پرسش :
چرا ادای فرائضی؛ مانند نماز و روزه و حج و ... آثار ملموسی ندارد؟
پاسخ :
تأثير اعمال و عبادات در اخلاق و رفتار انسان، بستگى كامل و مستقيم به زمينه هاى روحى و معنوى و انجام عبادت با وجود همۀ آداب و شرایط دارد. اگر اعمال و عبادات ما تأثیری در اخلاق و رفتار ما ندارد، باید این نقص را در اعمال و نیات خود جست و جو کرد و در صدد رفع آنها اقدام نمود. اما در هر صورت، انجام این فرائض، اثرات متعددی بر شخص و اجتماع دارد که هر انسان منصفی به آن اقرار می کند.
آثار نماز
اگرچه نماز کامل، اثرات شگرفی در روح و شخصیت انسان دارد و هر چه از این نماز دور شویم، اثرات آن کاسته می شود، اما از شما مى پرسم اگر فرد گناه كارى كه نيت خالص ندارد، اگر نماز را ترك كند و نماز نخواند، آيا وضع و حال بهترى پيدا مى كند؟ آيا دلش صاف و روشن مى گردد؟ بدون شك نماز در همين فرد آلوده و خطاكار به اندازه خودش داراى اثر است، به گونه اى كه اگر اين نماز ترك شود، آلودگى و گناه اين فرد بيشتر و فراوان تر مى شود؛ يعنى اثر نماز كه همان نهى از فحشا و زشتى منكرات[1] است و لو در حد كم و ناچيز در اين فرد ظاهر مى گردد و به اندازه خود او را از آلودگى و زشتى بيشتر باز مى دارد. چطور می توان چنین اثرات واضحی را انکار کرد؟!
در روايت آمده است: جوانى از انصار نمازش را با پيامبر (ص) مى خواند، ولى گناه و محرمات را نيز انجام مى داد. جريان را به پيامبر (ص) گفتند. پيامبر (ص) فرمود: بالاخره نمازش روزى او را از بدى و زشتى باز مى دارد. طولى نكشيد كه ديدند آن جوان توبه كرد و دست از كارهاى بد و زشتش برداشت.[2]
باز از شما مى پرسيم، همين فرد بى نمازى كه نيت صاف و دل پاكى دارد، آيا اگر اهل نماز و عبادت و دعا و توسل و مناجات با خداوند بود، آيا دلش پاك تر و صاف تر نمى شد؟ آيا نورانى تر و با صفاتر نمى گشت؟
تاثير نماز در هر كسى، تابع ميزان معرفت و شناخت، اخلاص در نيت، حضور قلب و ساير شرايط و آدابى است كه رعايت مى كند و چون اين امور در افراد با هم متفاوت است، نمازهاى آنها و آثار آن نمازها نيز مختلف مى باشد، ولى به هر حال هيچ نمازى بدون اثر نبوده هر چند ميزان آن آثار كاملا متفاوت است.
آثار روزه
آثار و فواید روحی، جسمی و اجتماعی فراوانی برای روزه شمرده شده است[3] که به برخی از آنان اشاره می شود؛
1. روزه روح انسان را تلطيف و اراده او را قوى و غريزههايش را تعديل مىكند.[4]
2. روزه براى برقرارى مساوات ميان فقير و غنى است تا مردم با چشيدن طعم گرسنگى، به ياد فقيران و محرومان بيفتند و حق آنان را ادا كنند.
3. روزه اثر بهداشتى و درمانى فراوان دارد و باعث سلامتى و تندرستى جسم مىگردد.[5] الكسى سوفورين (دانشمند روسى) روزهدارى را طريق درمان بسيارى از بيمارىها- از جمله كم خونى، ضعف رودهها، رماتيسم، نقرس، بيمارىهاى چشم، مرض قند و بيمارىهاى كليه و كبد- مىداند.[6]
4. طبق آمار رسمی، در ماه مبارک رمضان، جرم و جنایت و گناه بسیار کم می شود.
