیت الله جعفر سبحانى
دربـاره آسمانهاى هفتگانه كه در قرآن هم به آن اشاره شده دانشمندان اسلامى و مفسران چند تفسير ذكر كرده اند :1 - منظور از عدد هفت در اينجا تكثير است ; يعنى , آسمانهاى متعدد ; يعنى ,كرات فراوانى آفريده است ; و بسيار مى شود كه در زبان عربى و فارسى يا زبانهاى ديگر , اعدادى را بـه عـنـوان تـكـثير ذكر مى كنند ; يعنى , عدد را مى گويند و منظوراز آن خصوص مقدار معينى نيست ; بلكه مقصود از آن بيان زيادى يك موضوع است . مثلا , بسيار مى شود كه در فارسى مى گوييم پنجاه مرتبه اين سخن را به تو گفتم ;يا ده مرتبه از او مـطـالبه كردم ; در حالى كه نظر خاصى روى عدد پنجاه و ده نيست , بلكه منظور اين است كه بسيار آن مطلب را گفته ايم يا از طرف خود مطالبه نموده ايم . قرآن درباره كلمات خدا - معلومات خدا - چنين مى فرمايد : و لو انما فى الارض من شجره اقلام و الـبـحر يمده من بعده سبعه ابحر ما نفدت كلمات اللّه ; و اگر همه درختان روى زمين قلم شود و دريـا براى آن مركب گردد و هفت درياچه به آن افزوده شود , اينها همه تمام مى شود ولى كلمات خدا پايان نمى گيرد . (1)بـديـهى است عدد هفت در اينجا به منظور بيان كثرت و تعدد است , و الا مى دانيم اگرده يا صد دريا هم به آن اضافه شود معلومات بى پايان خداوند را نمى توانندبنويسند . زيرا اساسا خدا از هر جهت لايتناهى است . هـمـچنين اعداد ديگرى مانند سبعين ( هفتاد ) يا مانند آن در قرآن يا ساير كلمات عرب و زبانهاى ديـگـر بـه مـنـظـورتكثير به كار برده مى شود و چنين اعدادى مفهوم عدد خاصى را نمى رساند , بلكه منظور اشاره به زيادى يك چيز است . 2 - مـنـظـور از آسمانهاى هفتگانه , سياراتى بود كه در موقع نزول قرآن براى مردم آن روز معلوم بوده , يا سياراتى است كه اكنون با چشم عادى و غير مسلح براى عموم قابل رويت است . 3 - مـنظور از آسمانهاى هفتگانه همان طبقات مختلف هوا و گازهاى گوناگونى است كه زمين را احاطه كرده است . 4 - امـا به عقيده بعضى از دانشمندان بزرگ , كواكب و ستارگان و كهكشانهايى كه ديده مى شود همه جزء آسمان اولند و در ماوراى آن شش جهان بزرگ ديگر هست . منظور قرآن از آسمانهاى هفتگانه مجموع عوالم هفتگانه اى است كه در جهان هستى وجود دارد , گرچه علم و دانش امروز انسان فقط پرده از روى يكى از آنها برداشته ولى هيچ مانعى ندارد كه در آيـنـده در اثـر تكميل علم انسان عوالم ششگانه عظيم ديگرى در پشت اين جهان محسوس امروز كشف گردد . طرفداران اين عقيده به اين آيه استشهاد نموده اند : انا زينا السماء الدنيا بزينه الكواكب ما آسمان نزديك [ پايين ] را با ستارگان آراستيم . (2) از ايـن آيـه استفاده مى شود كه ستارگان همه در آسمان اولند ( بايد توجه داشت كه كلمه دنيا در لغت عرب به معنى پايين و نزديك است ) . بـه هر حال , ذكر اين نكته لازم به نظر مى رسد : از آيات و رواياتى كه عدد آسمانهارا هفت معرفى كـرده بـه هـيـچ وجه تاييد نظريه هيئت بطلميوس كه آسمانها را به صورت افلاكى مانند طبقات پوست پياز معرفى مى كرد , استفاده نمى شود ( زيرا مطابق هيئت بطلميوس عدد افلاك و آسمانها نه مى باشد ) . امـا راجـع بـه زمـينهاى هفتگانه كه در قرآن بطور اشاره و در بعضى احاديث با صراحت ذكر شده نـظـرياتى شبيه بالا داده شده , از جمله اين كه عدد هفت به معنى تكثيراست و يا اين كه اشاره به طبقات مختلف زمين است , يا اين كه منظور از زمينهاى هفتگانه , سيارات عطارد , زهره , زحل , زمـين , مريخ , مشترى و ماه مى باشد ;يعنى , همان كرات منظومه شمسى كه براى ما قابل رويت اسـت ( الـبته كرات يا اقمارمتعدد ديگرى در منظومه شمسى هستند ولى آنها با چشم عادى قابل رويـت نيستند ) ;و بنابر اين تفسير , منظور از آسمانهاى هفتگانه , همان فضايى است كه در بالاى هريك از اين كرات هفتگانه قرار دارد . بـه عـبـارت ديـگر : خود اين كرات هفتگانه , زمين محسوب مى شود و جو يا فضاى اطرافشان , آسـمـان آنهاست ( بايد توجه داشت كه سماء در لغت عرب به معنى هرچيزى است كه در طرف بالا قرار دارد ) . ايـن بـود خـلاصـه تـفـسيرهاى مختلفى كه دانشمندان و مفسران ما درباره آسمانهاى هفتگانه و زمينهاى هفتگانه گفته اند , البته توضيح درباره قرائنى كه هر يك ازاين نظريات را تاييد مى كند , مـخصوصا تفسير اخير كه از همه نزديكتر به نظر مى رسدو ذكر شواهد آن نيازمند به شرح و بسط بيشترى است .
پی نوشت :
1 - سوره لقمان , آيه 27 .
2 - الصافات , آيه 6 .
منبع : پاسخ به پرسشهاى مذهبى، آیت الله العظمی مكارم شيرازى و آیت الله جعفر سبحانى