آثار حج:
سفر روحانى و معنوى حج اگر با رعايت آداب و شرايط ويژه آن انجام گيرد و علاوه بر اعمال و آداب و مناسك ظاهرى حج، ابعاد باطنى و معنوى آن نيز مورد توجه قرار گيرد، در انسان آثار عميق و با بركتى به جا مى گذارد كه گاه تا آخر عمر در وجود انسان باقى است. آراسته شدن به زيور و صفات بندگى و تحقق يافتن بعد تسليم و تعبد در برابر خداوند در وجود انسان و همگام و همراه شدن با پيامبران بزرگ الاهى و اولياى خاص خداوند و بندگان شايسته او در سرزمين مقدس مكه و مدينه و جايگاه هاى با عظمتى چون عرفات و مشعر و منى و ملبس شدن به لباس سفيدى كه يادآور لباس مردن و كوچ كردن است و طواف كردن به دور خانه خدا و كانون توحيد و يكتا پرستى و همدلى و همبستگى با بندگانى بى آلايش و مطيع خداوند، همگى زمينه ساز تحولى شگرف و بنيادين در فرد حج گزار است. آثار اجتماعی حج نیز بسیار فراوان است. جمع شدن چند میلیون مسلمان در یک زمان و در مکان خاصی مانند مکه مکرمه، نمادی از اتحاد و قدرت جهان اسلام است.
با تمام آثار و فوایدی که در متون دینی برای عبادات بیان شده، اما اگر اعمال ما دارای آثار خاص خود نباشد، و تأثیری در رفتار و اخلاق فردی و اجتماعی ما نگذارد، باید این نقص را در اعمال و نیات خود جست و جو کرد و در صدد رفع آنها اقدام نمود. بنابر این اگر به عنوان مثال می بینیم که نماز ما را از فحشا و منکرات باز نمی دارد و یا ما را به خدا نزدیک نمی کند، باید توجه داشت که این نماز دارای شرایط و ویژگی های یک نماز کامل نیست و فقط شکل و ظاهر عبادت را دارد، در نتیجه آن آثار را که عبارت از قرب الاهی و دوری از منکرات باشد را ندارد. همین طور است سایر عبادات.
پی نوشتها:
[1] عنکبوت، 49.
[2] ری شهری، محمد، ميزان الحكمة، ج 5، ص 371، ح 10254، چاپ دفتر تبليغات اسلامى، 1362.
[3] ن. ک: کلینی، اصول کافی، ج 4، ص 62، باب فضل صوم (روزه) و صائم (روزه دار)، دار الکتب الاسلامیة، قم، 1365.
[4] قرآن می فرماید: "روزه بر شما نوشته شده است ...، شاید که متقی شوید. (بقره، 183).
[5] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 59، ص 267، موسسة الوفا، بیروت، 1404.
[6] با استفاده از نرم افزار پرسمان.
http://farsi.islamquest.net
تأثير اعمال و عبادات در اخلاق و رفتار انسان، بستگى كامل و مستقيم به زمينه هاى روحى و معنوى و انجام عبادت با وجود همۀ آداب و شرایط دارد. اگر اعمال و عبادات ما تأثیری در اخلاق و رفتار ما ندارد، باید این نقص را در اعمال و نیات خود جست و جو کرد و در صدد رفع آنها اقدام نمود. اما در هر صورت، انجام این فرائض، اثرات متعددی بر شخص و اجتماع دارد که هر انسان منصفی به آن اقرار می کند.
آثار نماز
اگرچه نماز کامل، اثرات شگرفی در روح و شخصیت انسان دارد و هر چه از این نماز دور شویم، اثرات آن کاسته می شود، اما از شما مى پرسم اگر فرد گناه كارى كه نيت خالص ندارد، اگر نماز را ترك كند و نماز نخواند، آيا وضع و حال بهترى پيدا مى كند؟ آيا دلش صاف و روشن مى گردد؟ بدون شك نماز در همين فرد آلوده و خطاكار به اندازه خودش داراى اثر است، به گونه اى كه اگر اين نماز ترك شود، آلودگى و گناه اين فرد بيشتر و فراوان تر مى شود؛ يعنى اثر نماز كه همان نهى از فحشا و زشتى منكرات[1] است و لو در حد كم و ناچيز در اين فرد ظاهر مى گردد و به اندازه خود او را از آلودگى و زشتى بيشتر باز مى دارد. چطور می توان چنین اثرات واضحی را انکار کرد؟!
در روايت آمده است: جوانى از انصار نمازش را با پيامبر (ص) مى خواند، ولى گناه و محرمات را نيز انجام مى داد. جريان را به پيامبر (ص) گفتند. پيامبر (ص) فرمود: بالاخره نمازش روزى او را از بدى و زشتى باز مى دارد. طولى نكشيد كه ديدند آن جوان توبه كرد و دست از كارهاى بد و زشتش برداشت.[2]
باز از شما مى پرسيم، همين فرد بى نمازى كه نيت صاف و دل پاكى دارد، آيا اگر اهل نماز و عبادت و دعا و توسل و مناجات با خداوند بود، آيا دلش پاك تر و صاف تر نمى شد؟ آيا نورانى تر و با صفاتر نمى گشت؟
تاثير نماز در هر كسى، تابع ميزان معرفت و شناخت، اخلاص در نيت، حضور قلب و ساير شرايط و آدابى است كه رعايت مى كند و چون اين امور در افراد با هم متفاوت است، نمازهاى آنها و آثار آن نمازها نيز مختلف مى باشد، ولى به هر حال هيچ نمازى بدون اثر نبوده هر چند ميزان آن آثار كاملا متفاوت است.
آثار روزه
آثار و فواید روحی، جسمی و اجتماعی فراوانی برای روزه شمرده شده است[3] که به برخی از آنان اشاره می شود؛
1. روزه روح انسان را تلطيف و اراده او را قوى و غريزههايش را تعديل مىكند.[4]
2. روزه براى برقرارى مساوات ميان فقير و غنى است تا مردم با چشيدن طعم گرسنگى، به ياد فقيران و محرومان بيفتند و حق آنان را ادا كنند.
3. روزه اثر بهداشتى و درمانى فراوان دارد و باعث سلامتى و تندرستى جسم مىگردد.[5] الكسى سوفورين (دانشمند روسى) روزهدارى را طريق درمان بسيارى از بيمارىها- از جمله كم خونى، ضعف رودهها، رماتيسم، نقرس، بيمارىهاى چشم، مرض قند و بيمارىهاى كليه و كبد- مىداند.[6]
4. طبق آمار رسمی، در ماه مبارک رمضان، جرم و جنایت و گناه بسیار کم می شود.
آثار حج:
سفر روحانى و معنوى حج اگر با رعايت آداب و شرايط ويژه آن انجام گيرد و علاوه بر اعمال و آداب و مناسك ظاهرى حج، ابعاد باطنى و معنوى آن نيز مورد توجه قرار گيرد، در انسان آثار عميق و با بركتى به جا مى گذارد كه گاه تا آخر عمر در وجود انسان باقى است. آراسته شدن به زيور و صفات بندگى و تحقق يافتن بعد تسليم و تعبد در برابر خداوند در وجود انسان و همگام و همراه شدن با پيامبران بزرگ الاهى و اولياى خاص خداوند و بندگان شايسته او در سرزمين مقدس مكه و مدينه و جايگاه هاى با عظمتى چون عرفات و مشعر و منى و ملبس شدن به لباس سفيدى كه يادآور لباس مردن و كوچ كردن است و طواف كردن به دور خانه خدا و كانون توحيد و يكتا پرستى و همدلى و همبستگى با بندگانى بى آلايش و مطيع خداوند، همگى زمينه ساز تحولى شگرف و بنيادين در فرد حج گزار است. آثار اجتماعی حج نیز بسیار فراوان است. جمع شدن چند میلیون مسلمان در یک زمان و در مکان خاصی مانند مکه مکرمه، نمادی از اتحاد و قدرت جهان اسلام است.
با تمام آثار و فوایدی که در متون دینی برای عبادات بیان شده، اما اگر اعمال ما دارای آثار خاص خود نباشد، و تأثیری در رفتار و اخلاق فردی و اجتماعی ما نگذارد، باید این نقص را در اعمال و نیات خود جست و جو کرد و در صدد رفع آنها اقدام نمود. بنابر این اگر به عنوان مثال می بینیم که نماز ما را از فحشا و منکرات باز نمی دارد و یا ما را به خدا نزدیک نمی کند، باید توجه داشت که این نماز دارای شرایط و ویژگی های یک نماز کامل نیست و فقط شکل و ظاهر عبادت را دارد، در نتیجه آن آثار را که عبارت از قرب الاهی و دوری از منکرات باشد را ندارد. همین طور است سایر عبادات.
پی نوشتها:
[1] عنکبوت، 49.
[2] ری شهری، محمد، ميزان الحكمة، ج 5، ص 371، ح 10254، چاپ دفتر تبليغات اسلامى، 1362.
[3] ن. ک: کلینی، اصول کافی، ج 4، ص 62، باب فضل صوم (روزه) و صائم (روزه دار)، دار الکتب الاسلامیة، قم، 1365.
[4] قرآن می فرماید: "روزه بر شما نوشته شده است ...، شاید که متقی شوید. (بقره، 183).
[5] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 59، ص 267، موسسة الوفا، بیروت، 1404.
[6] با استفاده از نرم افزار پرسمان.
http://farsi.islamquest.net